Белгестәрҙең илдән китеүе
Белгестәрҙең илдән китеүе | |
Файл:Brain drain.PNG |
«Белгестәрҙең илдән китеүе» (от ингл. brain drain) — төрлө факторҙар (сәйәси, иҡтисади, дини йәки башҡа) сәбәпле, баһалы тармаҡ белгестәренең үҙ иленән икенсеһенә күпләп күсеүе йәки миграция процесы.
Белгестәрҙең илдән китеүе терминын XX быуатта, Икенсе донъя һуғышы осоронда һәм унан һуң, Британия Король йәмғиәте Бөйөк Британиянан Төньяҡ Америка илдәренә ғалимдар һәм инженерҙарҙың миграцияһын һүрәтләү өсөн индергән[1].
Әйтер кәрәк, белгестәр күсеп киткән илдәргә һиҙелерлек иҡтисади, мәҙәни, ҡайһы берҙә сәйәси зыян килтерелә, киреһенсә, белгес-иммигранттарҙы ҡабул иткән һәм тәьмин иткән илдәр, күп арзан интеллектуаль капиталға эйә була.
Әлеге ваҡытта был күренеш үҫеш юлындағы илдәр өсөн, атап әйткәндә, Африка[2], Кариб утрауҙарындағы[3] элекке Европа колонияларына, шулай уҡ Көнсығыш Европаның элекке социалистик илдәренә, беренсе сиратта — Рәсәй Федерацияһына хас.
Бөгөнгө көндә был күренеш Рәсәйҙә көнүҙәк булып тора. 1996-2020 йылдар осорон тикшереүҙәргә ярашлы, белгестәрҙең күбеһе Америка Ҡушма Штаттарына, Германияға һәм Францияға күсенә.
Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Белгестәрҙең тәүге тапҡыр китеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Беҙгә килеп еткән тәүге «сиддханттар» (һинд ғилми хеҙмәттәре) б. э. IV-V быуаттарҙа яҙылған, һәм уларҙа бик көслө боронғо грек йоғонтоһо һиҙелә. Һәм айырым математик терминдар - грек теленең калькаһы. Был хеҙмәттәрҙең бер өлөшөн Рим империяһындағы мәжүсиҙәрҙе эҙәрлекләгән һәм уларға ҡаршы ойошторолған погромдарҙан ҡасып Александриянан һәм Афинанан килеп йәшәгән грек-эмигранттар яҙған, тигән фараз бар.
Гугеноттарҙың Франциянан китеүе (XVII б.)[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1685 йылда француз батшаһы Людовик XIV ҡартатаһы король Генрих IV-нең протестант-гугеноттарға дин азатлығын биргән Нант эдикты тип аталған ҡанун ғәмәлдәрен туҡтата. Дин азатлығын таныу сәйәсәте тамамлана, Франция талапсан саф католик иленә әйләнә, һәм бөтә протестанттар йә ҡыуыла, йә дини билдә буйынса репрессияға дусар ителә. Был осорҙа Францияла, төрлө баһалар буйынса, 200-ҙән 1000 меңгә тиклем гугенот йәшәгән[4], уларҙың күп өлөшө протестант илдәренә: Англияға, Нидерландҡа, Швейцарияға, Пруссияға һ.б. күсеп киткән[5]. Күп кенә гугеноттар киң белемле булған һәм Франция иҡтисадында мөһим роль уйнаған.
Икенсе донъя һуғышы алдынан Европала антисемитизм (1933—1943)[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Нацистик Германияла һәм фашистик Италияла кульминацияһы Холокост менән тамамланған антисемитизм йәһүдтәрҙең, шул иҫәптән танылған ғалимдар Эйнштейн, Бор, Фермиҙың (уның ҡатыны йәһүд булған), күпләп сит илгә күсенеүенә (эмиграция) килтергән.
