Канада

Кана́да (ингл. Canada [ˈkænədə], франц. Canada [kanaˈda]) — Төньяҡ Америкала урынлашҡан дәүләт, ҙурлығы буйынса донъяла өсөнсө урында. Атлантик, Тымыҡ һәм Төньяҡ Боҙло океандары менән йыуыла. Көньяҡтан һәм төньяҡ-көнбайыштан АҠШ, төньяҡ-көнсығыштан Дания (Гренландия) һәм көнсығыштан Франция (Сен-Пьер һәм Микелон) менән сиктәш. Канада менән АҠШ сиге — донъялағы иң оҙон дәүләт-ара сик.

Халыҡ һаны буйынса донъяла 37-се ил (2023 йылдың 1 февраленә 39 432 111 кеше^[3]

Канада — инглиз һәм француз телдәре федераль кимәлдә рәсми тип таналған, ике телле, мәҙәниәте күп ҡырлы, парламентар системалағы конституцион монархия иле. Канаданың иҡтисады күп тармаҡлы, тәбиғи ресурстарға һәм сауҙаға нигеҙләнгән, сәнәғәте технологик яҡтан киң үҫешкән ил.

Этимологияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Жак Картье һәйкәле, Сен-Мало, Франция

Канада атамаһы kanata һүҙенән килеп сыҡҡан, ул «ултыраҡ», «ауыл» һәм «ер», «ер» тигәнде аңлата^[4]^[5]. Улар — Жак Картье Гаспела 1534 йылдың йәйендә үҙҙәренең йәйге лагерында осратҡан тәүге индеецтар (минго ҡәбиләһе телендә kanötayë' — «ауыл, ҡала»^[6] һәм онондага ҡәбиләһе телендә ganatáje — «ҡала»^[7]). 1535 йылда хәҙерге Квебек ҡалаһы ерендә йәшәүселәр, был һүҙҙе Стадакон ауылына ебәрер өсөн ҡулланған^[8]). Картье экспедициянан һуң күп тә үтмәй лаврентий ҡәбиләһе эҙһеҙ юғала. Бының сәбәптәре тураһында бер нисә фараз бар, шул иҫәптән европалылар индергән ауырыуҙар һәм гурондар йәки ирокез конфедерацияһы тарафынан баҫып алына, әммә уларҙың береһе лә аныҡ ҡына раҫланмаған^[9].

Физик-географик ҡылыҡһырлама[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Канаданың Йыһандан фотоһүрәте

Канада Төньяҡ Американың күпселек өлөшөн биләй. Ҙурлығы буйынса донъяла икенсе ил. Дөйөм майҙаны 9 984 670 км² тәшкил итә, шуларҙың 9 053 507 км² — ҡоро ер^[10]. Илдең территорияһына 52 меңдән ашыу утрау инә, шуларҙың иң ҙуры — Баффин Еренең майҙаны 0,5 миллион километрҙан ашыу тәшкил итә. Илдең дөйөм майҙанының 27 проценттан ашыуы урман сигенән төньяҡтараҡ урынлашҡан^[11]. Канадала донъялағы иң төньяҡ даими кеше ултырағы Алет (Нунавут), Элсмир утрауының төньяҡ осонда, Төньяҡ полюстан 817 км алыҫлыҡта, Канада Ҡораллы Көстәре базаһы урынлашҡан^[12].

Канада Атлантик океандан (Баффин һәм Лабрадор диңгеҙҙәре менән) көнсығыштан көнбайышта Тымыҡ океанға һәм илдең төньяғында Бофорт диңгеҙе менән Төньяҡ Боҙло океанға тиклем һуҙыла^[13]^[14]. Ил территорияһының көнсығыштан көнбайышҡа табан иң ҙур оҙонлоғо — Ньюфаундленд утрауындағы Спир мороно һәм Аляска менән Юкон сиге араһы - 5514 км, ә төньяҡтан көньяҡҡа — Элсмир утрауындағы Колумбия мороно һәм Эри күлендәге (Онтарио) Мидл утрауы араһы - 4634 км^[11]. Канаданың Арктика архипелагының яр буйын индереп, яр буйы һыҙығының оҙонлоғо 202 мең километрҙан ашыу — донъяла иң юғары күрһәткес. 2022 йылдың июненә тиклем Канаданың бер генә дәүләт (Америка Ҡушма Штаттары) менән ҡоро ер сиге була. Канада менән АҠШ араһындағы ҡоро ер сигенең дөйөм оҙонлоғо — 8891 км (шул иҫәптән Аляска менән 2475 км)^[10]. 2022 йылдың июнендә Канада һәм Дания Арктикалағы Ганс утрауын бүлешә, шулай итеп Дания Канада менән ҡоро ер сигенә эйә булған икенсе ил була (оҙонлоғо яҡынса 1 км)^[15]. Диңгеҙ буйынса Канада Франция (Сен-Пьер һәм Микелон) менән сиктәш^[13].

Рельефы и ер аҫты байлыҡтары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Канаданың топографик картаһы

Британ энциклопедияһына ярашлы, Канада территорияһы 6 физик-географик зонаға бүленә: Канада ҡалҡаны, эске тигеҙлектәр, Бөйөк күлдәр һәм Изге Лаврентий йылғаһы уйһыулығы, Аппалачи тауҙары, Көнбайыш Кордиллерҙар һәм Канаданың Арктика архипелагы^[13].

Канада рельефын схематик яҡтан диаметры 5,2 мең км-ҙан ашыу булған киң депрессия тип күрһәтергә мөмкин, шулай уҡ АҠШ территорияһының бер өлөшөн биләй. Депрессияның уйһыу өлөшө диңгеҙ кимәленән 600 м юғары бейеклектәге Канада ҡалҡанын барлыҡҡа килтерә, уның иң тәрән үҙәк өлөшөндә Гудзон ҡултығы урынлашҡан. Барлыҡҡа килгән «ҡалҡандың» ситтәре көнбайышта көнсығыштағыға ҡарағанда юғарыраҡ^[13].

