Гернси

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Тикшерелгән мәҡәлә
Гернси
ингл. Guernsey
Guernsey from the air - geograph.ci - 371.jpg
Тасуирламаһы
Майҙаны63 км²
Халҡы63 183 чел.
Урынлашыуы
49°35′00″ с. ш. 2°20′00″ з. д.HGЯO
АкваторияЛа-Манш
Ил
Guernsey-Guernsey.png
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Ге́рнси (ингл. Guernsey, Слушатьi/ˈɡɜːrnzi/) — Ла-Манш боғаҙындағы, Норманд утрауҙары составында Нормандия яры буйындағы утрау, ҙурлығы буйынса Норманд утрауҙары араһында икенсе урында тора.

Утрау Гернси биләмәһе составына инә[1]. Утрауҙың иң ҙур ҡалаһы — Сент-Питер-Порт.

Утрау майҙаны — 63 км²[2]. Норманд теленең гернси диалектында һөйләшәләр[3].

Атамаһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Күрше Джерси утрауы исеме кеүек, «Гернси» һүҙенең сығышы боронғо скандинав теленән. Guern(s) тамырының теүәл мәғәнәһе билдәһеҙ, әммә Уның Грани йәки Варинн шәхси исеменән йәки «ҡарағай» тигәнде аңлатҡан gron һүҙенән килеп сығыуы ихтимал[4]. Ey ялғауы — боронғо скандинав һүҙенән, ул утрау тигәнде аңлата[5].

Е. М. Поспеловтың «Донъяның географик атамалары» топонимик һүҙлегенә (Географические названия мира. Топонимический словарь) ярашлы, инглизсә ингл. Guernsey атамаһы боронғо норвег телендәге gron(-s-)oy — «йәшел утрау» йәки бретон телендәге guern «ерек ағасы» һүҙенән килеп сыҡҡан[6].

Элек (инглиздәр Бретаньға күсенгән саҡта Норман утрауҙарын баҫып алғандар) утрау Лисия (Lisia)[7], ә латинса Сарния (Sarnia) тип аталған[8][2].

Географияһы һәм климаты

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Гернси һәм тирә-яҡ утрауҙарының ентекле картаһы

Гернси — ҙурлығы буйынса Норманд утрауҙары араһында икенсе урында (Джерсиҙан ҡала), майҙаны 63 км². Нормандиянан (Франция) көнбайышҡа табан 48 км алыҫлыҡта урынлашҡан һәм мөйөштәре осло тура өсмөйөш формаһында. Гернсиҙың таж бойондороҡһоҙлоғона (Бейливик) был утрауҙан тыш, Олдерни, Сарк, Джету, Херм, Лику, Бреку, Бруху, Каскетс, Ортак, Кревишон, Уме утрауҙары, шулай уҡ кеше йәшәмәгән бер нисә бәләкәй утрау инә[9][2].

Диңгеҙ кимәленән бейеклеге Гернсиҙағы Отнала 110 м (360 фут) тиклем тирбәлә[10].

Утрауҙың географик координаталары: 49° 35' с. ш., 2° 20' з. д.  /  49,583° с. ш., 2,333° з. д.  / 49,583; −2,333[10].

Көньяҡта Гернси 90 метр бейеклектәге яр буйы ҡаялары булған яҫы таулыҡта күтәрелә. Төньяҡ Гернси уйһыулыҡта урынлашҡан, әммә тотороҡло тау тоҡомдары бәләкәй генә яланғас убалар барлыҡҡа килтерә. Түбән урындарҙа тупраҡ күсерелгән ҡомдан тора[2].

Климаты диңгеҙ яҡын булғанға уртаса; ҡар һәм көслө һыуыҡтар һирәк. Йәйгеһен температура яҡынса +18 градус тәшкил итә, ҡышҡыһын +8-ҙән +10 градусҡа тиклем. Йыллыҡ яуым-төшөм июлдә 40 мм-ҙан ноябрҙә 150 мм-ға тиклем. Һыу запасы диңгеҙ һыуын дистилляцияланыу юлы менән тулылана[2][11].

Халҡы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

2021 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Гернси утрауының халҡы (Герм һәм Джету утрауҙарынан Тыш Гернси бейливигының ун мәхәлләһе) 63 183 кеше тәшкил итә[12].