Көнсығыш Европа тарихында белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Һәләтлеләр һәм белемлеләрҙең илдән күсеп китеүенең иң тәүге өлгөләренең береһе — көнсығыш Европаға һундар ябырылыуы арҡаһында, Днепрҙың түбәнге ағымында Германарих дәүләтендә барлыҡҡа килгән мәҙәни бөлгөнлөк. Киң эмиграция һәм ҡырыу һөҙөмтәһендә юғары үҫешкән Черняхов мәҙәниәте йәшәүҙән туҡтаған һәм сағыштырмаса түбән үҫеш баҫҡысында торған иртә славян культуралары менән алмаштырылған.
Шундай уҡ тарҡалыш монгол баҫҡынсылығы дәүерендә, квалификациялы һөнәрселәр йә ҡоллоҡҡа һатылғанда, йә ҡасып киткәндә күҙәтелгән: таштан биналар һәм башҡа ҡоролмалар төҙөү күп йылдарға туҡтап ҡалған, быяла етештереү һәм башҡа ҡатмарлы һөнәрҙәр юҡҡа сыҡҡан.
Рәсәйҙәге 1917 йылғы революция, граждандар һуғышы барышында һәм унан һуң да бик күп ғалимдар, юғары белемле белгестәр илдән китергә мәжбүр булған. Рус интеллектуалдарының бер өлөшө «фәлсәфәүи пароход»та илдән (Петроградтан Штеттинға) ҡыуып сығарылған. Улар араһында пар турбиналары конструкторы Ясинский, зоолог Новиков, яҙыусы Осоргин, публицист Кизеветтер һәм биш дини философ: Бердяев, Франк, Ильин, Трубецкой, Вышеславцев була.
Һуғыштан һуң 1961 йылға тиклем көнсығыш Германиянан көнбайышҡа, ҡайһы бер иҫәпләүҙәр буйынса 3,5 миллион самаһы кеше, йәғни халыҡтың 20 %-ҡа яҡыны[6], башлыса яҡшы белем алған йәштәр ҡасып киткән. ГДР хөкүмәте сикте һаҡлау өсөн 1961 йылдың авгусында «тимер шаршау» йылдарының символына әйләнгән билдәле Берлин стенаһын күтәрә.
Европа союзына ингәндән һуң тәүге йылда ғына 100 меңгә яҡын поляк Бөйөк Британияға эшкә килә[7], шуларҙың 40 %-ы юғары белемле була[8]. Әлеге ваҡытта был ағым кәмей, әммә туҡталмай[9][10].
Рәсәй Федерацияһынан белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1990-сы йылдар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
РФ Мәғариф һәм фән министрлығы статс-секретары Дмитрий Ливановтың белдереүенә ярашлы[11], 1989 йылдан алып 2004 йылға тиклем Рәсәйҙән 25 мең самаһы ғалим киткән, 30 меңе сит илдәрҙә ваҡытлыса контракт буйынса эшләй. Ливанов билдәләүенсә, «был продуктив ғилми йәштә булған һәр тармаҡта иң күп талап ителгән ғалимдар. …Бөгөн Рәсәйҙә фәндә мәшғүлдәр һаны 90-сы йылдар кимәленән яҡынса 40 % тәшкил итә». Юғары иҡтисад мәктәбенең Демография институты директоры урынбаҫары Михаил Денисенко фекеренсә, ул йылдарҙа «этник миграция алдынғы булған». Денисенко мәғлүмәттәре буйынса, 1994 йылдан 2003 йылға тиклемге осорҙа Германияға - 193,3 мең, АҠШ-ҡа - 176,2, Израилға 158,9 мең кеше күсенгән[12].
Рәсәй Фәндәр Академияһы президенты А. М. Сергеев мәғлүмәтенә ярашлы, 1990-сы һәм 2000-се йылдар башында Рәсәйҙән 40 мең профессор сит илдәргә киткән[13].
Хөкүмәткә ҡарамаған сығанаҡтарға ярашлы[14], «90-сы йылдарҙың тәүге яртыһында ғына илдән кәмендә 80 мең ғалим ситкә киткән, ә туранан-тура бюджет юғалтыуҙары кәмендә $60 миллиард доллар тәшкил иткән». (Рәсәй фундаменталь тикшеренеүҙәр фонды).