Канада ҡалҡаны илдең дөйөм майҙанының яҡынса яртыһын биләй. Ул - боронғо Прекамбрия тоҡомдарынан барлыҡҡа килгән һәм һуңғы боҙлоҡ дәүерендә уңдырышлы тупраҡ ҡатламын юғалтҡан ташлы өлкә. Канада ҡалҡаны тирәләй ултырма тоҡомдарҙан торған уйһыулыҡтар. Канада ҡалҡанынан көньяҡ-көнсығышҡа табан Бөйөк күлдәр менән йәнәш һәм Изге Лаврентий йылғаһы үҙәне буйлап һуҙылған уйһыулыҡтар урынлашҡан. Былар майҙаны буйынса сағыштырмаса ҙур булмаған уйһыулыҡтар, унда халыҡ тығыҙ урынлашҡан һәм ере уңдырышлы, сәнәғәт һәм ауыл хужалығы үҫешкән.

Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1867 йыл — Бөйөк Британия илгә доминион статусын бирҙе.

Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1605 йылдан 2021 йылға тиклем халыҡ һаны буйынса статистика

Йыл	Халыҡ һаны
1605	44	^[16]
1608	28	^[16]
1620	602	^[16]
1622	32	^[16]
1628	76	^[16]
1629	117	^[16]
1641	240	^[16]
1653	2000	^[16]
1663	2500	^[16]
1666	3215	^[16]
1667	3918	^[16]
1668	6282	^[16]
1673	6768	^[16]
1675	7832	^[16]
1676	8415	^[16]
1680	10 679	^[16]
1681	9677	^[16]
1683	10 251	^[16]
1685	12 263	^[16]
1686	13 258	^[16]
1688	11 562	^[16]
1692	12 808	^[16]
1695	13 688	^[16]
1698	17 832	^[16]
1706	16 417	^[16]
1707	18 688	^[16]
1712	18 440	^[16]
1713	18 119	^[16]
1714	20 737	^[16]
1716	20 531	^[16]
1718	22 983	^[16]
1719	22 530	^[16]
1720	24 534	^[16]
1721	24 951	^[16]
1722	25 053	^[16]
1723	26 479	^[16]
1724	26 710	^[16]
1726	29 396	^[16]
1727	30 613	^[16]
1730	33 682	^[16]
1732	35 164	^[16]
1734	37 716	^[16]
1736	39 063	^[16]
1737	126 943	^[16]
1739	42 817	^[16]
1754	55 009	^[16]
1760	70 000	^[16]
1763	78 880	^[16]
1765	89 749	^[16]
1775	90 000	^[16]
1784	166 012	^[16]
1790	191 311	^[16]
1806	391 899	^[16]
1814	430 000	^[16]
1825	692 930	^[16]
1827	774 279	^[16]
1831	792 226	^[16]
1848	1 557 434	^[16]
1851	2 414 519	^[16]
1861	3 174 442	^[16]
1867	3 463 000	^[16]
1868	3 511 000	^[16]
1869	3 565 000	^[16]
1870	3 625 000	^[16]
1871	3 689 000	^[16]
1872	3 754 000	^[16]

Йыл	Халыҡ һаны
1873	3 826 000	^[16]
1874	3 895 000	^[16]
1875	3 954 000	^[16]
1876	4 009 000	^[16]
1877	4 064 000	^[16]
1878	4 120 000	^[16]
1879	4 185 000	^[16]
1880	4 255 000	^[16]
1881	4 324 810	^[17]
1882	4 375 000	^[16]
1883	4 430 000	^[16]
1884	4 487 000	^[16]
1885	4 537 000	^[16]
1886	4 580 000	^[16]
1887	4 626 000	^[16]
1888	4 678 000	^[16]
1889	4 729 000	^[16]
1890	4 779 000	^[16]
1891	4 833 239	^[17]
1892	4 883 000	^[16]
1893	4 931 000	^[16]
1894	4 979 000	^[16]
1895	5 026 000	^[16]
1896	5 074 000	^[16]
1897	5 122 000	^[16]
1898	5 175 000	^[16]
1899	5 235 000	^[16]
1900	5 301 000	^[16]
1901	5 371 315	^[17]
1902	5 494 000	^[16]
1903	5 651 000	^[16]
1904	5 827 000	^[16]
1905	6 002 000	^[16]
1906	6 097 000	^[16]
1907	6 411 000	^[16]
1908	6 625 000	^[16]
1909	6 800 000	^[16]
1910	6 988 000	^[16]
1911	7 206 643	^[17]
1912	7 389 000	^[16]
1913	7 632 000	^[16]
1914	7 879 000	^[16]
1915	7 981 000	^[16]
1916	8 001 000	^[16]
1917	8 060 000	^[16]
1918	8 148 000	^[16]
1919	8 311 000	^[16]
1920	8 556 000	^[16]
1921	8 787 949	^[17]
1922	8 919 000	^[16]
1923	9 010 000	^[16]
1924	9 143 000	^[16]
1925	9 294 000	^[16]
1926	9 451 000	^[16]
1927	9 637 000	^[16]
1928	9 835 000	^[16]
1929	10 029 000	^[16]
1930	10 208 000	^[16]
1931	10 376 786	^[17]
1932	10 510 000	^[16]
1933	10 633 000	^[16]
1934	10 741 000	^[16]
1935	10 845 000	^[16]
1936	10 950 000	^[16]
1937	11 045 000	^[16]
1938	11 152 000	^[16]

