Ал
Ал, Алһыу — ҡыҙыл һәм аҡ төҫ ҡушылыуҙан килеп сыҡҡан төҫ. Ҡайһы берҙә уны асыҡ ҡыҙыл тип тасуирлаһалар ҙа, дөрөҫөрәге, ул туйындырылмаған ҡыҙыл төҫ, өҫтәүенә, йышыраҡ шәмәхә ҡушылмаһы менән булыуы мөмкин. Һүҙҙең киң ҡулланылыуына ҡарамаҫтан, аныҡ төҫмөрөн билдәләү ауыр; мәҫәлән, инглиз телендә алһыу төҫмөрөнөң төрлө төҫмөрҙәре өсөн ике һүҙ ҡулланыла: Rose (ҡыҙыл төҫмөр) һәм Pink (маргаритка сәскәһе).
Русса атамаһының килеп сығышы тәбиғи алһыу төҫ эталонына (роза сәскәһенә), анығыраҡ әйткәндә, таралған шиповниклы төрҙәренең (Rosa canina) сәскә бүлбеләре һәм япраҡтарының төҫө.
Тарихта
Алһыу төҫ боронғо замандарҙан уҡ әҙәбиәттә тасуирлана. Гомер үҙенең "Одиссея"һында былай тип яҙа: "Ҡояш сығыр алдынан күктә үҙәнән таралып торған алһыу һыҙаттар барлыҡҡа килә, улар ҡул бармаҡтарын хәтерләтә"[1][2]. Лукреций был һүҙҙе үҙенең "Ширкәттәрҙең тәбиғәте тураһында" эпик поэмаһында таң атыуын һүрәтләү өсөн ҡуллана[3].
Урта быуаттар модаһында алһыу төҫ ғәҙәти булмаған; дворяндар, ғәҙәттә, сағыуыраҡ ҡыҙыл төҫтәрҙе, мәҫәлән, малино төҫөн өҫтөн күргән. Шуға ҡарамаҫтан, XIII һәм XIV быуаттарҙа Чимабуэ һәм Дуччо ди Буонинсенья эштәрендә бәләкәй Иисус Христос ҡайһы берҙә алһыу төҫтәге кейемдә һүрәтләнә. Рәссамдар алһыу төҫ менән әсә менән бала араһындағы рухи бәйләнеште күрһәтә[4].
Роза төҫөнөң зениты XVIII быуатта була, ул саҡта пастель төҫтәр Европаның бөтә ихаталарында бик модалы була. Айырыуса француз короле Людовик XV һөйәркәһе маркиза де Помпадур (1721 ⁇ 1764) алһыу-зәңгәр һәм алһыу төҫтәрҙәге кейемдә йөрөгән һәм Севр фарфор фабрикаһында уның өсөн махсус алһыу төҫлө, зәңгәр, ҡара һәм һары төҫтәрҙе ҡушып тегелгән кейемдәр әҙерләгән[5].
Ассоциациялар һәм сиволдар
Европала һәм АҠШ-та үткәрелгән һорау алыуҙарға ярашлы, алһыу төҫ йыш ҡына һөйкөмлөлөк, әҙәплелек, һиҙгерлек, наҙлылыҡ, татлылыҡ, балалыҡ, ҡатын-ҡыҙлыҡ һәм романтика менән бәйле. Алһыу һәм аҡ төҫтәрҙең комбинацияһы сафлыҡ һәм намыҫһыҙлыҡ менән, алһыу һәм ҡара төҫтөң комбинацияһы эротизм һәм алдау менән бәйле[6].
Диндә
• Католицизмда ул шатлыҡ һәм бәхет төҫө. Бөйөк Пост ваҡытында, Адвенттың өсөнсө йәкшәмбеһендә ҡулланыла. Йола буйынса был көнгә Раштыуа тажындағы алһыу шәм тура килә.
• Протестантизмда алһыу шәм ҡайһы берҙә Адвенттың дүртенсе йәкшәмбеһендә тоҡандырыла.
