Брусит

Брусит
Формула	Mg(OH)2
Сингония	Тригональ сингония
Төҫө	Аҡ, һоро, аҡһыл йәшел, зәңгәр
Һыҙат төҫө	Аҡ
Ялтырауығы	Быяла һымаҡ
Үтә күренеүсәнлеге	Үтә күренмәле
Ҡатылығы	2,5 — 3
Йәбешеүсәнлеге	{0001} буйынса камил
Һыныусанлығы	Һәрмәп ҡарағанда майлы
Тығыҙлығы	2,39 — 2,4 г/см³

Брусит

Брусит — минерал, Mg(OH) химик формулалы магний гидроксиды ₂. Америка минералогы Арчибальд Бруса (1777—1818 гг.) исеме менән аталған. Бруситтың сүсле асбест һымаҡ төрө (бор. грек. νῆμα — еп, λίθος — таш) мәғәнәһенә бәйле һәм немалит тип атала.

Химик составы: MgО — 69 %, H₂O — 31 %. Изоморфлы ҡушылма сифатында унда тимер (ферробрусит) йәки марганец (манганобрусит) бар.

Кристаллик структураһы

Минерал тригональ сингонияға эйә. Бруситтың кристаллы структураһы типик ҡатламлы. (ОН) иондары ⁻, һәр ҡатламы ике яҫы табаҡтан, (0001) параллель яҫылыҡтан торған тығыҙ гексагональ төргәк барлыҡҡа килтерә. Гидроксил иондары араһындағы октаэдр бушлыҡтары координацион һаны (бер листың (ОН) өс ионы ⁻ һәм икенсе листың өс ионына бәйле) алтыға тиң булған М нондары менән тултырыла. Төҙөлөштөң был үҙенсәлеге бруситтың физик үҙенсәлектәренә, атап әйткәндә, башҡа йомшаҡ ҡалдыҡ бәйләнештәр менән тоташҡан өс ҡатлам араһынан үткән (0001) камил тоташҡанлыҡҡа бәйле.

Физик үҙенсәлектәре

Брусит тышҡы йөҙө буйынса гипсты хәтерләткән тотош лислы массалар рәүешендә осрай. Ғәҙәттә пластинка (таблитчатый, таҡта) рәүешендәге кристалдар һәм уларҙың ҡушылып үҫкән нәмәләре. Һирәгерәк - нәҙек сүсле юлаҡтар рәүешендә.
Минералдың төҫө аҡ, ҡайһы берҙә йәшкелт. Һынған урынында быяла кеүек ялтыр, йәбешмә (тоташыу) яҫылығында - Мәрүәт (перламут мәрмәр) формаһында. Үтә күренмәле. Йәбештерелеүе (0001) буйынса камил. Пироэлектрик. Кислоталарҙа ярайһы уҡ еңел эрей.

Ятҡылыҡтары

Рәсәй[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәйҙә Кесе Хинганда урынлашҡан ике брусит ятҡылығы - Кульдур һәм Савкин ятҡылыҡтары билдәле.

Уларҙы асҡанға һәм разведкалағанға тиклем СССР-ҙа Байкалда, Савкин һәм Яҡутстанда (Саха), шулай уҡ сәнәғәт ҡыҙыҡһыныуы менән файҙаланмаған ҡайһы бер Урал гипербазиттары массивтарында метаморфланған карбонат тоҡомдарындағы бруситтарҙың ваҡ линзалары ғына билдәле була.

Кульдур ятҡылығы 1969 йылдан алып үҙләштерелә һәм әлеге ваҡытта Рәсәйҙә берҙән-бер юғары магнезиаль сеймал объекты булып тора. Ятҡылыҡтың баланс запастары 6,6 миллион тонна брусит мәғдәне менән баһалана, ә Төп ятҡылыҡ карьерынан мәғдәнде сығарыу күләме йылына 450 мең тонна самаһы тәшкил итә. 2021 йылда Кульдур ятҡылығы флангыларында минераль-сеймал базаһын арттырыу маҡсатында геология-разведка эштәре башҡарылған; запастарҙың яҡынса автор баһаһы дәүләт балансына тағы 1,8-2 миллион тонна брусит ҡуйыласағы тураһында һөйләргә мөмкинлек бирә^[1].

1970-се йылдарҙа ЙАӨ-нең Облучный районында табылған Савкин ятҡылығында разведкаланған брусит запастары буйынса донъяла иң билдәлеләрҙән һанала. Яҡынса баһалауҙар буйынса, ул 33 миллион тонна самаһы тәшкил итә. 2019-2021 йылдарҙа ятҡылыҡта геология-разведкалау эштәре уҙғарылған, ә 2022 йылдың башында ваҡытлыса разведкалау кондицияларының техник-иҡтисади нигеҙләүҙәрен (ТЭО) яҡлау һәм Рәсәй Федерацияһының файҙалы ҡаҙылма байлыҡтары запастарының (ГКЗ РФ) дәүләт балансына ҡуйыу күҙаллана^[1]. Ятҡылыҡты 2025 йылда файҙалана башларға ниәтләйҙәр.

Файҙаланыу

Сәнәғәт магнезиаль минералдары араһында брусит магний оксиды миҡдары буйынса беренсе урынды биләй. Брусит нигеҙендәге аҙыҡ-түлек сәнәғәттә, ауыл хужалығында, тирә-яҡ мөхитте һаҡлау өлкәһендә ҡулланылыш таба.

Металлургияла: брусит нигеҙендәге флюс иретелгән ҡорос сифатын күтәрергә һәм конвертер футеровкаһының хеҙмәт итеү ваҡытын арттырырға мөмкинлек бирә, ҡорос яһауҙың үҙҡиммәтен кәметә, етештереү процестарының экологияһын яҡшырта.
Антипирендар: брусит ПВХ, HFFR кабелдәрен, алюмин композит панелдәр, битум һәм ТПО (Термопластичный Полиолефиновый армированный) түбә (ҡыйыҡ ябыу) мембраналары, ағыулы газдарҙы йотоу һәм төтөн барлыҡҡа килеүен кәметеү маҡсатында ҡулланылған инженер пластиктары етештереүҙә.
Ауыл хужалығында: брусит тәбиғи ашламалар, мал аҙығы өҫтәмәләре, антикүҙәткес әҙерләүҙә, шулай уҡ NPK тибындағы ҡатмарлы ашламалар етештереүҙә файҙаланыла.
Экологияла: брусит нигеҙендә зарарлы ҡушылмаларҙан һыу һәм газ менән таҙартыуҙа ҡулланылған продукттар әҙерләнә.
Сәнәғәттә: брусит - резина-техник изделиелар, шиналар, кабелдәр һ.б. етештереүҙең мөһим компоненты. Бынан тыш, магнийҙың юғары актив оксиды SMC/BMC пастаһы өсөн ҡуйыртҡыс сифатында файҙаланыла. Целлюлоза-ҡағыҙ сәнәғәтендә тәбиғи, экологик яҡтан таҙа брусит аҡрынлап ағыулы компоненттарҙы ҡыҫырыҡлап сығара. Мәҫәлән, целлюлозаны ағартҡанда магний гидроксиды һелтеле ағартыу һәм целлюлозаны кислород делигнификацияһы процесында каустик соданы һәм магний сульфатын алмаштыра.

Бруситты төп ҡулланыусылар - Америка Ҡушма Штаттары, Ҡытай һәм Канада. Рәсәйҙә иһә брусит баҙары үҫеш юлының башында ғына тора.