Чилингаров Артур Николаевич

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Артур Николаевич Чилингаров
Artur Chilingarov 2015.jpg
Флаг
Рәсәй Федерацияһы Федераль йыйылышының VII — VIII саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты
Флаг
5 октября 2016
Флаг
4-се РФ Федераль Йыйылышының Федерация Советы ағзаһы. РФ Федераль Йыйылышының Федерация Советында Тула өлкәһенән вәкиле
Флаг
14 ноябрь 2011 — 1 октябрь 2014
Президент Дмитрий Медведев
Владимир Путин
Алда эшләүсе Анатолий Васьков
Дауам иттереүсе Юлия Вепринцева
Флаг
Рәсәй Федерацияһы Федераль йыйылышының I, II, III, IV, V саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты.
Флаг
12 декабрь 1993 — 21 декабрь 2011
Тыуған 25 сентябрь 1939({{padleft:1939|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:25|2|0}})
Вафат булған 1 июнь 2024({{padleft:2024|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})
Ҡатыны Татьяна Александровна Чилингарова
Балалары Николай, Ксения
Фирҡәһе Единая Россия
Белеме С. О. Макаров исемендәге Дәүләт академияһы
Ғилми дәрәжәһе география фәндәре докторы
Ғилми исеме профессор, РФА мөхбир ағзалары
Һөнәре океанолог
Автограф Изображение автографа
Наградалары
Рәсәй Федерацияһы Геройы
 Советтар Союзы Геройы — 1986
II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
Ҡалып:Орден За морские заслуги Ленин ордены Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены «Почёт Билдәһе» ордены
Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»
«За отличие в охране государственной границы СССР» миҙалы
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» юбилей миҙалы
«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңәүгә 65 йыл» юбилей миҙалы
Ribbon 300 years to russian fleet.png
«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы
 Ribbon Medal 300 years Saint-Petersburg.png RUS Medal In Commemoration of the 1000th Anniversary of Kazan ribbon.svg
«Хеҙмәт ветераны» миҙалы Изге Месроп Маштоц ордены Ҡалып:Медаль Анании Ширакаци Ҡалып:Орден Дружбы (Южная Осетия)
Поляр Йондоҙ ордены
Почётлы легион ордены кавалеры
Бернардо О’Хиггинса ордены кавалеры
 Ҡалып:Большой Офицерский Крест 1 степени ордена Почёта за Заслуги перед Австрией
Ҡалып:Заслуженный географ Российской Федерации Ҡалып:Заслуженный метеоролог Российской Федерации
Рәсәй Федерацияһы Президентының Почёт грамотаһы
 СССР Дәүләт премияһы
«Мәскәү өсөн ҡаҙаныштары» билдәһе
I дәрәжә изге Сергий Радонежский ордены
 Daniil-2.svg
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Чилингаров Артур Николаевич (25 сентябрь 1939 йыл — 1 июнь 2024 йыл) — СССР һәм Рәсәйҙең океанолог-ғалимы, Арктиканы һәм Антарктиканы тикшереүсе, география фәндәре докторы, профессор. Рус география йәмғиәтенең беренсе вице-президенты һәм Дәүләт полюс академияһының президенты, «Полярниктар ассоциацияһы» төбәк-ара йәмәғәт ойошмаһы президенты.

Рәсәй Фәндәр академияһы мөхбир ағзаһы (2008). Советтар Союзы Геройы (1986). Рәсәй Федерацияһы Геройы (2008). Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған метеорологы (2005). СССР Дәүләт премияһы лауреаты (1981).

1993—2011 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты[1]. 2011—2014 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Федераль йыйылышының Федерация Советы ағзаһы. «Берҙәм Рәсәй» партияһының Юғары советы бюроһы ағзаһы[2].

Биографияһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Артур Николаевич Чилингаров 1939 йылдың 25 сентябрендә Ленинградта тыуған. Атаһы — әрмән, әсәһе — рус[3]. Ике йәшлек сағында ҡала фашистар ҡамауына эләгә. Үҫмер сағында ғаилә Төньяҡ Осетияға күсә, шунда оҙаҡ йылдар Владикавказда (ул саҡта — Орджоникидзе) йәшәйҙәр.

1963 йылда Ленинград Юғары диңгеҙ инженерҙары училищеһын (хәҙер Адмирал С. О. Макаров исемендәге Дәүләт диңгеҙ академияһы) океанология специальносы буйынса тамамлай.

Күп йылдар Чилингаров Арктика һәм Антарктика ғилми-тикшеренеү институтының ғилми хеҙмәткәре, Тиксиҙа лаборатория инженер-гидрологы булып эшләй.