Йыл	Халыҡ һаны
1939	11 267 000	^[16]
1940	11 381 000	^[16]
1941	11 506 655	^[17]
1942	11 654 000	^[16]
1943	11 795 000	^[16]
1944	11 946 000	^[16]
1945	12 072 000	^[16]
1946	12 292 000	^[16]
1947	12 551 000	^[16]
1948	12 823 000	^[16]
1949	13 447 000	^[16]
1950	13 712 000	^[16]
1951	14 009 429	^[17]
1952	14 459 000	^[16]
1953	14 845 000	^[16]
1954	15 287 000	^[16]
1955	15 698 000	^[16]
1956	16 080 791	^[17]
1956	16 081 000	^[16]
1957	16 610 000	^[16]
1958	17 080 000	^[16]
1959	17 483 000	^[16]
1960	17 909 009	^[18]
1961	18 271 000	^[18]
1961	18 238 000	^[19]
1962	18 614 000	^[18]
1962	18 583 000	^[19]
1963	18 964 000	^[18]
1963	18 931 000	^[19]
1964	19 325 000	^[18]
1964	19 291 000	^[19]
1965	19 678 000	^[18]
1965	19 644 000	^[19]
1966	20 048 000	^[18]
1966	20 015 000	^[19]
1967	20 412 000	^[18]
1967	20 378 000	^[19]
1968	20 744 000	^[18]
1968	20 701 000	^[19]
1969	21 028 000	^[18]
1969	21 001 000	^[19]
1970	21 324 000	^[18]
1970	21 297 000	^[19]
1971	21 645 535	^[18]
1971	21 961 999	^[19]
1972	21 993 631	^[18]
1972	22 218 475	^[19]
1973	22 369 408	^[18]
1973	22 491 757	^[19]
1974	22 774 087	^[18]
1974	22 807 918	^[19]
1975	23 209 000	^[18]
1975	23 143 192	^[19]
1976	23 518 000	^[18]
1976	23 449 791	^[19]
1977	23 796 000	^[18]
1977	23 725 921	^[19]
1978	24 036 000	^[18]
1978	23 963 370	^[19]
1979	24 277 000	^[18]
1979	24 201 801	^[19]
1980	24 593 000	^[18]
1980	24 516 071	^[19]
1981	24 900 000	^[18]
1981	24 820 393	^[19]
1982	25 202 000	^[18]

Йыл	Халыҡ һаны
1982	25 117 442	^[19]
1983	25 456 000	^[18]
1983	25 366 969	^[19]
1984	25 702 000	^[18]
1984	25 607 651	^[19]
1985	25 942 000	^[18]
1985	25 842 736	^[19]
1986	26 204 000	^[18]
1986	26 101 155	^[19]
1987	26 550 000	^[18]
1987	26 448 855	^[19]
1988	26 895 000	^[18]
1988	26 795 383	^[19]
1989	27 379 000	^[18]
1989	27 281 795	^[19]
1990	27 791 000	^[18]
1990	27 697 530	^[19]
1991	28 171 682	^[18]
1991	28 031 394	^[19]
1992	28 519 597	^[18]
1992	28 366 737	^[19]
1993	28 833 410	^[18]
1993	28 681 676	^[19]
1994	29 111 906	^[18]
1994	28 999 006	^[19]
1995	29 354 000	^[18]
1995	29 302 091	^[19]
1996	29 671 900	^[18]
1996	29 610 757	^[19]
1997	29 987 200	^[18]
1997	29 907 172	^[19]
1998	30 247 900	^[18]
1998	30 157 082	^[19]
1999	30 499 200	^[18]
1999	30 403 878	^[19]
2000	30 769 700	^[18]
2000	30 689 035	^[19]
2001	31 081 900	^[18]
2001	31 021 251	^[19]
2002	31 362 000	^[18]
2002	31 372 587	^[19]
2003	31 676 000	^[18]
2003	31 676 077	^[19]
2004	31 995 000	^[18]
2004	31 989 454	^[19]
2005	32 312 000	^[18]
2005	32 299 496	^[19]
2006	32 570 505	^[18]
2006	32 623 490	^[19]
2007	32 887 928	^[18]
2007	32 976 026	^[19]
2008	33 245 773	^[18]
2009	33 628 571	^[18]
2010	34 005 274	^[18]
2011	33 476 688	^[20]
2011	34 342 780	^[18]
2012	34 752 128	^[18]
2013	35 154 279	^[18]
2013	35 158 300	^[21]
2015	35 702 707	^[22]
2016	35 151 728	^[23]
2017	36 708 083	^[18]
2018	37 065 084	^[18]
2019	37 601 230	^[18]
2020	38 037 204	^[18]
2021	36 991 981	^[24]

2021 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Канадала 36 991 981 кеше йәшәгән, был 2016 йыл менән сағыштырғанда 5,2 процентҡа артыҡ. Халыҡ һаны буйынса Канада донъяла 38-се урынды биләй^[10], һәм халыҡ тығыҙлығы (1 км²-ға яҡынса 4,2 кеше) — донъяла иң түбәндәрҙең береһе^[25].

Торонто — Канаданың иң ҙур ҡалаһы

Майҙаны ҙур булыуға ҡарамаҫтан, Канада халҡының яҡынса 80 проценты АҠШ сигенән 150 км алыҫлыҡта йәшәй^[26].

Ҡоролош[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бөгөнгө көндә Канада 10 провинция һәм 3 территорияны берләштергән федератив дәүләт.

