Фотография

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Фотография
Хештег photography, 写真好きな人と繋がりたい[1] и photooftheday[2]
Код NCI Thesaurus C94527[3]
Ил
Файл:Nl-Fotografie-article.ogg
Файл:Q11633 noun 186116 ccAntonGajdosik photography.svg
Файл:Winterswijk (NL), Woold, Boven Slinge -- 2014 -- 3170.jpg
Является объединением исемлекте ҡарағыҙ[d]
Асыу датаһы 1800
Телгә алынған хеҙмәттәр Broken Pieces[d][4]
Веб-сайт Stack Exchange photo.stackexchange.com
Файл:Національний природний парк з висоти.jpg
Асыусы йәки уйлап табыусы Thomas Wedgwood[d]
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Фотография — оптик нурланышты яҡтылыҡҡа һиҙгер фотографик материал йәки ярымүткәргесле конвертер ярҙамында яҙҙырыу ысулы. Ҡайһы бер башҡа телдәрҙән айырмалы рәүештә, рус телендә «фотография» һүҙе тик статик һүрәттәргә ҡарата ғына ҡулланыла. Шул уҡ ваҡытта профессиональ кинола был термин кинематографист төшөргән фильмдың пикториаль сиселешен билдәләй. Фотография шулай уҡ фото ҡағыҙында химик ысул йәки принтер ысулы менән эшләнгән һүрәтенең баҫмаһы атала.

Фотография технологиялары — һынлы сәнғәт төрҙәренең береһе тип һаналған һәм хәҙерге заман масса мәҙәниәтендә төп урынды биләгән фотография сәнғәтенең нигеҙе. Беренсе тотороҡло фотография һүрәте 1822 йылда француз уйлап табыусыһы Иосиф Ниеппе тарафынан эшләнгән, әммә беҙҙең көндәргә тиклем һаҡланмаған. IX Халыҡ-ара фәнни һәм ғәмәли фотографиялар конгресы ҡарары менән техника уйлап табыу датаһы — 1839 йылдың 7 ғинуары, Франсуа Араго Франция Фәндәр академияһы ултырышында дагерротипия (иң тәүге фотографиялар) тураһында доклад менән сығыш яһай.[5][6][7][8].

Фотоға төшөүсе кешене фотограф тип атайҙар. Фотограф күп осраҡта фотоһүрәт төшөрөүҙең башҡа этаптарын да башҡара, әммә йыш ҡына эштең техник өлөшөн фотолаборанттар, ретушерҙар, фотомөхәррирҙәр һәм башҡа һөнәрҙәр эйәләре башҡара. Профессиональ студияла фотограф үҙенең ярҙамсыларына ҡайһы бер бурыстарҙы йөкмәтә.

Фотоательела фототөшөрөү сеансы. 1920 йыл
Фотожурналисттар эшләй. 2008 йыл

Этимология[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

«Фотография» термины (боронғо грек φῶς (φφωτςς) «яҡтылыҡ» һәм γρπφω «яҙам»); яҡтылыҡ яҙам — яҡтылыҡ менән һүрәт төшөрөү техникаһы) 1839 йылда барлыҡҡа килә, уны бер үк ваҡытта һәм үҙ аллы ике астроном — инглиз Джон Хершель, немец Иоганн фон Медлер ҡуллана[9]. Рәсәй империяһында оҙаҡ ваҡыт шул уҡ терминдың туранан-тура тәржемәһе «светопись» ҡулланыла, әммә,ахыр сиктә, дөйөм ҡабул ителгән термин ҡулланыла.

Фотография тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

камера-обскурала пейзаж төшөрөү

Фотографияны уйлап табыу бер нисә асыштарҙы берләштереү юлы менән мөмкин булған. Боронғо тибет философы Мо-цзы беҙҙең эраға тиклем V быуатта камера-обскураны тасуирлай.[10]. Бәлки, камера-обскура тураһында Аристотелдә лә телгә алғандыр, ул Ҡояш нурының квадрат тишек аша үтеп нисек түңәрәк барлыҡҡа килеүе тураһында уйлаған[11]. Рәссамдар был ҡоролманы Урта быуаттарҙа картиналар эшләү өсөн ҡуллана башлайҙар, ә ренессанс рәссамдары араһында камера-обскура «ҡараңғы бүлмә» булараҡ киң билдәле булған.