Рәсәй Яңы университеты ректоры Владимир Зернов: «70-се йылдарҙан башлап сит илгә юлланған белгестәр АҠШ һәм Көнбайыш Европа университеттарында әҙерләнгән булһа, уларҙы әҙерләүгә $1 триллион долларҙан ашыу тотонорға тура килер ине. Шулай уҡ был мәғлүмәттәр ноу-хауҙы юғалтыуҙы иҫәпкә алмай» тип әйтергә кәрәк тине[15].
Scopus базаһы нигеҙендә үткәрелгән анализ Рәсәй ғилми диаспораһы мәҡәләләре баҫмаларының 50 % -тан ашыуы АҠШ-тан килгәнен күрһәтте. Шуның менән бергә хеҙмәттәренән иң күп өҙөктәр килтерелгән Рәсәй ғалимдары ла АҠШ-та эшләй — уларҙың өлөшөнә бөтә һылтанмаларҙың 44 %-ы тура килә (2003 йылдан һуңғы осор). Цитата килтереү индексы буйынса Мәскәү дәүләт университетын тамамлаусылар беренсе урында, Мәскәү физика-техника институтын тамамлаусылар — икенсе урында. Рәсәйҙә эшләгән Рәсәй ғалимдары өлөшөнә һылтанмаларҙың ни бары 10 %-ы ғына тура килә[16].
2000-се йылдар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Эмиграцияның характеры үҙгәрә: иҡтисади мотивация өҫтөнлөк итә башлай, ә Рәсәй Федерацияһынан эмиграция географияһы ярайһы уҡ киңәйә. 2004-2013 йылдарҙа Рәсәйҙән Германияға - 93,8 мең, АҠШ-ҡа - 135,7, Израилгә 40,8 мең кеше күсеп киткән[12]. Шул уҡ ваҡытта эмигранттарҙың ярайһы ҙур өлөшө Испания, Чехия, Австрия, Италия, Франция кеүек Европа илдәре, шулай уҡ Канада белгестәренә ҡағыла. Йыш ҡына был айырым илдәрҙең миграция сәйәсәтен ҡатыландырыуына бәйле.
Рәсәй ғалимдарының Көньяҡ-Көнсығыш Азия илдәренә, шул иҫәптән Сингапурға, күсеүе — 2009 йыл тенденцияһы[17], унда эш өсөн бик яҡшы хеҙмәт шарттары тәҡдим ителеүе сәбәп булып тора, тип аңлаталар. Бөтә донъя банкы институтынан (Вашингтон ҡалаһы) Евгений Кузнецов билдәләүенсә, илдән китеүсе белгестәр һаны буйынса Рәсәй яңыраҡ билдәлелек ала. Уның мәғлүмәттәре буйынса, был күрһәткес буйынса Бөйөк Британия беренсе урынды биләй, унан йыл һайын юғары белемле 1 миллион 441 мең кеше (улар араһында ғалимдар ғына түгел) ташлап китә. Германиянан — 817 мең һәм Рәсәйҙән — 200 меңдән саҡ ҡына ашыуыраҡ кеше китә[18].