Провинциялар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Флагы	Гербы	Провинция	Почта коды	Баш ҡала^[27]	Иң эре ҡала (халыҡ буйынса)^[28]	Конфедерацияға инеү	Халыҡ (2011)^[29]	Майҙан, ҡоро ер (км²)^[30]	Майҙан, һыу (km²)^[30]	Майҙан, тотош (km²)^[30]	Тел^[31]	Канада Парламенты: Общиналар палатаһында вәкилдәр һаны^[32]	Канада Парламенты: Сенатта вәкилдәр һаны^[32]
	Файл:Arms of Ontario.svg	Онтарио	ON	Торонтo	Торонто	1 июль, 1867	12,851,821	917,741	158,654	1,076,395	English^A	106	24
	Файл:Arms of Québec.svg	Квебек	QC	Квебек ҡалаһы	Монреаль	1 июль, 1867	7,903,001	1,356,128	185,928	1,542,056	French^B	75	24
		Яңы Шотландия	NS	Галифакс	Halifax^C	1 июль, 1867	921,727	53,338	1,946	55,284	English^D	11	10
		Нью-Брансуик	NB	Фредериктон	Сент-Джон	1 июль, 1867	751,171	71,450	1,458	72,908	English^E French^E	10	10
	Файл:Arms of Manitoba.svg	Манитоба	MB	Виннипег	Виннипег	15 июль, 1870	1,208,268	553,556	94,241	647,797	English^A^,^F	14	6
		Британ Колумбияһы	BC	Виктория	Ванкувер	20 июль, 1871	4,400,057	925,186	19,549	944,735	English^A	36	6
		Эдуард Принцы Утрауы	PE	Шарлоттаун	Шарлоттаун	1 июль, 1873	140,204	5,660	0	5,660	English^A	4	4
	Файл:Shield of arms of Saskatchewan.svg	Саскачеван	SK	Реджайна	Саскатун	1 сентябрь, 1905	1,033,381	591,670	59,366	651,036	English^A	14	6
		Альберта	AB	Эдмонтон	Калгари	1 сентябрь, 1905	3,645,257	642,317	19,531	661,848	English^A	28	6
	Файл:Arms of Newfoundland and Labrador.svg	Ньюфаундленд һәм Лабрадор	NL	Сент-Джон	St. John’s	31 март, 1949	514,536	373,872	31,340	405,212	English^A	7	6
Бөтә провинциялар							&&&&&&&033369423.&&&&&033 369 423	&&&&&&&&05499918.&&&&&05 499 918	&&&&&&&&&0563013.&&&&&0563 013	&&&&&&&&06062931.&&&&&06 062 931	—	&&&&&&&&&&&&0305.&&&&&0305	&&&&&&&&&&&&0102.&&&&&0102

Иҫкәрмәләр:

A.↑ Де-факто; Француз теле лә конституция буйынса рәсми тел тип һанала

B.↑ Де-факто; Инглиз теле лә конституция буйынса рәсми тел тип һанала

C.↑ Иң эре муниципалитет

D.↑ Яңы Шотландияла билингво муниципалитеттар бик әҙ, ләкин бар

E.↑ 16 раздел, Канада Конституцияһы

F.↑ Манитоба Акты

Квебек[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Квебе́к (ингл. Quebec, МФА: [kwəˈbɛk] или [kəˈbɛk], франц. Québec МФА (фр.): [ke.bɛk]) — Канаданың майҙан буйынса иң эре провинция. Баш ҡала — Квебек, 735 мең кеше. Иң эре ҡала — Монреаль.

Халыҡ — 7,8 миллион кеше.

Территориялар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Канадаға иммиграция[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иммиграция һәм тыуыу Канадала. Ҡыҙыл — тыуыу. Күк — иммгранттар инеү^[33]

«Килегеҙ, ҡалырға өсөн» — XIX быуаатағы плакат. Канадаға күсерғә саҡыра

Канадаға Иммиграция — Канадаға халыҡтын күсеүе, иммиграция процессы.

Канада — иммигранттар иле. Канаданың юғары үсешле, этник дискриминацияһыҙ һәм конфликтһыҙ ил тип глобаль репутацияһы бар. 2006 йылда Канада 236 756 иммигрант ҡабул итте. Беренсе 10 илдәр-лидерҙар: Ҡытай (28 896), Индия (28 520), Филиппин (19 718), Пакистан (9808), АҠШ (8750), Бөйөк Британия (7324), Иран (7195), Көньяҡ Корея (5909), Колумбия (5382) һәм Шри-Ланка (4068)^[34].

Артабан Франция (4026), Марокко (4025), Румыния, Рәсәй, Алжир бара. Һәр ил 3500 иммигрант бирҙе^[35].

1976 йылда Канадала Эммиграция Законы, 2002 — Ҡасаҡтар тураһында Закондар ҡабул ителә.

2010 йылда илдә 34 миллион кеше тормош күрә^[36]. Халыҡ үсеше — 5,6 %.

Иммиграция категориялар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҡтисад иммигранттар^[37].

Ғаилә. Ҡасаҡтар . Иммигрант Канадала 1095 көн йәшәһә (3 йыл), мотлаҡ Канада гражданы булырға тейеш^[38].

Рәсәйҙә Канада Илселеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Н. И. Казаков йорто. (Староконюшенный тыҡрығы, 23).

Рәсәйҙә Канада Илселеге — Канаданың РФ-ла дипломатик миссияһы. Илсе: Джон Слоан (John C. Sloan). Илселек йорто Хамовникила, Староконюшенный тыҡрығында Н. И. Казаков йортонда тора. 1898 йылда мәскәй архитекторы К. К. Гиппиус (1864—1941) проекты буйынса төҙөлә, эклектика һәм модерн стиле.

Адрес: Староконюшенный переулок, дом 23, Москва, 119002, Россия (Старый Арбат ур. янында, «Кропоткинская» метро станцияһы)^[39].
Дипломат автомобиль индексы: 003.

РФ-ла илселәр

Ральф Лисишин (Ralph Lysyshyn; 2006—2010)
Джон Слоан (John C. Sloan; 2011 йылдан)

Иҡтисады[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Канадала(2011 йылғы хаҡтарҙа) халыҡтың йән башына эске тулайым продукт үҫеше, 1910—2018 йылдар

Милли валюта — Канада доллары. 1970 йылдан Канаданың доллары курсы йөҙөүсән; был ваҡыт эсендә минималь курс 0,62 АҠШ доллары (2002 йылда) тәшкил итә, ә максималь — 1,07 АҠШ доллары (2007 йылда)^[40].