1694 йылда Вильгельм Хомберг яҡтылыҡ тәьҫирендә матдәләр төҫөн үҙгәрткән фотохимик реакцияларҙы тасуирлай. Ул шулай уҡ Бөйөк Альберт өс быуат элек асҡан көмөш нитратының яҡтылығына һиҙгерлегенә иғтибар итә.[12].Немец физигы Иоганн Генрих Шульце йылылыҡ түгел, ә яҡтылыҡ көмөш тоҙҙо ҡараңғы итә, тип иҫбатлаусы беренсе кеше була. 1725 йылда, яҡтыртыусы матдә әҙерләгәндәа, ул осраҡлы рәүештә аҡбурҙы бер аҙ ирегән көмөш булған азот кислотаһы менән бутай. Шульце, ҡояш нурҙары аҡ ҡатнашмаға эләккәс, ҡатнашма ҡарайя, шул уҡ ваҡытта ҡояш нурҙарынан һаҡланған ҡатнашма бөтөнләй үҙгәрмәне, тип иғтибар итә. Был тәжрибә химияла бер нисә күҙәтеү, асыштар һәм уйлап табыуҙарға етәргес бирә, улар бер быуаттан ашыу ваҡыт үткәс фотография уйлап табыуға килтерә.

Фотография уйлап табыу[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Һаҡланып ҡалған иң боронғо фотоһүрәт — «Ле-Гра тәҙрәһенән күренеш», 1826 йыл
Тальботты «Лекок аббатлығы тәҙрәһе» фотоһүрәтенең ҡағыҙ негативы. 1835 йыл
Иң беренсе дагеротип. 1837 йыл

Һүрәтте химик ысулдар менән төшөрөргә тырышыу томас Уэдгвуд һәм Хамфри Дэви тарафынан башҡарыла. 1802 йылда уҡ улар, рәсемде нығытырға (фиксировать изображение) белмәйенсә, көмөш тоҙҙар ярҙамында фотограммалар ала алған[13]. Был камера-обскура технологияһы менән төшөрөлгән һаҡланып ҡалған иң беренсе һүрәт 1826 йылда төшөрөлгән һәм «Ле-Грастағы тәҙрәнән күренеш» булараҡ билдәле. Бер аҙ камиллашҡас, гелиография һуңыраҡ башҡа ысулдар менән алынған әҙер һүрәттәрҙе ҡабатлау өсөн ҡулланыла, әммә тормоштан төшөрөү өсөн яраҡһыҙ булып сыға. Рәсем бик контрастлы була, ярам тондар һәм ваҡ деталдәр бөтөнләй булмай.[14]

1829 йылдың 14 декабрендә Niépce беренсе диораманы төҙөүсе Луи Дагерре менән артабанғы эш тураһында нотариаль килешеүгә ҡул ҡуя. Күпмелер ваҡыт уйлап табыусылар үҙ эштәрен параллель алып бара, әммә уңышҡа Дагерре партнеры үлгәндән һуң өлгәшәләр. 1839 йылда көмөш менән ҡапланған баҡыр пластинала һүрәт алыу ысулын нәшер итә. Экспонированиенан һуң йылытылған пластинканы терегөмөш парҙарында тотола, ә һуңынан тоҙ иретмәһендә нығытыла. Ошо рәүешле билдәле бер яҡтыртыу аҫтында алынған һүрәттең берҙән-бер инстанцияһы, предметтарҙың иң бәләкәй деталдәрен ентекләп тасуирлап, сифатлы позитив эшләнә[15]. Дагер үҙенең фотография һүрәтен алыу ысулын «дагерреотип» тип атай һәм 1839 йылдың 14 июнендә уны ғүмерлек пенсияға алмаштырып йәмәғәт милкенә тапшыра.[16]

