Вонсовский Сергей Васильевич

Гражданлығы	СССР  Рәсәй
Һөнәр төрө	физик, университет уҡытыусыһы
Эшмәкәрлек төрө	Физика
Заты	ир-ат
Уҡыу йорто	физико-математический факультет Санкт-Петербургского университета[d]
Вафат булған урыны	Екатеринбург, Рәсәй
Ғилми етәксе	Шубин, Семён Петрович[d]
Тыуған урыны	Ташкент, Төркөстан генерал-губернаторлығы, Рәсәй империяһы
Ойошма ағзаһы	ГДР фәндәр академяһы[d], Леопольд Академияһы, Рәсәй Фәндәр академияһы, СССР Фәндәр академияһы и Польша фәндәр академияһы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Уҡыусылар	Изюмов, Юрий Александрович[d]
Тыуған көнө	20 август (2 сентябрь) 1910
Ғилми дәрәжә	физика-математика фәндәре докторы[d]
Эш урыны	Институт физики металлов УрО РАН[d]
Аспиранттар йәки докторанттар	Изюмов, Юрий Александрович[d]
Ерләнгән урыны	Широкореченское кладбище[d]
Вафат булған көнө	11 август 1998({{padleft:1998|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:11|2|0}}) (87 йәш)

Широкореченское зыяратында С. В. Вонсовскийҙың ҡәбере.

Вонсовский Сергей Васильевич (20 август (2 сентябрь) 1910 йыл — 11 август 1998 йыл) — СССР һәм Рәсәй физигы, СССР Фәндәр академияһы һәм РФА (1991 йылдан) академигы. Социалистик Хеҙмәт Геройы.

Биографияһы

Сергей Васильевич Вонсовский Ташкентта София Ивановна Вонсовская һәм уның икенсе ире Василий Семенович Вонсовский ғаиләһендә тыуған.

Ленинград университетын (1932) теоретик физика һөнәре буйынса тамамлай. 1932 йылдың октябренән ул Свердловск ҡалаһында йәшәй, унда йүнәлтмә (бүлеү) буйынса ебәрелә. 1932—1939 йылдарҙа Урал физика һәм техника институтында (Свердловск) эшләй, 1939 йылдан — металл физикаһы институтында бүлек мөдире. Ул үҙ инициативаһы менән булдырылған магнит нейтронография лабораторияһын етәкләй. Шуның менән бергә ул Рәсәй Фәндәр академияһы президиумы кәңәшсеһе була. «Физика металлов и металловедение» журналының баш мөхәррире.

1971 йылдан 1985 йылға тиклем — СССР Фәндәр академияһының Урал ғилми үҙәге президиумы рәйесе. 1947 йылдан Урал Университеты (физика факультеты) профессоры, 1993 йылдан Екатеринбургтағы Гуманитар Университет ректоры. 1992—1994 йылдарҙа ул математика һәм механика факультетында уның тәҡдиме буйынса ойошторолған физика-математика төркөмдә уҡыта.

Ҡаты есем теорияһы һәм магнит күренештәре физикаһы буйынса Урал фәнни мәктәбенә нигеҙ һалыусы. Хеҙмәттәре ҡаты есемдең квант теорияһы, металл һәм ярымүткәргестәрҙең күп электрон теорияһы, ферро — һәм антиферромагнитизм, үтә үткәреүсәнлек теорияһы өлкәһендә. 1934—1936 йылдарҙа С. П. Шубин менән берлектә, ул ҡаты кристаллик есемдәрҙең поляр һәм s-d-алмашыу моделдәрен төҙөй. Күсмә металдарҙың, сплавтар һәм һирәк ерле берләшмәләрҙең, был төркөм матдәләренең магнит һәм электр үҙенсәлектәре бәйләнешен иҫәпкә алыусы теорияһын булдыра. Ул эретмәләрҙең ферромагнетизм теорияһына нигеҙ һала, магнитлы анизотропия һәм магнитострикция күренештәре теорияһын үҫтерә. Байтаҡ эштәр циклы күсмә металл һәм сплавтарҙа үтә үткәреүсәнлек теорияһы, уларҙа ферромагнетизм һәм үтә үткәреүсәнлектең бер үк ваҡытта булыуы проблемаһына ҡарай.