Дәүләт программалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
2012 йылдың сентябренән «Сит илдәрҙә йәшәгән ватандаштарыбыҙҙы Рәсәй Федерацияһына үҙ ирке менән күсереүгә булышлыҡ итеү буйынса дәүләт программаһы» эшләй[19]. Программа күсеп килгән кешеләрҙе ҡабул итеү, күсеп килеү сығымдарын ҡаплау һәм (күтәрелеп китеүгә) бер тапҡыр бирелә торған пособие түләү буйынса сараларҙы күҙ уңында тота.[20] Программа буйынса, 2014 һәм 2015 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһына йыл һайын 100 меңдән ашыу кеше ҡайтты. 98 %-тан ашыуы — Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе граждандары. 2015 йылда Украина, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан төп сығанаҡ илдәр булып торҙо. Алыҫ сит илдәр араһында — Балтия илдәре, Германия Федератив Республикаһы һәм Израиль илдәре беренсе урында. Килгән ватандаштарыбыҙҙың 41 %-ы тиерлек юғары йәки тамамланмаған юғары белемле, 43 % - урта махсус белемгә, 73 % - эшкә һәләтле йәштә һәм 23 % - балалар.[20]
2015 йылда ғалимдарҙы һәм ғилми хеҙмәткәрҙәрҙе күсереү буйынса проект старт алды. 2015 йылдың сентябренә техник, иҡтисади һәм медицина фәндәре докторҙары һәм кандидаттары дәрәжәһенә эйә булған 44 ғалим Рәсәйгә күсеп ҡайтты, ә 21 кеше рәсмиләштереү стадияһында. Шул уҡ ваҡытта Рәсәй Фәндәр академияһы 2015 йылда иң көнүҙәк фәнни һәм технологик мәсьәләләр менән шөғөлләнеүсе 420 инженер һәм ғалимды ҡайтарыу хаҡында һүҙ алып барҙы.[20]
Статистика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Федераль дәүләт хеҙмәте мәғлүмәттәренә ярашлы[21], халыҡ-ара миграция ил һәм йылдар буйынса киләһе структураға эйә (2013 йыл буйынса, һәр категорияла иң ҙур миграцияға дусар булған 5 ил һайланған):
Рәсәй Федерацияһынан киткән | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ил | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
Баплығы | 232987 | 213377 | 214963 | 145720 | 121166 | 106685 | 94018 | 79795 | 69798 | 54061 | 47013 | 39508 | 32458 | 33578 | 36774 | 122751 | 186382 |
БДБ илдәренә | 143675 | 128117 | 125233 | 80510 | 60231 | 51135 | 45142 | 36277 | 35418 | 34669 | 30726 | 25542 | 20326 | 21206 | 22568 | 95572 | 147853 |
Үзбәкстан | 7370 | 5231 | 5041 | 3086 | 1974 | 1400 | 1130 | 717 | 595 | 648 | 722 | 948 | 677 | 834 | 2207 | 31559 | 50864 |
Украина | 69116 | 57318 | 58922 | 35601 | 24026 | 20585 | 16744 | 13115 | 12640 | 11926 | 10536 | 8941 | 5737 | 6278 | 6300 | 12416 | 18626 |
Тажикстан | 2474 | 1977 | 1799 | 1158 | 993 | 827 | 922 | 549 | 434 | 424 | 464 | 637 | 610 | 694 | 1070 | 10281 | 17362 |
Беларусь | 18928 | 19035 | 19151 | 13276 | 11175 | 8829 | 7016 | 5671 | 6034 | 6318 | 5302 | 3954 | 2573 | 2899 | 2622 | 6315 | 12031 |
Ҡаҙағстан | 25364 | 26672 | 25037 | 17913 | 15186 | 13939 | 14017 | 12504 | 12437 | 11948 | 10211 | 7483 | 7232 | 7329 | 6176 | 8843 | 11802 |
алыҫ сит илдәргә | 89312 | 85260 | 89730 | 65210 | 60935 | 55550 | 48876 | 43518 | 34380 | 19392 | 16287 | 13966 | 12132 | 12372 | 14206 | 27179 | 38529 |
