Ай фазалары
\ Ай фазалары— Ерҙәге күҙәтеүселәргә күренгәнсә, Ҡояш менән яҡтыртылғанАйҙың күренгән өлөшөнөң эҙмә-эҙлекле үҙгәреү стадиялары. Ай дауамында Айҙың яңы ай, йәш ай, беренсе сирек, үҫеп килгән (килгән) ай, тулы ай, кәмегән ай, һуңғы сирек һәм иҫке ай кеүек фазаларын күҙәтергә мөмкин, шунан һуң цикл ҡабатлана[1].
Лимб тип Ай дискыһының күренгән сиге атала.
Основные фазы
.jpg)
Ай фазаларының үҙгәреүе Ерҙең, Айҙың Һәм Ҡояштың бер-береһенә ҡарата урынлашыуының нисек үҙгәреүенә бәйле[1].
Ай фазаһы ай дауамында яңы ай, йәш ай, беренсе сирек, үҫеп килгән (килгән) ай, тулы ай, кәмегән ай, һуңғы сирек һәм иҫке ай фазалары бер — береһен алмаштыра. Яңы ай ваҡытында Ай дискыһы тулыһынса ҡараңғылана, тулы ай ваҡытында тулыһынса яҡтыртыла. Йәш Һәм иҫке ай нәҙек ураҡ рәүешен ала.
Айҙың фаза алмашыныуы циклы синодик ай тип атала. Ул яҡынса 29,5306 уртаса ҡояш тәүлегенә тиң һәм ай календарҙарының нигеҙендә ята. Ай орбитаһының эллиптик булыуы арҡаһында ай фазаларын алмаштырыу циклының оҙайлығы даими түгел[1].
Яңы айҙан һуң яҡынса 7 тәүлек һәм 10 сәғәт үткәс, беренсе сирек тип аталған фаза башлана. Был ваҡытҡа ай һәм ҡояш дисктары араһындағы мөйөш алыҫлығы 90° тәшкил итә, Ҡояш ай дискыһының уң яртыһын ғына яҡтырта (Ерҙең төньяҡ ярымшарынан күҙәткәндә). Ай Ҡояшҡа ҡаршы яҡта булғанда, тулы ай башлана. Яңы айҙан һуң яҡынса 14 тәүлек һәм 18 сәғәт үткәс, Ай Ҡояшҡа уң яҡтан яҡынлаша башлай, ай дискыһының яҡтыртылған өлөшө кәмей һәм әкренләп Айҙың һул өлөшө күренә башлай. Яңы айҙан һуң 22 көн һәм 3 сәғәт үткәс, Айҙың һуңғы сирегендә төн уртаһында ҡалҡып сыға һәм төндөң икенсе яртыһында күренә. Ай дискыһы әкренләп ҡояш дискыһына уң яҡтан яҡыная, уны ҡыуып етә, шунан һуң ай дискыһы күренмәй башлай. Яңы ай башлана[2][3][4].
Ерҙең Көньяҡ ярымшарынан күҙәтеү өсөн фазалар көҙгөлә кирегә әйләндерелгән, ә ер экваторы зонаһынан күҙәткәндә 90% — ҡа боролған булып күренә.
| Исеме | Төньяҡ ярымшар |
Экватор | Көньяҡ ярымшар | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Үрге кульминация |
Ҡалҡыу | Ҡалҡыу | Ҡалҡыу | Үрге кульминация | |
Яңы ай (картинала 1) |
|
|
|
|
|
Йәш ай (2) |
.svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
Беренсе сирек (3) |
|
|
|
 |
|
Тулыусы ай (4) |
.svg){kind=small}
|
|
|
.svg){kind=small} |
|
Тулы ай (5) |
|
|
|
|
|
Кәмеүсе ай (6) |
|
|
|
|
|
|
Һуңғы сирек (7) |
|
|
|
|
|
Иҫке ай (8) |
|
|
|
|
|
Ғәҙәттә, һәр айға бер тулы ай тура килә. Әммә ҡайһы берҙә бер айҙа ике тулы ай була, һәм шул саҡта уларҙың икенсеһен зәңгәр ай тип атайҙар. Сәбәбе - ай циклы календарь айҙан ҡыҫҡараҡ-ул 29,5306 тәүлек, ә айҙа 30-31 көн дауам итә. Ике тулы ай менән ай өс йылға бер тапҡыр була.
Әҙәбиәт
- Антон Ковалёв. Я тебя никогда не забуду // Тарпон. Люди, яхты, горизонты. — 2013. — № 1.
- Оксана Абрамова. Взламывая астрономию / Под ред. М.Ю. Шевченко. — Москва: АСТ, 2021. — 304 с. — (Взламывая науку). — ISBN 978-5-17-118143-7.
Иҫкәрмәләр
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Фазы Луны. Большая российская энциклопедия. Дата обращения: 22 ноябрь 2023.
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 88
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 89
- ↑ Оксана Абрамова, 2021, с. 90
Һылтанмалар
 | |
|---|---|
| В библиографических каталогах |
|
