Иҡта
Иман шарттары |
Исламдың биш нигеҙе |
Шәхестәр |
Иҡта (ғәр. إقطاع; рус. Икта́ — надел) — дәүләттең (хакимдың) дәүләт территорияһын һәм унан алған килемен (хәражды) ниндәйҙер тәғәйен кешегә мираҫҡа хоҡуҡ менән тапшырыуы.
Ҡулланылышы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Иҡта булдырғанда биләмәне тулыһынса ниндәйҙер шәхестең тулы контроленә бирергә, йәки уларҙан килем алырға мөмкин.
Иҡта сифатында бирелгән дәүләт ерҙәре ғәразә әл-мүҡәтәғә тип атала. Элгәре эшкәртелмәгән ғәразә әл-мүҡәтәғә ерҙәре ғәразә әл-мәүәт тип атала.
Төрлө формалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
IX—X быуаттарҙа үҙәк властың көсһөҙләнеүенә бәйле биләмәләрҙең ғүмерлеккә бирелеүенең төрлө формалары барлыҡҡа килә.
- түмә, мөҡәтәғә — яңы үҙләштерелгән хәраж ерҙәренән йыл һайын йыйып алынған уңышты баһаламайынса үҙгәрешһеҙ сумма түләү хоҡуғы;
- игәр — йыл һайын билдәле бер сумма түләү шарты менән ерҙәрҙе фиск ҡарамағынан тартып алыу;
- татстиг — символик сумманы түләп, фиск ҡарамағынан тартып алыу;
- иҡта-тәмлиҡ — милек хоҡуғындағы иҡта;
- иҡта-истиғләл — үҙ файҙаһына хәрәж йыйыу хоҡуғына эйә иҡта (иҡта-истиғләл аҫтында тикшеренеүселәр ғәҙәттә шартлы феодаль ер биләү формаһын аңлай).
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Петрушевский И. П. Xiii—XIV быуаттарҙа Иранда игенселек һәм аграр мөнәсәбәттәр. М. — Л., 1960. — C.256—269.
- Певзнер С. Б. Xiii—XIV бб. аҙағында мысырҙа Икта, йыйынтыҡта: памяти академии. И. Ю. Крачковский, Л., 1958
- Cahen Сl. L’evolution de l’iqta du IX au XIII siecle.— Annales. ESC, 1953, pp.231—269, PMHM.
- Lambton A. Landlord and Peasant in Persia. L., 1953.
- Bosworth С. Е. Military Organisation under the Buyids.— Oriens. 1967, pp.18—19.
- Lokkegaard F. Islamic Taxation in the Classic Period: With Special Reference to Circumstances in Iraq. Copenhagen, 1950.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Большаков О. Г. Икта // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 94. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
- Али-заде, А. А. Икта // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8 (рус.).
- Икта — статья из Большой советской энциклопедии. Петрушевский И. П..
- Cahen, Cl. Iḳṭāʿ // Encyclopaedia of Islam, Second Edition.
- Икта в период правления Саманидов в IX—X вв. — TestHistory.Ru