Германия | 48363 | 46218 | 47929 | 40443 | 43682 | 42231 | 36928 | 31876 | 21458 | 8229 | 6486 | 4916 | 4115 | 3725 | 3815 | 3781 | 3979 |
Корея Халыҡ Демократик Республикаһы | 202 | 844 | 689 | 47 | 40 | 20 | 11 | 8 | 5 | 3 | 4 | 19 | 2 | 15 | 152 | 1603 | 3891 |
Вьетнам | 385 | 227 | 45 | 33 | 27 | 19 | 10 | 16 | 45 | 42 | 22 | 31 | 21 | 32 | 95 | 1258 | 2355 |
Грузия | 3286 | 2933 | 2574 | 1802 | 1339 | 964 | 939 | 740 | 691 | 593 | 603 | 572 | 629 | 459 | 416 | 801 | 1553 |
Төркиә | 356 | 278 | 179 | 104 | 96 | 80 | 88 | 60 | 85 | 78 | 78 | 81 | 101 | 147 | 252 | 1037 | 1494 |
Көнбайыш илдәре | |||||||||||||||||
Германия | 48363 | 46218 | 47929 | 40443 | 43682 | 42231 | 36928 | 31876 | 21458 | 8229 | 6486 | 4916 | 4115 | 3725 | 3815 | 3781 | 3979 |
АҠШ | 9087 | 6919 | 5912 | 4793 | 4527 | 3134 | 3199 | 2919 | 4040 | 3109 | 2108 | 1722 | 1440 | 1461 | 1422 | 1561 | 1485 |
Израиль | 12873 | 12778 | 20026 | 9407 | 4835 | 2764 | 2048 | 1733 | 1745 | 1408 | 1202 | 1040 | 894 | 947 | 977 | 1104 | 1090 |
Финляндия | 923 | 990 | 1040 | 1142 | 980 | 1110 | 737 | 910 | 737 | 695 | 692 | 620 | 685 | 517 | 480 | 572 | 715 |
Канада | 1333 | 1181 | 1190 | 841 | 812 | 725 | 701 | 783 | 628 | 552 | 571 | 516 | 457 | 497 | 471 | 494 | 536 |
Рәсәй Федерацияһына килгән | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ил | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
Барлығы | 597651 | 513551 | 379726 | 359330 | 193450 | 184612 | 129144 | 119157 | 177230 | 186380 | 286956 | 281614 | 279907 | 191656 | 356535 | 417681 | 482241 |
БДБ | 547386 | 467028 | 343082 | 326561 | 173976 | 167940 | 114121 | 105488 | 163101 | 170851 | 263277 | 261170 | 261495 | 171940 | 310549 | 363955 | 422738 |
Үзбәкстан | 39620 | 41800 | 41615 | 40810 | 24873 | 24951 | 21457 | 14948 | 30436 | 37126 | 52802 | 43518 | 42539 | 24100 | 64493 | 87902 | 118130 |
Украина | 138231 | 111934 | 81297 | 74748 | 36503 | 36806 | 23418 | 17699 | 30760 | 32721 | 51492 | 49064 | 45920 | 27508 | 43586 | 49411 | 55037 |
Ҡаҙағстан | 235903 | 209880 | 138521 | 124903 | 65226 | 55706 | 29552 | 40150 | 51945 | 38606 | 40258 | 39964 | 38830 | 27862 | 36474 | 45506 | 51958 |
Тажикстан | 23053 | 18396 | 12116 | 11043 | 6742 | 5967 | 5346 | 3339 | 4717 | 6523 | 17309 | 20717 | 27028 | 18188 | 35087 | 41674 | 51011 |
Әрмәнстан | 19123 | 16780 | 14677 | 15951 | 5814 | 6802 | 5124 | 3057 | 7581 | 12949 | 30751 | 35216 | 35753 | 19890 | 32747 | 36978 | 42361 |
Алыҫ сит илдәр | 50265 | 46523 | 36644 | 32769 | 19474 | 16672 | 15023 | 13669 | 14129 | 15529 | 23679 | 20444 | 18412 | 19716 | 45986 | 53726 | 59503 |
Грузия | 24517 | 21059 | 19626 | 20213 | 9674 | 7128 | 5540 | 4886 | 5497 | 6806 | 10595 | 8806 | 7454 | 5245 | 7325 | 7728 | 7665 |
Корея Халыҡ Демократик Республикаһы | 295 | 1274 | 468 | 32 | 40 | 19 | 5 | 2 | 5 | 2 | 73 | 63 | 107 | 59 | 1948 | 4168 | 5023 |
