РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Ҡыр ҡаҙы(Ала ҡаҙ, урыҫ. гуси)− ҡаҙ һымаҡтар отрядына ҡараған оҙон моронло эре һыу ҡоштары ырыуы.
Ҡаҙ томшоғо төп яғында бейеклеге киңлегенә ҡарағанда ҙурыраҡ була һәм уның суҡышында үткер нәҙек тырнаҡ кеүек нәмә була.
Томшоғоноң ситтәре буйлап ваҡ тештәр теҙелеп киткән. Ҡаҙҙарҙың муйыны уртаса оҙонлоҡта (өйрәктекенә ҡарағанда оҙонораҡ, әммә аҡҡоштоҡона ҡарағанда ҡыҫҡараҡ), сағыштырмаса оҙон тәпәйҙәре (аяҡтары) өйрәктекенә ҡарағанда тәненең уртаһына яҡыныраҡ, ә ҡанаты бөгөлгән ерҙә ҡалҡып торған ҡаты төйөн (шпора) була.
Ҡауырһын һәм мамығының сифаты яҡшы. Ата ҡаҙ инә ҡаҙҙан айырылмай тиерлек — ата ҡаҙҙың томшоғонда көмөрөһө була, бынан тыш ата ҡаҙ инә ҡаҙҙан кәүҙәгә ҙурыраҡ була.
Ҡаҙҙарҙың күбеһе, хәүеф янағанда йәки ярһығанда, ҡаңҡылдай, мыңғырҙай һәм ыҫылдай.
Ҡаҙҙар болон һәм һаҙлыҡлы урындарҙа, ҡайһы берҙәре диңгеҙ ярҙарында йәшәй. Улар яҡшы йөрөй һәм йүгерә, тиҙ оса, әммә өйрәктәрҙән насарыраҡ йөҙә, һыуға сума ала. Ғүмерҙәренең күп өлөшөн ҡоро ерҙә үткәрәләр, өйрәктәргә һәм аҡҡоштарға ҡарағанда һыуҙа аҙыраҡ булалар. Ҡаҙҙар ҡышҡылыҡҡа йылы яҡтарға ғәҙәттә төндә бик бейектә һәм тиҙ оса.
Ҡаҙҙар парлашып йәшәй, осош алдынан ҙур көтөүҙәргә йыйылалар. Һаҙлыҡтарҙа, ҡайһы берҙәре ағастарҙа оя ҡора, ғәҙәттә 6—12 йомортҡа һалалар. Ата ҡаҙ йомортҡаларҙы баҫышмай, инә ҡаҙҙы һаҡлай, ә бәпкәләр сыҡҡас, бөтә ғаиләне һаҡлап, уларҙың янында йөрөй.
Үҫемлек ризыҡтары менән генә туҡланалар, башлыса үҫемлектәрҙең һәм орлоҡтарҙың йәшел өлөштәре менән туҡланалар. Үткер тешле томшоғо менән үлән, бөртөклөләр, ҡуҙаҡлылар, башаҡтарҙы, кәбеҫтә, япраҡ, еләктәрҙе өҙөп ашай. Үҫемлектәрҙән тыш, ҡайһы бер төрҙәр шулай уҡ ваҡ умыртҡалылар һәм бөжәктәрҙе лә ашай.
'
Халыҡ-ара орнитологтар союзы сайтында бирелгән мәғлүмәттәр буйынса, 2020 йылдың авгусына ҡаҙҙар 11 төргә бүленә[1]:
- Аҡ маңғайлы ҡаҙ (Anser albifrons)[2]
- Аҡ ҡаҙ (Anser caerulescens)
- Көнсығыш тундра ҡаҙы (Anser serrirostris)
- Аҡ муйынлы ҡаҙ (Anser canagicus)
- Ҡыҫҡа томшоҡло гуменник (Anser brachyrhynchus)
- Ҡоро томшоҡ, йәки ҡороморон (Anser cygnoides)