Канада иҡтисады донъяла иң үҫешкән иҡтисадтар иҫәбенә инә. 2020 йыл иҫәпләүҙәре буйынса, Канаданың реаль ЭТП-һы 1,742 триллион АҠШ доллары тәшкил итә, был күрһәткес буйынса ил донъяла 15-се урынды биләй. Йән башына реаль килем 2020 йылда 45,9 мең доллар тәшкил итә — донъяла 34-се күрһәткес^[10]. Иҡтисад структураһы һиҙелерлек үҙгәрештәр кисерә. Әгәр 1870 йылда иҡтисадтың иң мөһим секторы булып ауыл хужалығы торһа (37 %, хеҙмәтләндереү өлкәһендә — 36 %, сәнәғәттә — 22 % һәм тәбиғи ресурстар сығарыуҙа — 4 %), 1997 йылға Канада иҡтисады индустриаль һыҙаттар ала. Дөйөм милли продукттың 2/3 өлөшө һәм уның эшсе көстәренең 3/4 өлөшө самаһы хеҙмәтләндереү өлкәһенә тура килә. Милли продуктта сәнәғәттең өлөшө — 18 процент. Эшсе көстәр — 15,5 процент. Ауыл хужалығы һәм тәбиғи ресурстар милли продукттың 15 проценттан кәмерәк өлөшөн һәм эшсе көстәрҙең 5 проценттан саҡ ҡына күберәк өлөшөн тәшкил итә^[41]. 2010 йылда Канадала хеҙмәт күрһәтеү өлкәһендә дөйөм халыҡтың 39 проценты, сәнәғәт етештереүендә — 10 %, ауыл хужалығында — 1 % эшләй^[42]. Икенсе бөтә донъя һуғышынан һуң тәүге ярты быуат эсендә эшләүсе ҡатын-ҡыҙҙар һанының артыуы иҫәбенә эш көсө составында ҡатнашыу кимәле 55 % алып 64,8 % тиклем артҡан (ҡатын-ҡыҙҙар араһында — 24,7 % алып 57,4 % тиклем)^[41]. 1980-се йылдарҙың беренсе яртыһында 9,9 процентҡа еткән милли эшһеҙлек кимәле шул ваҡыттан алып кәмей бара^[41] һәм 2019 йылда 5,67 % тип баһалана^[10].