Ҡытай | 2861 | 6854 | 3871 | 1121 | 405 | 410 | 346 | 212 | 432 | 499 | 1687 | 1177 | 770 | 1380 | 7063 | 8547 | 8149 |
Германия | 2379 | 2425 | 1894 | 1753 | 1627 | 1962 | 2692 | 3117 | 3025 | 2900 | 3164 | 3134 | 2585 | 2621 | 4520 | 4239 | 4166 |
Вьетнам | 261 | 220 | 150 | 182 | 157 | 198 | 129 | 48 | 114 | 157 | 921 | 714 | 950 | 921 | 3294 | 3653 | 3852 |
Көнбайыш илдәр | |||||||||||||||||
Германия | 2379 | 2425 | 1894 | 1753 | 1627 | 1962 | 2692 | 3117 | 3025 | 2900 | 3164 | 3134 | 2585 | 2621 | 4520 | 4239 | 4166 |
Израиль | 1626 | 1528 | 1425 | 1508 | 1373 | 1670 | 1808 | 1486 | 1004 | 1053 | 1094 | 1002 | 861 | 814 | 1240 | 1091 | 1132 |
АҠШ | 668 | 635 | 522 | 439 | 432 | 455 | 484 | 518 | 396 | 411 | 578 | 551 | 575 | 653 | 947 | 1122 | 954 |
Финляндия | 140 | 164 | 117 | 83 | 97 | 136 | 125 | 141 | 129 | 137 | 172 | 174 | 141 | 178 | 266 | 342 | 429 |
Италия | 46 | 60 | 39 | 47 | 40 | 26 | 45 | 34 | 46 | 44 | 152 | 126 | 129 | 163 | 250 | 365 | 426 |
1996-2020 йылдарға Скопустың ғалимдар миграцияһын тикшереү буйынса библиометрик мәғлүмәттәргә ярашлы, күпселек ғалимдар АҠШ-ҡа, Германияға һәм Францияға китә, һәм күпселек осраҡта Украинанан, Ҡаҙағстандан, Белоруссиянан һәм Үзбәкстандан килә. Хеҙмәттәренән цитата килтерелеүе буйынса тикшергәндән һуң, ундайҙарҙың йышыраҡ Германияға китеүе һәм Украинанан, Белоруссиянан килеүе асыҡланған[22].
Башҡа төбәктәрҙән белгестәрҙең китеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Африка[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1994 йылда апартеид сәйәсәте бөтөрөлгәндән һуң, төрлө баһалар буйынса, Көньяҡ Африка Республикаһынан юғары һөнәри йә ойоштороу тәжрибәһе булған 1-6 миллион кеше, атап әйткәндә, табиптарҙың 45 %-тан ашыуы күсеп киткән. Көньяҡ Африка Республикаһының статистика бюроһы баһаһы буйынса, ошондай һәр күсенеү уртаса алғанда 10 квалификацияһыҙ хеҙмәткәрҙең эшен юғалтыуына килтергән[23], был ошо төбәктең иҡтисади именлегенә етди хәүеф менән янай[24][25][26]. Көньяҡ Африка Республикаһы, был процесты туҡтатыу өсөн, Көньяҡ Африка Республикаһында белем алған табиптарҙы башҡа илдәрҙә эшкә урынлаштырыуҙы туҡтатырға маташҡан[27][28].
Ҡайһы бер баһалауҙар буйынса, йыл һайын 150 меңдән ашыу юғары квалификациялы хеҙмәткәрҙең Африка ҡитғаһынан китеүе 4 миллиард доллар дөйөм иҡтисади юғалтыуға алып килә[29]. 1980 һәм 1991 йылдар араһында Эфиопиянан ғына 75 % квалификациялы хеҙмәткәр күсеп киткән, был ошо илдең сиктән тыш ярлылығы сәбәптәренең береһе тип иҫәпләнә. Бөтә Эфиопия менән сағыштырғанда, был ил ғалимдары Чикагола күберәк эшләй, тип иҫәпләнә. Эфиопиянан башҡа, Нигерия һәм Кения, квалификациялы хеҙмәткәрҙең китеүенән ныҡ зыян күргән илдәр, тип иҫәпләнә[30].
1993 һәм 2000 йылдарҙа Гананан медицина персоналының 68 %-ы, 1999-2004 йылдарҙа — 448 доктор йәки медицина вуздарын тамамлаусыларҙың 54 %-ы сит илгә эшкә китә. Шул уҡ ваҡытта Ганала ни бары 2 мең самаһы табип йәки 11 мең кешегә бер табип, шул уҡ ваҡытта АҠШ-та һәр 2 мең кешегә бер табип тура килә[31].