Л. Дагер менән бер үк ваҡытта тиерлек инглиз Уильям Генри Фокс Тальбот фотографик һүрәт алыуҙың негатив-позитив технологияһын уйлап таба, уны ул «калотиппия» тип атай. Һүрәтте төшөрөү өсөн Тальбот көмөш хлорид менән ҡапланған ҡағыҙ ҡуллана. Процесс контактлы фотопечать ярҙамында позитив рәсемде тиражларға мөмкинлек бирҙе. Килеп сыҡҡан ыңғай позитив дагерреотиптан түбәнерәк була, сөнки ҡағыҙҙың сүсле төҙөлөшө һәм тупаҫ ярымтондары рәсемде боҙоп күрһәтә. Дагерреотиптың оҙаҡ ваҡыт фотопроцеста өҫтөнлөклө роль уйнай. Уның портрет өсөн ҡулланалар. 1840 йылдар уртаһына дагерреотип портреты портрет миниатюраһын тулыһынса тиерлек алмаштыра, был йүнәлештә эшләгән рәссамдарҙың күпселеген фотограф һөнәренә ҡайтанан уҡытырға мәжбүр булалар[17].

Фотография тарихында Ипполит Байард билдһеҙ ҡала, ул 1839 йылда үҙенең фотография эшләү өсөн тура позитив ысулын ҡуллана.[18] Бынан тыш, 1833 йылда франко-бразил уйлап табыусыһы һәм рәссамы Геркуле Флоренция көмөш нитраты ярҙамында фотоһүрәттәр алыу ысулын баҫтырып сығарған. Үҙ ысулын патентламай, уның асыштары тик 1970-се йылдарҙа ғына билдәле була. [19]

Дагерреотипия һәм калотиия XIX быуаттың икенсе яртыһына тиклем ҡулланыла, был Тальботтың позитив-негатив ысулының өҫтөнлөктәрен һәм юғары фотоһиҙгерлекте берләштереп, еүеш коллодион процесына юл аса. Бер үк ваҡытта барлыҡҡа килгән альбомин баҫмаһы (албуминовая печать) быяла коллодион негативтарҙар сифатлы ҡағыҙ позитив баҫмалар биргән. Еүеш коллоидтың төп етешһеҙлеге булып эмульсияны һыулағандан һуң фотопластинка фотоһиҙгерлеген юғалтмаҫ элек экспонирование эшләргә кәрәк булған. Проблема 1871 йылда инглиз табибы Ричард Маддокс желатин-көмөш процесын һәм «ҡоро» фотоплитикаларҙы уйлап тапҡандан һуң ғына хәл ителә.[20]

1887 йылда Ганнибал Гудвинды уйлап табыу арҡаһында быяла урынына һығылмалы целлулоидты ҡулланырға була. Шулай итеп, XX быуат башында фотопластинкалар һәм рулонлы фотоплёнкалар өҫтөнлөк алды. Технологияны камиллаштырыу һәм бер үк ваҡытта фотографияны ябайлаштырыу һәм арзанайтыу фотографияны киң ҡулланыуға мөмкинлек бирҙе. Тарихсылар фекеренсә, был «портретомания» хәрәкәтен тыуҙырған. Һуңынан XIX быуатта фотоһүрәттәр һаҡлай торған ғаилә фотоальбомдары барлыҡҡа килде.