Сәйәсәттә
• Алһыу төҫ (ҡыҙылға ҡарағанда сағыуыраҡ һәм киҫкенерәк) уртаса һул, социал-демократик көстәр менән бәйле; шулай итеп, ул Португалия Социалистик партияһының рәсми булмаған төҫө булып тора.
• Төрлө ваҡытта "алһыу" һүҙе түбәнһетеүсе эпитет булараҡ ҡулланыла: "алһыу социализм", "алһыу христианлыҡ".
Башҡа мәҙәни ассоциациялар
• Алһыу — антик Афродита алиһәһе Венера төҫө.
• Алһыу таҫма — күкрәк биҙе яман шешенә ҡаршы көрәш буйынса халыҡ-ара программаның символы.
• Урыҫ символизмында алһыу төҫ — хыял төҫө, өмөт төҫө[7].
• Алһыу төҫтәге кейем ҡатын-ҡыҙҙар өсөн стереотип булып һанала. Ҡыҙҙар өсөн ғәҙәттә алһыу төҫтәге уйынсыҡтар һайлана. Ҡайһы бер феминисттар был практиканы дискриминацион тип тәнҡитләй.
• Алһыу өсмөйөш нацист Германияһы концлагерҙарында гомосексуалистарҙы таныу билдәһе булараҡ ҡулланылған. Хәҙер алһыу өсмөйөш ЛГБТ-хәрәкәт символдарының береһе булып тора.
• "Алһыу күҙлек", "алһыу яҡтылыҡта күреү" кеүек тотороҡло һүҙбәйләнештәр бар, улар әйберҙәргә наив, тәнҡитһеҙ ҡарашты аңлата.
 | Был тамамланмаған мәҡәлә төҫ тураһында. Һеҙ, мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып, проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |
| ◀ҡуйы ҡыҙыл | ҡыҙғылт һары▶ |
| (алһыу) | |
| Ҡыҙыл төҫ сағылышы | Ҡыҙыл | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ализарин | Burgundy | Кардинал | Кармин | Cerise | Каштан | Ҡурай еләге | Фалун ҡыҙыл | Фуксия | Printer's Magenta | Ҡуйы ҡыҙыл | Алһыу күҡ |
| #e32636 | #900020 | #C41E3A | #960018 | #DE3163 | #CD5C5C | #DC143C | #801818 | #FF00FF | #FF0090 | #800000 | #E0B0FF |
| Ҡыҙыл | Ҡыҙыл-зәңгәр күк | Тут | Ҡыҙыл-көрән | Sangria | Ал | Терракота | Киноварь | Бесәй тарыһы | Рауза | Тамсы гөл | Шаңҡыу ҡыҙыл |
| #FF0000 | #C71585 | #b7410e | #CC8899 | #92000a | #FF2400 | #CC4E5C | #E34234 | #E52B50 | #FF007F | #FFCBDB | #FC0FC0 |
| Мәрйен | Ҡуйы асыҡ ҡыҙыл | Сейә көрән | |||||||||
| #FF4040 | #F34723 | #B00000 | |||||||||
| Төҫ | ||||||||||
| ||||||||||
- ↑ Примечания В. Н. Ярхо в кн. Гомер. Одиссея. М., 2000. С.367
- ↑ The Odyssey, Book XII, translated by Samuel Butler.
- ↑ CTCWeb Glossary: R (ratis to ruta). Ablemedia.com. Дата обращения: 11 сентябрь 2010. Архивировано 15 март 2016 года.
- ↑ The Madonna of the Pinks Архивная копия от 31 май 2009 на Wayback Machine on the official National Gallery website
- ↑ Eva Heller, Psychologie de la couleur, effets et symboliques, pp. 182-83
- ↑ Heller, Eva: Psychologie de la couleur — effets et symboliques, pp. 179—184
- ↑ Белый А. Символизм как миропонимание / Сост., автор вступ. ст. и прим. Л. А. Сугай. — М.: Республика, 1994. — ISBN 5-250-02224-3.