1998 йылда үҙенең телмәрендә Көньяҡ Африка президенты Мбеки шулай тип белдерҙе:
«Беҙҙең донъяла, вәхшилектән алыҫлаша барыусы кешелек йәмғиәте, яңы белемде һәм уның ҡушымтаһын йәшәү кимәлен үҙгәртеүгә хеҙмәт иттереүгә йөҙ борғанда, йөҙҙәрсә мең Африка интеллектуалын Көнбайыш Европа һәм Төньяҡ Америка эмиграцияһынан кире ҡайтарыуға мохтаж түгелбеҙме ни?» [32]
Юғары белемле экспатрианттарҙы кире ҡайтарыу һәм урынлаштырыу өсөн Африкала махсус агентлыҡтар булдырылған[33].
Вест-Һиндостан[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ғаиләләренә ебәргән аҡсаларының бер өлөшө Ямайка утрау дәүләтенең тулайым милли продуктының 18 %-ын тәшкил иткән[34] утрау халҡының 80 %-ынан ашыу кешеһе үҙенең тыуған иле сигендә йәшәй[35]. Кариб бассейнының башҡа утрауҙары халҡының да күпселеге тыуған иленән ситтә йәшәй, шуларҙың 80 %-ҡа яҡыны - Гренада, Суринам, Гаити һәм Гайана колледждарын тамамлаусылар, күбеһе Америкаға күсеп киткән[36].
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Халыҡтың иммиграцияһы
- Антиинтеллектуализм
- Гамов Георгий Антонович
- Рәсәйгә иммиграция
- Ватандаштарыбыҙҙы Рәсәйгә ҡайтарыу программаһы
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ The brain drain: Old myths, new realities . Дата обращения: 25 апрель 2010. Архивировано 9 февраль 2010 года.
- ↑ Brain drain costs Africa billions, BBC (17 октябрь 2001). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
- ↑ Caribbean 'brain-drain' worsens, BBCCaribbean (20 февраль 2006). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
- ↑ Encyclopedia Britannica, 11th ed, Frank Puaux, Huguenot
- ↑ Cape Town, South Africa — Surrounding Areas & Winelands — Franschhoek . Дата обращения: 25 апрель 2010. Архивировано 28 апрель 2010 года.
- ↑ Dowty, Alan (1989), Closed Borders: The Contemporary Assault on Freedom of Movement, Yale University Press, p.122.
- ↑ Smith, David. Doctors go west in Polish brain drain, The Guardian (15 май 2005). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
- ↑ Special report: Finance for Poles in Britain. Jo Thornhill, Mail on Sunday, reports from Warsaw. November 4, 2007.
- ↑ Alexi Mostrous and Christine Seib. Tide turns as Poles end great migration, The Times (16 февраль 2008). 1 июнь 2008 тикшерелгән.
- ↑ UK Poles return home 2010 йылдың 28 март көнөндә архивланған.. The Telegraph. February 21, 2009.
- ↑ Министерство образования обеспокоено «утечкой мозгов» из России(недоступная ссылка)
- ↑ 12,0 12,1 Эмиграция из России стала разнообразнее . iq.hse.ru. Дата обращения: 7 сентябрь 2017. Архивировано 7 сентябрь 2017 года.
- ↑ Звучание научного оркестра 2020 йылдың 3 февраль көнөндә архивланған.: интервью с акад. РАН А. А. Тотоляном // Санкт-Петербургские ведомости. — 2020. — 17 янв.
- ↑ Максим Киреев Исход ученых умов 2021 йылдың 8 июнь көнөндә архивланған. Der Spiegel 08.10.2010
- ↑ Россия потеряла от «утечки мозгов» $1 трлн. 2007 йылдың 28 сентябрь көнөндә архивланған. Сергей Шалманов
- ↑ Владимир Малышев. Таланты для чужих . Столетие.Ru. ruskline.ru (23 сентябрь 2015). Дата обращения: 7 сентябрь 2017. Архивировано 31 август 2017 года.