1970—1980-се йылдарҙа Чилингаров СССР Гидрометеорология дәүләт комитеты системаһында юғары вазифаларға тәғәйенләнә — Амдермалағы территориаль идаралыҡ начальнигынан алып комитет рәйесе урынбаҫарына тиклем үҫә.

2024 йылдың 1 июнендә вафат була[4][5].

Эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Хеҙмәт юлын Балтик суднолар ремонтлау заводының монтажсы слесары булып башлай.

1963 йыл — Тикси ҡасабаһында Арктика ғилми-тикшеренеү обсерваторияһында инженер-гидролог.

1965 йыл — Яҡут АССР-ында ВЛКСМ-дың Булун район комитетының беренсе секретары итеп һайлана. ВЛКСМ-дың бөтә тарихында ул берҙән-бер партияһыҙ райком секретары була[6].

1969—1971 йылдар — «Север-21» юғары киңлектәге ғилми экспедицияһы етәксеһе. Алынған һөҙөмтәләр Төньяҡ диңгеҙ юлының бөтә оҙонлоғонда трассаны йыл әйләнәһендә файҙаланыу мөмкинлеген нигеҙләргә юл аса. «СП-19» дрейфлаусы станция начальнигы, «СП-22» станцияһы начальнигы урынбаҫары була[7].

1971 йылдан — 17-се совет антарктик экспедицияһының «Беллинсгаузен» антарктик станцияһы начальнигы.

1974—1979 йылдар — Амдерма гидрометеорология һәм тәбиғәт мөхитенә контроль буйынса территориаль идаралыҡ начальнигы.

1979—1986 йылдар — Кадрҙар һәм уҡыу йорттары идаралығы начальнигы, СССР Гидрометеорология һәм тәбиғәт мөхитенә контроль буйынса дәүләт комитетының коллегия ағзаһы.

1982 йыл — «СССР — Канада» йәмғиәте президенты.

1986—1992 йылдар — СССР Гидрометеорология һәм тәбиғәт мөхитенә контроль буйынса дәүләт комитетының Рәйес урынбаҫары, Арктика, Антарктика һәм Донъя океаны эштәре буйынса баш идаралыҡ начальнигы. «Сибирь» атом йөрөгөсөндә Төньяҡ полюсҡа фәнни экспедиция һәм Антарктидаға трансконтиненталь осоу етәксеһе.

1999 йыл — Ми-26 вертолетында ғәҙәттән тыш алыҫ араларға осоу етәксеһе.

2002 йыл — Чилингаров бер моторлы Ан-3Т самолётында Көньяҡ полюсҡа осоуға етәкселек итә.

2003 йыл — Чилингаров тырышлығы менән оҙаҡ ваҡыт дрейфлаусы «Северный полюс-32» станцияһы асыла.

2008 йылда Рәсәй Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы итеп һайлана.

2013 йылдың 25 октябрендә Сочиҙағы Ҡышҡы олимпия уйындары сиктәрендә Төньяҡ полюста олимпия утын тоҡандыра[8].

Ғаиләһе

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Ҡатыны — Татьяна Александровна Чилингарова.
  • Балалары — улы Николай (1974) һәм ҡыҙы Ксения (1982)[9].

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Рәсәй Геройының «Алтын йондоҙ» миҙалын тапшырыу
IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәр өсөн» ордены менән бүләкләү. 31 июль 2014 йыл

СССР һәм Рәсәй[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Башҡа илдәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Йәмәғәт эшмәкәрлеге

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Полярниктар ассоциацияһы президенты, 1990 йылдан алып.
  • Халыҡ-ара Тикшеренеүселәр клубы ағзаһы (АҠШ).
  • Британия Король география йәмғиәте ағзаһы.
  • Халыҡ-ара гуманитар ярҙам һәм хеҙмәттәшлек фонды рәйестәше.
  • «Рәсәй — Әрмәнстан» йәмғиәте ағзаһы.
  • Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы ҡарамағыындағы «Рәсәй парламентарийы» парламент клубының совет рәйесе (2001 йылдан).
  • Регби премьер-лигаһы Йәмәғәт советы рәйесе[33].