Канадала, башҡа алдынғы иҡтисадтарҙағы кеүек үк, Джини коэффициенты — халыҡтың иң бай һәм ярлы ҡатламдары араһында килем тигеҙһеҙлеге индексы әкренләп арта бара. Әммә 2020 йылдар башында Канадала ул Ҙур Ете илдәрендә иң түбәне булып ҡала, ә Халыҡ-ара иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы илдәре араһында ул дәүләт тарафынан табышты ҡайтанан бүлгәнгә тиклем 9-сы урынды һәм ошо ҡайтанан бүлеүҙән һуң исемлектең уртаһына яҡыныраҡ урынды биләй^[43].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — М.: АСТ, 2017. — С. 76. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.
↑ ^2,0 ^2,1 Report for Selected Countries and Subjects: October 2021 (ингл.). International Monetary Fund. Дата обращения: 14 декабрь 2021. Архивировано 14 декабрь 2021 года.
↑ Canada's population clock (real-time model)
↑ Origin of the Name, Canada (ингл.). Canadian Heritage (Government of Canada) (27 апрель 2011). Архивировано 27 июль 2013 года.
↑ Rayburn A. Canada: A Native Name from the Land // Naming Canada: Stories about Canadian place names (инг.). — Toronto: University of Toronto Press, 2001. — P. 13—17. — ISBN 0-8020-8293-9.
↑ Mingo (see-001) kanötayë’ 2016 йылдың 25 август көнөндә архивланған. PanLex.
↑ Zeisberger D. Essay of an Onondaga Grammar (инг.) // The Pennsylvania Magazine of History and Biography. — 1888. — Vol. 11. — P. 444.
↑ Maura J. F. Nuevas aportaciones al estudio de la toponimia ibérica en la América Septentrional en el siglo XVI (исп.) // Bulletin of Spanish Studies. — Routledge, 2009. — V. 86, n^o 5. — P. 577—603. — DOI:10.1080/14753820902969345.
↑ Gagné M. St Lawrence Iroquoians (ингл.). The Canadian Encyclopedia (19 март 2018). Архивировано 30 апрель 2022 года.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 ^10,3 ^10,4 Canada (ингл.). The World Factbook. Central Intelligence Agency.
↑ ^11,0 ^11,1 Geography (ингл.). Statistics Canada (7 октябрь 2016). Архивировано 29 апрель 2022 года.
↑ Struzik E. Alert (ингл.). The Canadian Encyclopedia (27 август 2021). Архивировано 21 декабрь 2021 года.
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Land of Canada (ингл.). — статья из Encyclopædia Britannica Online. Дата обращения: 27 апрель 2022.
↑ Канада / Черкасов А. И. и др. // Исландия — Канцеляризмы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2008. — С. 665. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 12). — ISBN 978-5-85270-343-9.
↑ Hopper T. Canada to get new land border with Denmark as decades-long Hans Island dispute ends (ингл.). National Post (13 июнь 2022). Архивировано 13 июнь 2022 года.
↑ ^16,000 ^16,001 ^16,002 ^16,003 ^16,004 ^16,005 ^16,006 ^16,007 ^16,008 ^16,009 ^16,010 ^16,011 ^16,012 ^16,013 ^16,014 ^16,015 ^16,016 ^16,017 ^16,018 ^16,019 ^16,020 ^16,021 ^16,022 ^16,023 ^16,024 ^16,025 ^16,026 ^16,027 ^16,028 ^16,029 ^16,030 ^16,031 ^16,032 ^16,033 ^16,034 ^16,035 ^16,036 ^16,037 ^16,038 ^16,039 ^16,040 ^16,041 ^16,042 ^16,043 ^16,044 ^16,045 ^16,046 ^16,047 ^16,048 ^16,049 ^16,050 ^16,051 ^16,052 ^16,053 ^16,054 ^16,055 ^16,056 ^16,057 ^16,058 ^16,059 ^16,060 ^16,061 ^16,062 ^16,063 ^16,064 ^16,065 ^16,066 ^16,067 ^16,068 ^16,069 ^16,070 ^16,071 ^16,072 ^16,073 ^16,074 ^16,075 ^16,076 ^16,077 ^16,078 ^16,079 ^16,080 ^16,081 ^16,082 ^16,083 ^16,084 ^16,085 ^16,086 ^16,087 ^16,088 ^16,089 ^16,090 ^16,091 ^16,092 ^16,093 ^16,094 ^16,095 ^16,096 ^16,097 ^16,098 ^16,099 ^16,100 ^16,101 ^16,102 ^16,103 ^16,104 ^16,105 ^16,106 ^16,107 ^16,108 ^16,109 ^16,110 ^16,111 ^16,112 ^16,113 ^16,114 ^16,115 ^16,116 ^16,117 ^16,118 ^16,119 ^16,120 ^16,121 ^16,122 ^16,123 ^16,124 ^16,125 ^16,126 ^16,127 ^16,128 ^16,129 ^16,130 ^16,131 ^16,132 ^16,133 ^16,134 ^16,135 ^16,136 ^16,137 ^16,138 ^16,139 ^16,140 ^16,141 ^16,142 ^16,143 ^16,144 Estimated population of Canada, 1605 to present — Статистическая служба Канады.
↑ ^17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 ^17,4 ^17,5 ^17,6 ^17,7 ^17,8 Population of Canada, by province, census dates, 1851 to 1976 — Статистическая служба Канады.
↑ ^18,00 ^18,01 ^18,02 ^18,03 ^18,04 ^18,05 ^18,06 ^18,07 ^18,08 ^18,09 ^18,10 ^18,11 ^18,12 ^18,13 ^18,14 ^18,15 ^18,16 ^18,17 ^18,18 ^18,19 ^18,20 ^18,21 ^18,22 ^18,23 ^18,24 ^18,25 ^18,26 ^18,27 ^18,28 ^18,29 ^18,30 ^18,31 ^18,32 ^18,33 ^18,34 ^18,35 ^18,36 ^18,37 ^18,38 ^18,39 ^18,40 ^18,41 ^18,42 ^18,43 ^18,44 ^18,45 ^18,46 ^18,47 ^18,48 ^18,49 ^18,50 ^18,51 ^18,52 ^18,53 ^18,54 ^18,55 ^18,56 ^18,57 Бөтә донъя банкы мәғлүмәттәре базаһы — Донъя банкы.
↑ ^19,00 ^19,01 ^19,02 ^19,03 ^19,04 ^19,05 ^19,06 ^19,07 ^19,08 ^19,09 ^19,10 ^19,11 ^19,12 ^19,13 ^19,14 ^19,15 ^19,16 ^19,17 ^19,18 ^19,19 ^19,20 ^19,21 ^19,22 ^19,23 ^19,24 ^19,25 ^19,26 ^19,27 ^19,28 ^19,29 ^19,30 ^19,31 ^19,32 ^19,33 ^19,34 ^19,35 ^19,36 ^19,37 ^19,38 ^19,39 ^19,40 ^19,41 ^19,42 ^19,43 ^19,44 ^19,45 ^19,46 https://www150.statcan.gc.ca/n1/pub/98-187-x/4151287-eng.htm
↑ Перепись населения Канады 2011 года
↑ Статистическая служба Канады — 1971.
↑ Статистическая служба Канады — 1971.
↑ 2016 Census topic: Population and dwelling counts — Статистическая служба Канады.
↑ 2021 Census of Population key indicators by geography: Canada — Статистическая служба Канады.
↑ Canada Population 2022 (Live) (ингл.). World Population Review. Дата обращения: 15 май 2022. Архивировано 15 май 2022 года.
↑ Custred G. Security Threats on America's Borders // Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States (инг.) / Edited by Alexander Moens and Martin Collacott. — Vancouver: Fraser Institute, 2008. — P. 96. — ISBN 0889752354.
↑ Provinces and Territories (билдәһеҙ). Government of Canada (2013). Дата обращения: 6 август 2013. 2010 йылдың 9 февраль көнөндә архивланған.
↑ Place name. Census Profile (билдәһеҙ). Statistic Canada (2013). Дата обращения: 6 август 2013.
↑ Population and dwelling counts, for Canada, provinces and territories, 2011 and 2006 censuses (билдәһеҙ). Statistic Canada (2012). Дата обращения: 8 февраль 2012. 2020 йылдың 19 ғинуар көнөндә архивланған.
↑ ^30,0 ^30,1 ^30,2 Land and freshwater area, by province and territory (билдәһеҙ). Statistics Canada (2005). Дата обращения: 4 август 2013. 2011 йылдың 24 май көнөндә архивланған.
↑ Official Language Policies of the Canadian Provinces (билдәһеҙ). Fraser Institute (2012). Дата обращения: 6 август 2012.
↑ ^32,0 ^32,1 Guide to the Canadian House of Commons (билдәһеҙ). Parliament of Canada (2012). Дата обращения: 6 август 2013. 2019 йылдың 7 ғинуар көнөндә архивланған.
↑ Statistics Canada 2008 йылдың 8 ғинуар көнөндә архивланған. — immigration from 1851 to 2001
↑ Отчёт о демографическом сотоянии Канады в 2005 и 2006 гг 2008 йылдың 5 ноябрь көнөндә архивланған.
↑ Халыҡ Канады. Statistics Canada. 2006
↑ Beauchesne, Eric. We are 31,612,897 (билдәһеҙ). National Post (13 март 2007). Дата обращения: 13 март 2007. Архивировано 21 август 2011 года. 2016 йылдың 15 апрель көнөндә архивланған.
↑ Ежегодная иммиграция в Канаду
↑ Становясь гражданином Канады 2010 йылдың 5 май көнөндә архивланған.
↑ Посольство Канады в России
↑ Boothe P. (updated by Yarhi E.). Canadian Dollar (CAD) (ингл.). The Canadian Encyclopedia (17 ғинуар 2018). Архивировано 14 май 2022 года.
↑ ^41,0 ^41,1 ^41,2 Watson W. Economy (ингл.). The Canadian Encyclopedia (29 июнь 2015). Архивировано 13 май 2022 года.
↑ Дроздюк А. Логистическая кривая. — Торонто: Choven, 2019. — С. 36—38. — ISBN 978-0-9866300-2-6.
↑ International Monetary Fund. Western Hemisphere Dept. Income Inequality: Where do we Stand? (инг.) // Canada Selected Issues. — 2021. — Iss. 55. — DOI:10.5089/9781513574295.002.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәйҙә Канада Илселеге Рәсми сайты