Төҫлө фотография[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Фотографияны тәбиғи төҫтәр менән төшөрөргә тырышыу фотография уйлап табылғандан һуң уҡ башлана. Хатта Ниепс та төҫтө туранан-тура төҙәтергә тырыша, ҡайһы бер матдәләрҙең үҙсәнлегенә таянып, төҫлө нурланыш тәьҫирендә төҫөн үҙгәртә. Был тикшеренеүҙәрҙең беренсе һөҙөмтәһе булып «гелиохромиум» тора, уны 1853 йылда американлы Ливи Хилл патентларға тырыша[21]. Әммә технологияның деталдәрен уйлап табыусы асмай, төҫлө фотоға төшөрөү өсөн буялған дагерреотиптарҙы төҫлө фотоһүрәт тип күрһәтә тип замандаштарының күбеһе уны мутлашыусы тип һанай[22]. Александр Беккерель был йүнәлештә башҡарған билдәле эштәре, 1849 йылда хлорланған көмөш пластинкала күренеп торған спектрҙың төҫлө һүрәтен ала, туранан-тура яҡтылыҡ аҫтында һүрәт бик тиҙ уңа. Был тикшеренеүҙәрҙең логик һығымтаһы булып 1891 йылда Липпман процесын уйлап табыу була, был процесс һүрәттә төҫтөң теүәл ҡабатланыуын бирә, әммә ғәмәли ҡулланыу өсөн яраҡһыҙ булып сыға[23].

Төҫлө фотографияны эшләү буйынса төп тырышлыҡтар 1855 йылда Джеймс Максвелл эшләгән төҫтәрҙе айыра алыу теорияһына була. Хельмхольц-Юнг теорияһы буйынса кешенең күҙендә яҡтылыҡҡа һиҙгер һауытсаларҙың өс төрө бар. Был теорияға ярашлы, яҡтылыҡты өс төп компонентҡа бүлергә кәрәк, һәр төҫ компоненты айырым теркәлә, ә һуңынан метамерия күренеше арҡаһында тулы төҫтәге берләштерелгән һүрәт барлыҡҡа килә. Томас Суттондың «Тартан таҫмаһы» тигән беренсе тотороҡло фотоһүрәт 1861 йылда төшөрөлә. Әммә ул ваҡытта булған фотография материалдары йәшел, һары һәм ҡыҙыл яҡтылыҡҡа һиҙҙермәҫлек була, был спектрҙың зәңгәр-фиолет һәм ультрафиолет компоненттарын ғына төшөрөргә мөмкинлек бирә. Шуға күрә төҫлө фотографияны булдырыуҙа икенсе мөһим аҙым булып 1873 йылда немец фотохимик Герман Вогель тарафынан спектраль сенсибилизация күренешен көмөш берләшмәләргә спектраль һиҙгерлекте еткереүсе матдәләр ярҙамында асыла.[24]

Прокудин-Горскийҙың төҫтәр айырып төшөрөлгән позитив төҫлө һүрәте

Иосиф Эдерҙың эритрозин ярҙамында ортохроматик эмульсиялар сығарыуынан башлап, фотографик материалдарҙы һиҙҙереү стадияһында башлана.[25] Бөтә күренеп торған спектр 1906 йылда Бенно Гомолка ҡыҙыл сенсицизер пинацианолды асҡандан һуң ғына ҡулланыла. Шунан һуң ғына өс төҫлө фотоһүрәт предметтарҙың тәбиғи төҫтәрен тулыһынса күрһәтә алды. «Төҫлө» камераларҙың күп һанлы конструкциялары була, улар төрлө яҡтылыҡ фильтрҙары артында эҙмә-эҙлекле йәки бер үк ваҡытта төшөрөүҙе тормошҡа ашыра. Оҙаҡҡа һуҙылған панхроматик фотоплитудияла эҙмә-эҙлекле төшөрөү өсөн камераларҙың иң популяр төрө немец ғалимы Адольф Мите проекты буйынса эшләнгән, ә күпләп етештереүҙе Вильгельм Бермполь башлап ебәрә.[26] «Бермполь-Мите» фотоаппаратында Рәсәй фотографы Сергей Прокудин-Горский үҙ заманы өсөн иң ҙур төҫлө фотоһүрәттәр коллекцияһын төшөрҙө[27][28].

