Иҡта

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Иман шарттары

Тәүхид
Фәрештәләр
Китаптар
Пәйғәмбәрҙәр
Яуап көнө
Тәҡдир

Исламдың биш нигеҙе

Шәһәҙәт
Намаҙ
Ураҙа
Зәкәт
Хаж

Шәхестәр

Мөхәммәт
Ислам пәйғәмбәрҙәре
Сәхәбәләр
Хәлифәләр

Иҡта (ғәр. إقطاع‎; рус. Икта́ — надел) — дәүләттең (хакимдың) дәүләт территорияһын һәм унан алған килемен (хәражды) ниндәйҙер тәғәйен кешегә мираҫҡа хоҡуҡ менән тапшырыуы.

Ҡулланылышы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҡта булдырғанда биләмәне тулыһынса ниндәйҙер шәхестең тулы контроленә бирергә, йәки уларҙан килем алырға мөмкин.

Иҡта сифатында бирелгән дәүләт ерҙәре ғәразә әл-мүҡәтәғә тип атала. Элгәре эшкәртелмәгән ғәразә әл-мүҡәтәғә ерҙәре ғәразә әл-мәүәт тип атала.

Төрлө формалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

IX—X быуаттарҙа үҙәк властың көсһөҙләнеүенә бәйле биләмәләрҙең ғүмерлеккә бирелеүенең төрлө формалары барлыҡҡа килә.

  • түмә, мөҡәтәғә — яңы үҙләштерелгән хәраж ерҙәренән йыл һайын йыйып алынған уңышты баһаламайынса үҙгәрешһеҙ сумма түләү хоҡуғы;
  • игәр — йыл һайын билдәле бер сумма түләү шарты менән ерҙәрҙе фиск ҡарамағынан тартып алыу;
  • татстиг — символик сумманы түләп, фиск ҡарамағынан тартып алыу;
  • иҡта-тәмлиҡ — милек хоҡуғындағы иҡта;
  • иҡта-истиғләл — үҙ файҙаһына хәрәж йыйыу хоҡуғына эйә иҡта (иҡта-истиғләл аҫтында тикшеренеүселәр ғәҙәттә шартлы феодаль ер биләү формаһын аңлай).

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Петрушевский И. П. Xiii—XIV быуаттарҙа Иранда игенселек һәм аграр мөнәсәбәттәр. М. — Л., 1960. — C.256—269.
  • Певзнер С. Б. Xiii—XIV бб. аҙағында мысырҙа Икта, йыйынтыҡта: памяти академии. И. Ю. Крачковский, Л., 1958
  • Cahen Сl. L’evolution de l’iqta du IX au XIII siecle.— Annales. ESC, 1953, pp.231—269, PMHM.
  • Lambton A. Landlord and Peasant in Persia. L., 1953.
  • Bosworth С. Е. Military Organisation under the Buyids.— Oriens. 1967, pp.18—19.
  • Lokkegaard F. Islamic Taxation in the Classic Period: With Special Reference to Circumstances in Iraq. Copenhagen, 1950.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Большаков О. Г. Икта // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 94. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
  • Али-заде, А. А. Икта // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8  (рус.).
  • Икта — статья из Большой советской энциклопедии. Петрушевский И. П..
  • Cahen, Cl. Iḳṭāʿ // Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
  • Икта в период правления Саманидов в IX—X вв. — TestHistory.Ru