Ул, 1973 йылда ғалимдәрҙең «Правда» газетаһында «академик А. Д. Сахаровтың тәртибен» хөкөм иткән хатҡа ҡул ҡуйған СССР Фәндәр академияһы академиктарының береһе. Хатта Сахаров «Советтар Союзының дәүләт ҡоролошон, тышҡы һәм эске сәйәсәтен кәмһетеүсе бер нисә рәсми белдереү яһауҙа» ғәйепләнә, һәм академиктар уның кеше хоҡуҡтарын яҡлау эшсәнлеген «совет ғалимының дәрәжәһен һәм абруйын хурлау» тип баһалайҙар. Сергей Васильевич Вонсовский 1989 йылғы СССР халыҡ депутаттарын һайлауҙар барышында, МДУ йортонда, Андрей Дмитриевичтан Фәндәр академияһы исеменән рәсми рәүештә ғәфү үтенә.

Сергей Вонсовский 1998 йылда вафат була, Широкореченское зыяратында ерләнә. Екатеринбургтың торлаҡ районындағы элекке Институтская урамы академик Вонсовский исеме менән атала.

Баҫмалары

• Воинский С. В., Шур Я. С. Ферромагнетизм. — М. — Л., Әҫәрҙәре 1948.
• Воинский С. В. Магнетизм. Магнитный свойства диа-, пара-, ферро-, антитеррор — и ферромагнетик. — М., 1971. — 1032 с.
• Воинский С. В. Магнетизм мирасти. — М., 1973. — 280 с.
• Воинский С. В., Кацнельсон М. И. Квантовая физика твердого тела. — М., 1983.
• Воинский С. В. Магнетизм. М., 1984.
• S. V. Vonsovsky, M. I. Katsnelson. Quantum Solid State Physics, Springer, N. Y., 1989.

Ул Физик энциклопедияла редколлегия ағзаһы һәм бер нисә мәҡәлә авторы (1-5 том, 1988—1999).

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

• Социалистик Хеҙмәт Геройы (1969)
• 3 Ленин ордены (03/13/1969; 09/17/1975; 09/01/1980)
• 2 Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (09/10/1960; 08/30/1985)
• Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (06/10/1945)
• «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы (19.09.1953)
• башҡа миҙалдар
• СССР Дәүләт премияһы (1975) — «Магнетизм» (1971) һәм «Магнетизм микрочастиц» монографиялары өсөн (1973)
• Фән һәм техника өлкәһендә СССР дәүләт премияһы (28 октябрь 1982 йыл) — екһеҙ ярымүткәргестәрҙе һәм экситон фазаларҙы алдан фаразлау, табыу һәм тикшереү буйынса эштәр циклы өсөн
• С. И. Вавилов исемендаге Алтын миҙал
• Демидов премияһы
• Польша Фәндәр академияһының сит ил ағзаһы
• Германия Фәндәр академияһының сит ил мөхбир ағзаһы
• Свердловскиҙың почетлы гражданины (1984)

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Антон Бочаров. Сергей Васильевич Вонсовский (рус.). Сайт «Герои страны». Дата обращения 13 февраля 2015.

• Профиль Сергея Васильевича Вонсовского на официальном сайте РАН
• Воспоминания М. И. Кацнельсона о С. В. Вонсовском
• Воспоминания В. Ю. Ирхина о С. В. Вонсовском
• Научное наследие академика С. В. Вонсовского 2017 йылдың 15 август көнөндә архивланған.
• С. В. Вонсовский в журнале «Успехи физических наук»
• Храмов, Ю. А. Вонсовский Сергей Васильевич // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Изд. 2-е, испр. и доп. — М. : Наука, 1983. — С. 68. — 400 с. — 200 000 экз. — ББК 22.3гя2. — УДК 53(G).