XX быуат башынан төҫтәрҙе өлөшләтә айырыу һүрәттәрен айырым төшөрөү менән бер рәттән, киң таралған фотография материалына спектрҙың төрлө компоненттарын беркетеп, төҫлө фотографияның растер ысулдары ла әүҙем үҫешә башлай. Атап әйткәндә, 1907 йылда ағалы-ҡустылы Люмьерҙарҙың Автохром фотопластинкалары патентлана һәм ирекле һатыуға сыға, был ябай фотоаппарат менән төҫлө слайдтар төшөрөргә мөмкинлек бирә.

Күп һанлы етешһеҙлектәргә ҡарамаҫтан (түбән сиселешле һәм тиражлау мөмкин түгел) ысул тиҙ арала популярлыҡ яулай, ә 1935 йылға бөтә донъяла 50 миллион Автохром фотопластинкаһы етештерелә. Иртә төҫлө фотография технологияларындағы етешһеҙлектәрҙең күбеһе бер-береһе өҫтөндә урынлашҡан төрлө эмульс ҡатламдарында өлөшләтә һүрәттәр яҙҙырған күп ҡатлы фотография материалдарында ғына бөтөрөлә.

1912 йылда немец ғалимдары Рудольф Фишер һәм Иоганн Сигрист тормошҡа ашырған принциптарға ярашлы төҫ синтезы хромоген фотоматериалдар уйлап табыуы хәл иткес роль уйнай. Процесс 1936 йылда «Агфалор Ной» тигән фильм сығарған Agfa компанияһы арҡаһында тулы кәүҙәләнеш ала. Бер үк ваҡытта тиерлек АҠШ-та бер йыл элек сыҡҡан ошондай уҡ «Кодахром» фильмының фотографик версияһы сыға.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. https://www.japanbuzz.info/top-10-instagram-hashtags-in-japan-2019/
  2. #photooftheday - Twitter Search / Twitter
  3. UMLS — 1986.
  4. References // https://memory-alpha.fandom.com/wiki/Broken_Pieces_(episode)?oldid=2478862#References
  5. Общий курс фотографии, 1987, с. 3
  6. Творческая фотография, 1986, с. 9
  7. Краткий справочник фотолюбителя, 1985, с. 11
  8. Химия и жизнь, 1966, с. 45
  9. Etymology of «photography».
  10. Лекции по истории фотографии, 2014, с. 11
  11. The Camera Obscura : Aristotle to Zahn.(недоступная ссылка)
  12. Очерки по истории фотографии, 1987, с. 186
  13. Очерки по истории фотографии, 1987
  14. Foto&video, 2010, с. 88
  15. Фотография, 1988
  16. 100 лет фотографии, 1938, с. 37
  17. Краткая история фотографии, 2015, с. 18
  18. Новая история фотографии, 2008, с. 28
  19. Лекции по истории фотографии, 2014, с. 20
  20. Лекции по истории фотографии, 2014, с. 33
  21. Вячеслав Карп. Аддитивные методы в фотографии. Энциклопедия театра (23 ноябрь 2014). Дата обращения: 6 март 2016. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йылдың 6 март көнөндә архивланған.
  22. Этапы развития фотографии. Фотоэмульсия. История фотографии. Printservice. Дата обращения: 6 март 2016.
  23. Фотокинотехника, 1981, с. 402
  24. Основы чёрно-белых и цветных фотопроцессов, 1990, с. 167
  25. Очерки по истории фотографии, 1987, с. 102
  26. Карманный справочник по фотографии, 1933, с. 287
  27. Камера Прокудина-Горского. Блог доктора и гражданина (17 ғинуар 2012). Дата обращения: 28 февраль 2016.
  28. Творческий путь фотографа и журналиста С. М. Прокудина-Горского. Pandia. Дата обращения: 6 март 2016.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Беньямин В. Краткая история фотографии / Сергей Ромашко. — М.: «Ад Маргинем Пресс», 2015. — 168 с. — ISBN 978-5-91103-251-7.