[atlas-1] Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — М.: АСТ, 2017. — С. 76. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.

[dataimf-2] 2,0 ^2,1 Report for Selected Countries and Subjects: October 2021 (ингл.). International Monetary Fund. Дата обращения: 14 декабрь 2021. Архивировано 14 декабрь 2021 года.

[автоссылка1-3] Canada's population clock (real-time model)

[origin-4] Origin of the Name, Canada (ингл.). Canadian Heritage (Government of Canada) (27 апрель 2011). Архивировано 27 июль 2013 года.

[5] Rayburn A. Canada: A Native Name from the Land // Naming Canada: Stories about Canadian place names (инг.). — Toronto: University of Toronto Press, 2001. — P. 13—17. — ISBN 0-8020-8293-9.

[6] Mingo (see-001) kanötayë’ 2016 йылдың 25 август көнөндә архивланған. PanLex.

[7] Zeisberger D. Essay of an Onondaga Grammar (инг.) // The Pennsylvania Magazine of History and Biography. — 1888. — Vol. 11. — P. 444.

[8] Maura J. F. Nuevas aportaciones al estudio de la toponimia ibérica en la América Septentrional en el siglo XVI (исп.) // Bulletin of Spanish Studies. — Routledge, 2009. — V. 86, n^o 5. — P. 577—603. — DOI:10.1080/14753820902969345.

[9] Gagné M. St Lawrence Iroquoians (ингл.). The Canadian Encyclopedia (19 март 2018). Архивировано 30 апрель 2022 года.

[ciawfb-ca-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 ^10,3 ^10,4 Canada (ингл.). The World Factbook. Central Intelligence Agency.

[SC-Geography-11] 11,0 ^11,1 Geography (ингл.). Statistics Canada (7 октябрь 2016). Архивировано 29 апрель 2022 года.

[12] Struzik E. Alert (ингл.). The Canadian Encyclopedia (27 август 2021). Архивировано 21 декабрь 2021 года.

[Brit_Land-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 ^13,3 Land of Canada (ингл.). — статья из Encyclopædia Britannica Online. Дата обращения: 27 апрель 2022.

[БРЭ-14] Канада / Черкасов А. И. и др. // Исландия — Канцеляризмы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2008. — С. 665. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 12). — ISBN 978-5-85270-343-9.

[15] Hopper T. Canada to get new land border with Denmark as decades-long Hans Island dispute ends (ингл.). National Post (13 июнь 2022). Архивировано 13 июнь 2022 года.

[_098464c5792b4e0a-16] 16,000 ^16,001 ^16,002 ^16,003 ^16,004 ^16,005 ^16,006 ^16,007 ^16,008 ^16,009 ^16,010 ^16,011 ^16,012 ^16,013 ^16,014 ^16,015 ^16,016 ^16,017 ^16,018 ^16,019 ^16,020 ^16,021 ^16,022 ^16,023 ^16,024 ^16,025 ^16,026 ^16,027 ^16,028 ^16,029 ^16,030 ^16,031 ^16,032 ^16,033 ^16,034 ^16,035 ^16,036 ^16,037 ^16,038 ^16,039 ^16,040 ^16,041 ^16,042 ^16,043 ^16,044 ^16,045 ^16,046 ^16,047 ^16,048 ^16,049 ^16,050 ^16,051 ^16,052 ^16,053 ^16,054 ^16,055 ^16,056 ^16,057 ^16,058 ^16,059 ^16,060 ^16,061 ^16,062 ^16,063 ^16,064 ^16,065 ^16,066 ^16,067 ^16,068 ^16,069 ^16,070 ^16,071 ^16,072 ^16,073 ^16,074 ^16,075 ^16,076 ^16,077 ^16,078 ^16,079 ^16,080 ^16,081 ^16,082 ^16,083 ^16,084 ^16,085 ^16,086 ^16,087 ^16,088 ^16,089 ^16,090 ^16,091 ^16,092 ^16,093 ^16,094 ^16,095 ^16,096 ^16,097 ^16,098 ^16,099 ^16,100 ^16,101 ^16,102 ^16,103 ^16,104 ^16,105 ^16,106 ^16,107 ^16,108 ^16,109 ^16,110 ^16,111 ^16,112 ^16,113 ^16,114 ^16,115 ^16,116 ^16,117 ^16,118 ^16,119 ^16,120 ^16,121 ^16,122 ^16,123 ^16,124 ^16,125 ^16,126 ^16,127 ^16,128 ^16,129 ^16,130 ^16,131 ^16,132 ^16,133 ^16,134 ^16,135 ^16,136 ^16,137 ^16,138 ^16,139 ^16,140 ^16,141 ^16,142 ^16,143 ^16,144 Estimated population of Canada, 1605 to present — Статистическая служба Канады.

[_f36f866b7e4cfa16-17] 17,0 ^17,1 ^17,2 ^17,3 ^17,4 ^17,5 ^17,6 ^17,7 ^17,8 Population of Canada, by province, census dates, 1851 to 1976 — Статистическая служба Канады.

