Ҡайдаров Әбдуәли Туғанбай улы

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Ҡайдаров, Әбдуәли Туғанбай улы
ҡаҙ. Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров
Файл:Абдуали Кайдаров.jpg
Тыуған көнө 13 декабрь 1924({{padleft:1924|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:13|2|0}})
Тыуған урыны Талдыбулак ауылы (Енбекшиҡаҙаҡ районы), Енбекшиказахский район, Алматы өлкәһе Енбекшиҡаҙаҡ районы
Вафат көнө 27 февраль 2019({{padleft:2019|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:27|2|0}}) (94 йәш)
Ил СССР флагы СССР → Ҡаҙағстан Казахстан
Ғилми даирәһе лингвистика, төрки телдәр, төрки телдәрҙе өйрәнеү
Эшләгән урыны Байтурсынов исемендәге тел ғилеме институты
Альма-матер Әл-Фараби исеменгдәге Ҡаҙаҡ милли университеты (С.М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты
Ғилми дәрәжәһе филология фәндәре докторы
Ғилми исеме профессор
Ҡаҙаҡ АССР-ы ФА академигы
Ниндәй өлкәлә танылған төрки телдәр ғалимы
Награда һәм премиялары
Казахстан:
OrdenOtan.png I дәрәжә Достык ордены
MedalAstana.png Medal20RK.png 60 victory rib.png||
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңәүгә 65 йыл» юбилей миҙалы
Ҡаҙағстандың атҡаҙанған эшмәкәре
СССР:
Дан ордены
 I дәрәжә Ватан һуғышы ордены II дәрәжә Ватан һуғышы ордены Ҡыҙыл Йондоҙ ордены
Ҡыҙыл Йондоҙ ордены Халыҡтар Дуҫлығы ордены «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы
Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»
20 years of victory rib.png SU Medal Thirty Years of Victory in the Great Patriotic War 1941-1945 ribbon.svg
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңәүгә ҡырҡ йыл» юбилей миҙалы
«Берлинды алған өсөн» миҙалы
Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»
«40 лет Вооружённых Сил СССР» миҙалы
«50 лет Вооружённых Сил СССР» миҙалы
Медаль «60 лет Вооружённых Сил СССР»
«Хеҙмәт ветераны» миҙалы

Кайдаров Абду-Али Туғанбай улы (ҡаҙ. Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров 13 декабрь 1924 йыл — 27 февраль 2019 йыл) — ғалим-тел белгесе. Ҡаҙаҡ ССР-ы Фәндәр академияһы академигы. (1983), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (1991), филология фәндәре докторы (1970), профессор (1972). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Ҡаҙаҡ ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1982), Ҡаҙағстан Республикаһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1994). I (1944) һәм II (1985) дәрәжә Ватан һуғышы, Халыҡтар Дуҫлығы (1984), Ҡыҙыл Йондоҙ (1945), III дәрәжә Дан ордендары кавалеры.

Биографияһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Әбдуәли Туғанбай улы Ҡайдаров 1924 йылда Ҡаҙағстандың Алматы өлкәһе Енбекшиҡаҙаҡ районы Талдыбулаҡ ауылында тыуған[1].
  • 1941—1946 йылдарҙа Ҡыҙыл Армия сафтарында хеҙмәт иткән — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан.
  • 1951 — Әл-Фараби исемендәге Ҡаҙаҡ милли университетының (С. М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты) филология факультетын тамамлаған[2]
  • 1951—1954 йылдарҙа — Ҡаҙағстан Милли Фәндәр Академияһы аспирантураһында уҡый.

Хеҙмәт юлы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Аспирантура тамамлағандан һуң Ҡаҙағстан Милли Фәндәр Академияһында эшләй.
  • 1958 йылдан көнсығышты өйрәнеү секторының өкән ғилми хеҙмәткәре.
  • 1959 йылдан уйғыр филологияһы бүлеге мөдире.
  • 1961 йылдан 1978 йылға саҡлы — директор урынбаҫары.
  • 1978 йылдан 1995 йылға тиклем — директор, ә 1995 йылдан 2019 йылға саҡлы — почётлы директор, шулай уҡ ғилми кадрҙарҙы әҙерләү мәсьәләләре менән шөғөлләнә.
  • 1982 йылдан Әл-Фараби исемендәге Ҡаҙаҡ милли университетында (С. М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты) ҡаҙаҡ теле кафедраһы профессоры.
  • Байтурсынов исемендәге Тел ғилеме институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре

Фәнни, әҙәби хеҙмәттәре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Ғалимдың ғилми эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре: лексикология, диалектология һәм тел тарихы, этнолингвистика, төрки телдәр ғилеме һәм алтаистика, тел сәйәсәте, дәүләт теле проблемалары һ. б.
  • Уның фәнни етәкселегендә 65 юғары квалифицикациялы ғалим, шуларҙан 10 кеше фән докторы.
  • 400-ҙән артыҡ ғилми хеҙмәт авторы (шуларҙан 40-ы — монографиялар, дәреслектәр, һүҙлектәр, йыйынтыҡтар).
  • Бер нисә фәнни, фәнни-популяр журналдың («Известия НАН РК», «Советская тюркология» һ. б.) редакторы һәм редколлегия ағзаһы булған[2].

Ҡайһы бер хеҙмәттәре[2]:

  • Ҡаҙаҡ телендә бер ижекле һүҙҙәр тамырҙары һәм нигеҙҙәренең структураһы (Структура односложных корней и основ в казахском языке), Л., 1986;
  • Тысяча метких и образных выражений (этнолингвистик аңлатмалар бирелгән ҡаҙаҡ-рус фразеологик һүҙлеге), Астана, 2002

Ғилми дәрәжәләре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Наградалары һәм маҡтаулы исемдәре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • СССР
  • Ҡаҙаҡ ССР-ы Юғары Советының почёт грамотаһы
  • 1944 — III дәрәжәле Дан ордены
  • 1944 — I дәрәжәле Ватан һуғышы ордены
  • 1945 — ике Ҡыҙыл Йондоҙ ордены
  • 1984 — Халыҡтар дуҫлығы ордены
  • 1985 — II дәрәжәле Ватан һуғышы ордены
  • 1982 — «Ҡаҙаҡ ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре» почётлы исеме бирелде
  • 1984 — Ҡаҙаҡ ССР-ы халыҡ мәғарифы алдынғыһы
  • 1971 — Ч. Ч. Вәлиханов премияһы лауреаты
  • СССР-ҙың күп һанлы миҙалдары
  • Ҡаҙағстан
  • 1996 — Отан ордены[3]
  • 2014 — президент ҡулынан І дәрәжәле Достык ордены РК[4][5]
  • 2017 — «За бесценный вклад в развитие тюркологии» TWESCO миҙалдары[6]
  • «Ҡаҙағстандың атҡаҙанған эшмәкәре» почётлы исеме бирелде
  • Ҡаҙағстан Республикаһының күп һанлы миҙалдары
  • 2002 — Енбекшиҡаҙаҡ районының Почётлы гражданы
  • Төрөк республикаһының «Почёт билдәһе» ордены («Ликат нишани»)

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Умер известный ученый-языковед Абдуали Кайдар
  2. ↑ 1 2 3 Кайдар, Абдуали Туганбайулы // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0.
  3. ↑ Указ Президента от 09.12.1996 N 3266 "О награждении группы работников государственными наградами республики Казахстан". Новостной портал Республики Казахстан. Дата обращения: 22 апрель 2019. Архивировано из оригинала 1 февраль 2017 года. 2017 йылдың 1 февраль көнөндә архивланған.
  4. ↑ Накануне Дня независимости президент РК наградил граждан страны госнаградами
  5. ↑ Большая группа казахстанцев удостоена госнаград накануне Дня Независимости. Аналитический интернет-журнал Vласть (13 декабрь 2014). Дата обращения: 22 апрель 2019.
  6. ↑ Выдающихся тюркологов наградили в Алматы(недоступная ссылка)

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Библиографии обществоведов Казахстана, А., 1986

Был мәҡәләлә «Ҡаҙағстан. Милли энциклопедия» (1998—2007) материалдары ҡулланылды, барлыҡ материалды «Қазақ энциклопедиясы» редакцияһы Creative Commons BY-SA 3.0 Unported лицензияһы буйынса тәҡдим итте.

https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Ҡайдаров_Әбдуәли_Туғанбай_улы&oldid=2412252 ҡабул ителгән