Дәүләт ҡоролошо

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Хәҙерге ваҡытта утрау бейливик, йәғни, Бөйөк Британия монархы тарафынан тәғәйенләнгән кеше идара иткән территорияның административ статусында һәм Бөйөк Британияның бойондороҡло биләмәһе булып тора. Формаль яҡтан Гернси Бөйөк Британияның өлөшө булмаһа ла, утрауҙа Бөйөк Британия ҡануниәте ғәмәлдә һәм уның айырылғыһыҙ өлөшө булып тора. Англия короле, бер үк ваҡытта Нормандия герцогы булараҡ, дәүләт башлығы булып тора. Әммә Гернси штатының үҙ судтары, шулай уҡ закондар сығарыу (Милли ассамблея тип аталған утрау парламенты) һәм административ органдары бар. Гернсиҙа биш йылға тәғәйенләнгән губернатор Британия монархы мәнфәғәтен күҙәтә. Ул Бөйөк Британия хөкүмәте дипломатик мөнәсәбәттәр һәм оборона өсөн яуап бирә[8][13][2].

Баш ҡалаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Сент-Питер-Порт

Гернси штатының баш ҡалаһы — Сент-Питер-Порт ҡалаһы, Гернси утрауының көнсығыш яры буйында урынлашҡан. Уның халҡы яҡынса 18 мең кеше тәшкил итә[14].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Cooper Glynis. Foul deeds & suspicious deaths in Guernsey. — Wharncliffe Books, 2006. — ISBN 978-1845630089.
  • Crossan Rose-Marie. Poverty and Welfare in Guernsey, 1560–2015. — Boydell & Brewer, 2015. — ISBN 978-1783270408.
  • Jamieson A.G. A people of the sea. — Methuen, 1986. — ISBN 978-0416405408.
  • Sebire Heather. The Archaeology and Early history of the Channel Islands. — The History Press, 2005. — ISBN 978-0752434490.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Пименов А. Великобритания может потерять Оркнейские острова, а Норвегия — вернуть. Российская газета (3 июль 2023). Дата обращения: 11 ғинуар 2024.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 Guernsey (ингл.). Britannica. Дата обращения: 11 ғинуар 2024.
  3. ↑ Самойленко А. В. Нормандия — история и современность // Теория и практика современной науки. — 2018. — № 6 (36). — С. 592–595.
  4. ↑ Hocart Richard. Guernsey's Countryside: An Introduction to the History of the Rural Landscape. — Guernsey: Societé Guernesiaise, 2010. — ISBN 978-0953254798.
  5. ↑ Old Norse Words in the Norman Dialect (ингл.). Viking Network. Дата обращения: 11 ғинуар 2024. Архивировано 15 ноябрь 2018 года.
  6. ↑ Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / Под ред. Р. А. Агеевой. — М.: Русские словари, 1998. — 504 с. — ISBN 5-89216-029-7.
  7. ↑ Guernsey, Channel Islands, UK (ингл.). BBC. Дата обращения: 11 ғинуар 2024. Архивировано из оригинала 19 август 2011 года.
  8. ↑ 1 2 Guernsey (Гернси). World Business Law. Дата обращения: 11 ғинуар 2024.
  9. ↑ Бехтер Л. Политико-географический топонимический словарь для студентов и школьников. — СПб.: СУПЕР Издательство, 2023. — С. 83. — 325 с. — ISBN 978-5-9965-2560-7.
  10. ↑ 1 2 Guernsey topographic map (нем.). topographic-map.com. Дата обращения: 23 ғинуар 2024.
  11. ↑ Guernsey Annual Weather Averages (ингл.). World Weather Online. Дата обращения: 23 ғинуар 2024.
  12. ↑ Guernsey Annual Electronic Census Report (ингл.). States of Guernsey. Data and Analysis (21 ғинуар 2022). Дата обращения: 24 ғинуар 2024.
  13. ↑ William Berry. The History of the Island of Guernsey. — London, 1815. — 348 с.
  14. ↑ Сент-Питер-Порт. Издательский дом Discovery. Дата обращения: 11 ғинуар 2024.
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Гернси&oldid=2557386 ҡабул ителгән