- ↑ Die Musterinsel kämpft gegen den Brain-Drain 2009 йылдың 5 май көнөндә архивланған. (нем.)
- ↑ Татьяна Зимина «Утечка мозгов или циркуляция талантов?» Дата обращения: 27 февраль 2009. Архивировано 28 август 2009 года.
- ↑ Государственная программа по оказанию содействия добровольному переселению в Российскую Федерацию соотечественников, проживающих за рубежом . Дата обращения: 25 сентябрь 2015. Архивировано из оригинала 25 сентябрь 2015 года.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 Заседание Правительства 24 сентября 2015 . Дата обращения: 25 сентябрь 2015. Архивировано 25 сентябрь 2015 года.
- ↑ Демография . Федеральная служба государственной статистики (19 май 2014). Дата обращения: 10 сентябрь 2015. Архивировано из оригинала 4 февраль 2014 года.
- ↑ Subbotin, 2020, p. 11
- ↑ Экономика Южно-Африканской Республики
- ↑ http://jae.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/13/suppl_2/ii15 2010 йылдың 11 август көнөндә архивланған. World Bank, IMF study 2004
- ↑ Архивированная копия . Дата обращения: 30 май 2010. Архивировано 30 апрель 2011 года. Health Personnel in Southern Africa: Confronting maldistribution and brain drain
- ↑ http://www-ilo-mirror.cornell.edu/public/english/protection/migrant/download/imp/imp52e.pdf 2009 йылдың 5 февраль көнөндә архивланған. Skilled Labour Migration from Developing Countries: Study on South and Southern Africa
- ↑ South Africa appeals to Canada to stop recruiting its MDs 2020 йылдың 14 ноябрь көнөндә архивланған. — CMAJ Article, 2001
- ↑ South Africa appeals to Canada to stop recruiting its MDs . Дата обращения: 3 октябрь 2017. Архивировано 14 ноябрь 2020 года.
- ↑ Brain drain in africa . Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 10 май 2010 года.
- ↑ More Ethiopia doctors in Chicago than Ethiopia . Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано из оригинала 24 апрель 2009 года.
- ↑ Reversing the brain drain | Labor & Employment > Human Resources & Personnel Management from AllBusiness.com . Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 8 декабрь 2009 года.
- ↑ Thabo Mbeki. (08-13-1998) The African Renaissance Statement 2002 йылдың 20 октябрь көнөндә архивланған. Office of the Executive Deputy President.
- ↑ AfricaRecruit - Homepage . www.africarecruit.com. Дата обращения: 4 декабрь 2017. Архивировано 29 ноябрь 2017 года.
- ↑ Study finds small developing lands hit hardest by 'brain drain' 2011 йылдың 23 июль көнөндә архивланған., DUGGER, Celia, New York Times, 25 October 2005
- ↑ Brain drain or export earnings? — BBCCaribbean.com . Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 18 июль 2010 года.
- ↑ Latin America Shouldn’t Bet Everything On Remittances — World Bank . Дата обращения: 26 апрель 2010. Архивировано 23 апрель 2011 года.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Alexander Subbotin, Samin Aref. Утечка мозгов и приток мозгов в России: анализ международной миграции исследователей по дисциплинам с использованием библиометрических данных Скопус 1996-2020 (инг.) // arXiv:2008.03129 [physics] : статья. — 2020.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Смирнова Л. «Утечка умов» в Соединенные Штаты из развивающихся стран в начале 1970-х годов Расы и народы. Вып. 6. — М.: Наука, 1976. — C. 102—118
- Чем опасна «скрытая» утечка мозгов // НГ, сен 2006
- Наукоград против утечки мозгов // kadis.ru
- Утечка мозгов или циркуляция талантов? // Наука и жизнь, 19 ноября 2008
- Исследование российской научно-технологической диаспоры в развитых странах: условия и возможности возвращения научных кадров и использование потенциала. (2012)
- «Утечка мозгов» из России усилилась. Среди приезжающих доля образованных в два раза ниже, чем в среднем по стране. // Ведомости, 23 января 2018
- Brain fall 2021 йылдың 4 август көнөндә архивланған. // humortheory.com (инг.)