Феникс (архипелаг)
| Феникс утрауҙары | |
|---|---|
| ингл. Phoenix Islands | |
 Острова Феникс | |
| Характеристикалар | |
| Утрауҙар һаны | 8 атолл һәм 2 һыу аҫты рифы |
| Иң эре уртау | Кантон |
| Майҙаны | 27,92 км² |
| Халҡы | 31 кеше (2010) |
| Халыҡ тығыҙлығы | 1,11 кеше/км² |
| Урынлашыуы | |
| 3°40′00″ ю. ш. 172°20′00″ з. д.HGЯO | |
| Акватория | Тымыҡ океан |
| Ил | |
| Регион | Феникс утрауҙары |
 РУВИКИ.Медиа файлдары | |
Феникс утрауҙары (рус. Острова́ Фе́никс, ингл. Phoenix Islands) — Тымыҡ океандағы архипелаг. Гавай утрауҙарынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 2650 км алыҫлыҡта урынлашҡан. 8 атолдан һәм 2 һыу аҫты рифынан тора. Дөйөм майҙаны яҡынса 29 квадрат километр тәшкил итә. Кирибати Республикаһына ҡарай.
Архипелагтан көнбайыштараҡ Гилберт утрауҙары, көнсығыштараҡ Лайн утрауҙары (Үҙәк Полинезия Спорадалары) ята[1].
Тарихы
Утрауҙарҙың боронғо тарихы өйрәнелмәгән. Бары тик европалылар килгәнгә тиклем Манра (Сидни) утрауында полинезиялылар йәшәгәнлеге генә билдәле (был турала утрауҙағы археологик табылдыҡтар раҫлай). Феникс утрауҙары үҙҙәре XIX быуатта Европа һәм Америка диңгеҙселәре тарафынан асыла. Артабан ул Тымыҡ океан утрауҙарында гуано сығарыу менән шөғөлләнгән компанияларҙы ғына ҡыҙыҡһындыра. Һөҙөмтәлә утрауҙар флораһына һәм фаунаһына ҙур зыян килә.
1979 йылдың 12 июлендә Кирибатиға бойондороҡһоҙлоҡ бирелгәнгә тиклем Феникс утрауҙары Бөйөк Британияныҡы була.[2][3].
Халҡы
Архипелагтың бөтә утрауҙарында, Кантон утрауынан (2010 йылда 40 кеше) башҡа, кеше йәшәмәй[4].
Географияһы
Утрауҙар илдең үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Үҫемлектәре күрше Гилберт һәм Лайн утрауҙары үҫемлектәренә оҡшаш: кокос пальмалары (ҡайһы берҙәрендә плантациялар булған), мессершмидиялар һәм башҡа үлән үҫемлектәре. Һөтимәрҙәрҙән утрауға кеше алып килгән полинезия сысҡандары ғына йәшәй. Яр буйы һыуҙары балыҡтарға бай. Феникс архипелагындағы күп кенә утрауҙар диңгеҙ ҡоштарының оя ҡороу урыны булып тора. Бирни, Мак-Кин һәм Раваки (Феникс) утрауҙары диңгеҙ ҡурсаулыҡтары итеп иғлан ителгән.
Феникс утрауҙары 2008 йылдың 28 ғинуарынан донъялағы иң ҙур диңгеҙ ҡурсаулыҡтарының береһе булып тора (майҙаны 410 500 км²)[5]. 2010 йылда уның территорияһы ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекты тип иғлан ителә[6].
| Атолл/Утрау/Риф | Утрауҙың майҙаны, км² |
Лагуна, км² |
Халҡы, кеше (2010) |
Координаталары | Статус |
|---|---|---|---|---|---|
|
Атоллдар | |||||
| Абариринга (Кантон) | 9,15 | 50 | 31 | 2°50′ ю. ш. 171°43′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Бирни | 0,2 | 0,02* | — | 3°35′ ю. ш. 171°31′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Мак-Кин | 0,57 | 0,2* | — | 3°36′ ю. ш. 174°08′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Манра (Сидни) | 4,4 | 2,2* | — | 4°27′ ю. ш. 171°15′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Никумароро (Гарднер) | 4,1 | 4 | — | 4°40′ ю. ш. 174°31′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Орона (Хулл) | 3,9 | 30 | — | 4°30′ ю. ш. 172°10′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Раваки (Феникс) | 0,5 | 0,5 | — | 3°43′ ю. ш. 170°43′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Эндербери | 5,1 | 0,6* | — | 3°08′ ю. ш. 171°05′ з. д.HGЯO | Кирибати |
|
Һыу аҫты рифтары | |||||
| Каронделет | — | ? | — | 1°36′ ю. ш. 174°57′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Уинслоу | — | 1 | — | 5°34′ ю. ш. 173°51′ з. д.HGЯO | Кирибати |
| Феникс (архипелаг) | 27,92 | 84,5 | 31 | ||
| * Йондоҙсоҡ менән билдәләнгән лагуналар утрауҙар майҙанына индерелгән, сөнки улар, типик атолдарҙан айырмалы рәүештә, океандан тулыһынса айырылған. | |||||
Иҫкәрмәләр
- ↑ Phoenix Islands (ингл.). https://www.britannica.com/. Дата обращения: 10 ноябрь 2019. Архивировано 12 сентябрь 2019 года.
- ↑ Swain Reef, Howland and Baker Islands (USA), Phoenix Islands (Kiribati) (ингл.). https://www.worldwildlife.org/. Дата обращения: 10 ноябрь 2019. Архивировано 10 ноябрь 2019 года.
- ↑ The colonization of the Phoenix Islands (ингл.). http://www.jps.auckland.ac.nz/document//Volume_61_1952/Volume_61%2C_No._1_%2B_2/The_colonization_of_the_Phoenix_Islands%2C_by_H._E._Maude%2C_p_62-89/p1. Дата обращения: 10 ноябрь 2019. Архивировано 27 ғинуар 2019 года.
- ↑ Voyage to the Remote Phoenix Islands. https://www.whoi.edu/. Дата обращения: 10 ноябрь 2019. Архивировано 10 ноябрь 2019 года.
- ↑ Phoenix Islands Protected Area (ингл.). http://www.phoenixislands.org/. Phoenix Islands Protected Area. Дата обращения: 21-00-2008. Архивировано из оригинала 5 август 2011 года.
- ↑ Phoenix Islands Protected Area (ингл.). https://whc.unesco.org/. Дата обращения: 10 ноябрь 2019. Архивировано 19 ноябрь 2019 года.
 | |
|---|---|
| В библиографических каталогах |
|