  • Ван Лиер А. Философия фотографии. Харьков: Гуманитарный центр, 2019. 202 с. ISBN 978-617-7528-13-4
  • Г. Васильев. Растровая стереофотография // «Советское фото» : журнал. — 1970. — № 4. — С. 36—37. — ISSN 0371-4284.
  • Васильева Е. Фотография и внелогическая форма. М.: Новое литературное обозрение, 2019.
  • Васильева Е. Идея знака и принцип обмена в поле фотографии и системе языка // Вестник Санкт-Петербургского государственного университета. 2016. Серия 15, вып. 1. С. 4-33.
  • Вендровский К. В. Вы нажимаете на кнопку — мы делаем остальное // «Химия и жизнь» : журнал. — 1988. — № 11. — С. 30—37. — ISSN 0130-5972.
  • Власенко В. И. Глава III. Интегральная фотография // Техника объёмной фотографии / А. Б. Долецкая. — М.: «Искусство», 1978. — С. 36—66. — 102 с. — 50 000 экз.
  • Гавришина О. Империя света: фотография как визуальная практика эпохи «современности». — М.: Новое литературное обозрение. 2011. — 192 с.: ил. ISBN 978-5-86793-898-7
  • Александр Галкин. Солнечный рисунок // «Foto&video» : журнал. — 2010. — № 12. — С. 86—89.
  • Иофис Е. А. Фотокинотехника. — М.: «Советская энциклопедия», 1981. — 449 с. — 100 000 экз.
  • Иофис Е. А. Фотография. Близкое и далёкое // «Химия и жизнь» : журнал. — 1966. — № 3. — С. 45—49. — ISSN 0130-5972.
  • Краусс Р. Переизобретение средства: История фотографии 2016 йылдың 30 декабрь көнөндә архивланған. // Синий диван. — 2003. — № 3. — С. 105—127.
  • Краусс Р. Дискурсивные пространства фотографии // Подлинность авангарда и другие социальные мифы. М.: Художественный журнал, 2003, с. 135—152. — ISBN 5-901116-05-4
  • Краусс Р. Фотографическое: опыт теории расхождений / Пер. с англ. и фр. А. Шестаков. М.: Ад Маргинем, 2014. ISBN 978-5-91103-191-6
  • Лауберт Ю. К. Фотомеханические процессы / В. Попов. — М.: «Гизлегпром», 1932. — 416 с. — 7000 экз.
  • Владимир Левашов. Лекция 1. Предыстория и открытие медиума // Лекции по истории фотографии / Галина Ельшевская. — 2-е изд.. — М.: «Тримедиа Контент», 2014. — С. 11—28. — 464 с. — ISBN 978-5-903788-63-7.
  • Алекс Мастер. Камера Lytro Cinema // «MediaVision» : журнал. — 2016. — № 5. — С. 37—39.
  • Максимова А. В., Мисюра-Аладова К. А., Богданова Ю. А. Идентификация, хранение и консервация фотоотпечатков, выполненных в различных техниках / Е. А. Васильева. — СПб.: «Государственный музейно-выставочный центр РОСФОТО», 2013. — 47 с.
  • Микулин В. П. Урок 10. Съёмка движущихся объектов // 25 уроков фотографии / Н. Н. Жердецкая. — 11-е изд.. — М.: «Искусство», 1961. — С. 191—207. — 480 с. — 1 300 000 экз.
  • Митчел Э. Фотография / А. Г. Симонов. — М.: «Мир», 1988. — 420 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-03-000742-3.
  • Сергей Морозов. Часть I // Творческая фотография / А. Фомин. — 2-е изд.. — М.: «Планета», 1986. — С. 8—24. — 415 с. — 25 000 экз.
  • Панфилов Н. Д., Фомин А. А. II. Первые в мире снимки // Краткий справочник фотолюбителя. — М.: «Искусство», 1985. — С. 8—13. — 367 с. — 100 000 экз.