[_24387f34ff86b471-18] 18,00 ^18,01 ^18,02 ^18,03 ^18,04 ^18,05 ^18,06 ^18,07 ^18,08 ^18,09 ^18,10 ^18,11 ^18,12 ^18,13 ^18,14 ^18,15 ^18,16 ^18,17 ^18,18 ^18,19 ^18,20 ^18,21 ^18,22 ^18,23 ^18,24 ^18,25 ^18,26 ^18,27 ^18,28 ^18,29 ^18,30 ^18,31 ^18,32 ^18,33 ^18,34 ^18,35 ^18,36 ^18,37 ^18,38 ^18,39 ^18,40 ^18,41 ^18,42 ^18,43 ^18,44 ^18,45 ^18,46 ^18,47 ^18,48 ^18,49 ^18,50 ^18,51 ^18,52 ^18,53 ^18,54 ^18,55 ^18,56 ^18,57 Бөтә донъя банкы мәғлүмәттәре базаһы — Донъя банкы.

[_e65465333e715635-19] 19,00 ^19,01 ^19,02 ^19,03 ^19,04 ^19,05 ^19,06 ^19,07 ^19,08 ^19,09 ^19,10 ^19,11 ^19,12 ^19,13 ^19,14 ^19,15 ^19,16 ^19,17 ^19,18 ^19,19 ^19,20 ^19,21 ^19,22 ^19,23 ^19,24 ^19,25 ^19,26 ^19,27 ^19,28 ^19,29 ^19,30 ^19,31 ^19,32 ^19,33 ^19,34 ^19,35 ^19,36 ^19,37 ^19,38 ^19,39 ^19,40 ^19,41 ^19,42 ^19,43 ^19,44 ^19,45 ^19,46 https://www150.statcan.gc.ca/n1/pub/98-187-x/4151287-eng.htm

[_84e3b3bd50efdada-20] Перепись населения Канады 2011 года

[_dda3ccb20c4e5429-21] Статистическая служба Канады — 1971.

[_c9cf0ff78d02bbd7-22] Статистическая служба Канады — 1971.

[_2917d2d7f8e05008-23] 2016 Census topic: Population and dwelling counts — Статистическая служба Канады.

[_2c9043c3eda54ee5-24] 2021 Census of Population key indicators by geography: Canada — Статистическая служба Канады.

[WPR-25] Canada Population 2022 (Live) (ингл.). World Population Review. Дата обращения: 15 май 2022. Архивировано 15 май 2022 года.

[26] Custred G. Security Threats on America's Borders // Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States (инг.) / Edited by Alexander Moens and Martin Collacott. — Vancouver: Fraser Institute, 2008. — P. 96. — ISBN 0889752354.

[canada1-27] Provinces and Territories (билдәһеҙ). Government of Canada (2013). Дата обращения: 6 август 2013. 2010 йылдың 9 февраль көнөндә архивланған.

[28] Place name. Census Profile (билдәһеҙ). Statistic Canada (2013). Дата обращения: 6 август 2013.

[pop-29] Population and dwelling counts, for Canada, provinces and territories, 2011 and 2006 censuses (билдәһеҙ). Statistic Canada (2012). Дата обращения: 8 февраль 2012. 2020 йылдың 19 ғинуар көнөндә архивланған.

[StatsCan-30] 30,0 ^30,1 ^30,2 Land and freshwater area, by province and territory (билдәһеҙ). Statistics Canada (2005). Дата обращения: 4 август 2013. 2011 йылдың 24 май көнөндә архивланған.

[31] Official Language Policies of the Canadian Provinces (билдәһеҙ). Fraser Institute (2012). Дата обращения: 6 август 2012.

[autogenerated2-32] 32,0 ^32,1 Guide to the Canadian House of Commons (билдәһеҙ). Parliament of Canada (2012). Дата обращения: 6 август 2013. 2019 йылдың 7 ғинуар көнөндә архивланған.

[statcan_table-33] Statistics Canada 2008 йылдың 8 ғинуар көнөндә архивланған. — immigration from 1851 to 2001

[34] Отчёт о демографическом сотоянии Канады в 2005 и 2006 гг 2008 йылдың 5 ноябрь көнөндә архивланған.

[35] Халыҡ Канады. Statistics Canada. 2006

[36] Beauchesne, Eric. We are 31,612,897 (билдәһеҙ). National Post (13 март 2007). Дата обращения: 13 март 2007. Архивировано 21 август 2011 года. 2016 йылдың 15 апрель көнөндә архивланған.

[37] Ежегодная иммиграция в Канаду

[38] Становясь гражданином Канады 2010 йылдың 5 май көнөндә архивланған.

[39] Посольство Канады в России

[40] Boothe P. (updated by Yarhi E.). Canadian Dollar (CAD) (ингл.). The Canadian Encyclopedia (17 ғинуар 2018). Архивировано 14 май 2022 года.

[TCE_Economy-41] 41,0 ^41,1 ^41,2 Watson W. Economy (ингл.). The Canadian Encyclopedia (29 июнь 2015). Архивировано 13 май 2022 года.

[42] Дроздюк А. Логистическая кривая. — Торонто: Choven, 2019. — С. 36—38. — ISBN 978-0-9866300-2-6.

[43] International Monetary Fund. Western Hemisphere Dept. Income Inequality: Where do we Stand? (инг.) // Canada Selected Issues. — 2021. — Iss. 55. — DOI:10.5089/9781513574295.002.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

A

B

C

Канаданың административ төҙөлөшө
Провинциялар	Альберта • Британ Колумбияһы • Квебек • Манитоба • Яңы Шотландия • Нью-Брансуик • Ньюфаундленд һәм Лабрадор • Онтарио • Эдуард Принцы Утрауы • Саскачеван
Территориялар	Нунавут • Көньяҡ-көнбайыш территориялар • Юкон