Өҫтәмә мәғлүмәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Филателияла
  • Rus Convert-Chilingarov-1.jpg
  • Rus Convert-Chilingarov-2.jpg
  • Rus Convert-Chilingarov-3.jpg

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Выборное правительство. Регионы распределены между министрами-единороссами 2011 йылдың 18 июль көнөндә архивланған..
  2. ↑ Бюро Высшего совета Партии. Единая Россия. Дата обращения: 17 сентябрь 2013.
  3. ↑ Снежный человек — «Российская газета» — Неделя № 4999 (175) от 17 сентября 2009 г.
  4. ↑ Умер депутат и исследователь Арктики и Антарктики Артур Чилингаров. РБК (1 июнь 2024). Дата обращения: 1 июнь 2024. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 2 июнь 2024)
  5. ↑ В России ушел из жизни знаменитый ученый Артур Чилингаров. ИА «Башинформ», 1 июня 2024 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 2 июнь 2024)
  6. ↑ Российские исследователи Арктики. Артур Николаевич Чилингаров
  7. ↑ Дрейфующие станции «Северный полюс». Индекс ВМО ГТС — UFT 2011 йылдың 4 декабрь көнөндә архивланған..
  8. ↑ Время рекордов: олимпийский огонь на Северном полюсе.
  9. ↑ Биография Дмитрия Когана
  10. ↑ Указ Президента Российской Федерации «О награждении государственными наградами Российской Федерации» 2014 йылдың 18 май көнөндә архивланған..
  11. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 9 сентября 2019 г. № 430 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» 2021 йылдың 28 февраль көнөндә архивланған..
  12. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 июня 2007 г. № 511 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»].
  13. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 22 июля 2014 года № 511 «О награждении государственными наградами Российской Федерации» 2016 йылдың 8 август көнөндә архивланған..
  14. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 25 сентября 2004 года N 1229-р «О награждении Почетной грамотой Правительства Российской Федерации Чилингарова А. Н.» 2014 йылдың 18 май көнөндә архивланған..
  15. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 25 сентября 2009 года № 613-рп «О награждении Почётной грамотой Президента Российской Федерации Чилингарова А. Н.» 2014 йылдың 6 октябрь көнөндә архивланған..
  16. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 28 ноября 2003 года № 563-рп «О поощрении»(недоступная ссылка)(недоступная ссылка).
  17. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 18 ноября 1997 года № 476-рп «О поощрении членов Государственной комиссии по подготовке к празднованию 850-летия основания Москвы» 2014 йылдың 13 апрель көнөндә архивланған..
  18. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 6 мая 2008 года № 1793-рп «О поощрении Правительством Российской Федерации депутатов Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации».
  19. ↑ Кавалеры ордена «Полярная Звезда» Республики Саха (Якутия) — Список награждённых 2014 йылдың 6 октябрь көнөндә архивланған.
  20. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 27 января 2003 г. № 86
  21. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 11 февраля 2005 года № 145 «О присвоении почётного звания „Заслуженный метеоролог Российской Федерации“ Чилингарову А. Н.» 2014 йылдың 18 май көнөндә архивланған..
  22. ↑ Святейший Патриарх Кирилл поздравил члена Совета Федерации ФС РФ, члена-корреспондента РАН А. Н. Чилингарова с 75-летием со дня рождения.
  23. ↑ В рабочей резиденции в Чистом переулке состоялась церемония вручения Патриарших наград.
  24. ↑ Заседание попечительского совета Русского географического общества.
  25. ↑ «Россиянин года» на сайте Российской Академии бизнеса и предпринимательства
  26. ↑ Указ мэра Москвы № 71-УМ от 24 сентября 2009 года «О награждении знаком отличия „За заслуги перед Москвой“».
  27. ↑ Решение Законодательного Собрания Санкт-Петербурга от 16 сентября 2009 года N Р-399 «О награждении Почётным дипломом Законодательного Собрания Санкт-Петербурга Чилингарова А. Н.».
  28. ↑ [1]
  29. ↑ Известный исследователь Антарктиды Артур Чилингаров стал кавалером чилийского ордена 2012 йылдың 12 февраль көнөндә архивланған..
  30. ↑ Чилингарова наградили орденом Святого Месропа Маштоца(недоступная ссылка).
  31. ↑ Указ Президента Республики Южная Осетия от 19 июня 2009 года «О награждении Государственными наградами Республики Южная Осетия» 2009 йылдың 4 август көнөндә архивланған.(недоступная ссылка)
  32. ↑ Артур Чилингаров стал кавалером французского ордена Почётного легиона.
  33. ↑ Общественный совет РПЛ возглавил член Совета Федерации Федерального собрания РФ.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Сорокажердьев В. В. Они служили в Заполярье: Герои Советского Союза, Герои России 1949—2008. — Мурманск: Типография «Бенефис-О», 2009. — С. 144—145. — 160 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9900752-3-8.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Чилингаров_Артур_Николаевич&oldid=2368817 ҡабул ителгән