  • Петровская Е. Теория образа. М.: Российский государственный гуманитарный университет, 2011. — 283 c. ISBN 978-5-7281-1173-3.
  • Редько А. В. Основы чёрно-белых и цветных фотопроцессов / Под ред. Н. Н. Жердецкой, Е. А. Козыревой. — М.: Искусство, 1990. — 256 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-210-00390-6.
  • Раппапорт А. Историческое время в фотографии // Мир фотографии / Сост. В.Стигнеев и А.Липков. — М.: Планета, 1989. — С. 35—39.
  • Руйе А. Фотография. Между документом и современным искусством. — СПб: Клаудберри, 2014. — 712 с. ISBN 978-5-903974-04-7
  • Савчук В. В Философия фотографии. СПб.: Издательство «Академия исследований культуры», 2015. — 335 с.
  • Саломатин С. А., Артишевская, И. Б., Гребенников О. Ф. 1. Профессиональная киносъёмочная аппаратура и тенденции её развития в СССР // Профессиональная киносъёмочная аппаратура / Т. Г. Филатова. — 1-е изд. — Л.: «Машиностроение», 1990. — С. 4—36. — 288 с. — ISBN 5-217-00900-4.
  • Сапаров М. А. Импрессионизм и фотография // Материалы научной конференции, посвящённой первой выставке импрессионистов. Государственный Эрмитаж. 22-23 октября 1974 г. — Л.: 1974. — С. 17-19. Выставка на сайте.
  • Секула А.[en] Об изобретении фотографического значения = On the invention of photographic meaning (1975).
  • Сонтаг С. О фотографии/ Пер. Викт. Голышева. М.: Ад Маргинем Пресс, 2013. — 272 с. ISBN 978-5-91103-136-7
  • Сосна Н. Фотография и образ: визуальное, непрозрачное, призрачное. М.: Новое литературное обозрение, 2011. — 200 с. ISBN 978-5-86793-860-4
  • Стефан Стефанов. Краткая энциклопедия печатных технологий. — М.: «Флинта-наука», 2012. — ISBN 978-5-9765-1061-6.
  • Максим Томилин. Из истории цветного фотопроцесса // «Советское фото» : журнал. — 1982. — № 7. — С. 41—42. — ISSN 0371-4284.
  • Э. Фогель. Карманный справочник по фотографии / Ю. К. Лауберт. — 14-е изд.. — М.: «Гизлегпром», 1933. — 368 с. — 50 000 экз.
  • Фомин А. В. Общий курс фотографии / Т. П. Булдакова. — 3-е. — М.: «Легпромбытиздат», 1987. — С. 3—4. — 256 с. — 50 000 экз.
  • Мишель Фризо. Новая история фотографии = Nouvelle Histoire de la Photographie / А. Г. Наследников, А. В. Шестаков. — СПб.: Machina, 2008. — 337 с. — ISBN 978-5-90141-066-0.
  • Р. В. Г. Хант. Цветовоспроизведение / А. Е. Шадрин. — 6-е изд.. — СПб., 2009. — 887 с.
  • Хокинс Э., Эйвон Д. Фотография: Техника и искусство / А. В. Шеклеин. — М.: «Мир», 1986. — С. 56—65. — 280 с. — 50 000 экз.
  • К. В. Чибисов. Очерки по истории фотографии / Н. Н. Жердецкая. — М.: «Искусство», 1987. — С. 15—23. — 255 с. — 50 000 экз.
  • Ираклий Шанидзе. Фотография. Искусство обмана / Т. Коробкина. — М.: «Эксмо», 2018. — 176 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-699-96574-8.
  • 100 лет фотографии. Дагер, Ньепс, Тальбот. — М.: «Госкиноиздат», 1938. — 62 с.
  • Флюссер В. За философию фотографии. СПб.: Издательство СПбГУ, 2006
  • Фототерапия // «Советское фото» : журнал. — 1988. — № 11. — С. 46. — ISSN 0371-4284.
  • Шаги в Россию // «Фотомагазин» : журнал. — 1995. — № 7—8. — С. 3. — ISSN 1029-609-3.