Бирюков Владимир Павлович

Гражданлығы	Рәсәй империяһы  СССР
Һөнәр төрө	тыуған яҡты өйрәнеүсе, археолог
Туған тел	урыҫ теле
Ойошма ағзаһы	СССР Яҙыусылар союзы
Заты	ир-ат
Вафат булған урыны	Екатеринбург, РСФСР, СССР
Уҡыу йорто	Мәскәү археология институты Пермская духовная семинария[d]
Тыуған көнө	10 (22) июль 1888
Ерләнгән урыны	Түбәнге Иҫәт зыяраты[d]
Вафат булған көнө	18 июнь 1971({{padleft:1971|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:18|2|0}}) (82 йәш)
Тыуған урыны	Першинское[d], Шадринск өйәҙе, Пермь губернаһы, Рәсәй империяһы

Бирюков Владимир Павлович (10 июль 1888 йыл — 18 июнь 1971 йыл) — Уралды өйрәнеүсе тарихсы, лексикограф, археолог, фольклорсы, 30-ҙан артыҡ китап һәм брошюра авторы, 1955 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы.

Биографияһы

Владимир Павлович Бирюков 1988 йылдың 10 июлендә Рәсәй империяһының Пермь губернаһы Шадрин өйәҙе Першин волосының (хәҙер Ҡурған өлкәһе Далматов районы) Першин ауылында тыуған. Атаһы ул ваҡытта ссудалар биреү ширҡәтенең (русса ссудно-сберегательное товарищество) иҫәпсе-секретары була. Владимирҙың бер туған ҡустыһы Аркадий Павлович Бирюков (1892—1969) — совет йылдарында тыуған төбәгендә врач-педиатр һәм баҡсасы-агроном булып таныла.

Владимир Бирюков Пермь дини семинарияһында уҡый, әммә рухани (священник) булырға теләмәй. 1912 йылда Ҡазан ветеринар институтын тамамлай. Мәскәү археология институтын бөтөргәндән һуң (1915) «ғалим-археолог» һәм институттың мөхбир ағзаһы исемдәрен ала. Ике йыл К. А. Тимирязев исемендәге Мәскәү ауыл хужалығы институтында уҡый. 1919 йыл аҙағынан — Томск дәүләт университетының тарих-филология факультетында ирекле тыңлаусы. Урындағы һөйләштәргә бағышланған конкурс эше өсөн Томск университеты уға көмөш миҙал бирә.

1910 йылда Першинда бөтөн Урал аръяғында тәүге булған ауыл музейы ойоштора. 1917 йылдың 26 декабрендә был музей Шадринск ҡалаһына күсерелә һәм «Ғилми һаҡлағыс» исеме алған учреждение составына бирелә (хәҙер — В. П. Бирюков исемендәге крайҙы өйрәнеү музейы һәм ҡалалағы Дәүләт архивы).

1920 йылда Пермь университетының тарих-филология факультеты Владимир Бирюковты боронғо ҡомартҡылар музейы мөдире вазифаһына һайлай.

1923 йылда Бирюков башта СССР Фәндәр академияһы ҡарамағындағы Үҙәк крайҙы өйрәнеү бюроһы ағза-корреспонденты, һуңынан мөхбир ағзаһы итеп һайлана, Үҙәк бюроның конференциялары һәм пленумдары эшендә әүҙем ҡатнаша. 1925 йылдың сентябрендә В. П. Бирюков СССР Фәндәр академияһының 200 йыллығына арналған тантаналарҙа ҡатнаша, 13 сентябрҙә Ҙур театрҙа үткән тантаналы йыйылыш Президиумына һайлана.

1920 йылдар башында Фәндәр академияһы «Рус теле һүҙлеге»н («Словарь русского языка» (1891—1937) сығарыуҙы яңынан башлай. Бирюков был эштә туранан-тура ҡатнаша, 1933 йылға тиклем уға тикшереү өсөн типографияла йыйылып, әле биттәргә бүленмәгән набор һәм шул наборҙың ҡағыҙға күсерелгән баҫмаһын (гранкаларҙы) ебәреп торалар. Һүҙлектең 14 бүлегендә В. П. Бирюковтың исеме баҫманы тулылыландырып сығарыуға булышлыҡ итеүселәр иҫәбендә аталған.

1930 йылдан 1938 йылғаса Свердловск өлкә крайҙы өйрәнеү бюроһында, 1940—1950 йылдарҙа Шадринск ҡалаһында эшләй. 1962 йылда үҙе йыйып туплаған документтарҙы Свердловск ҡалаһына күсерә. Улар артабан Әҙәбиәт һәм сәнғәт үҙәк дәүләт архивының Урал бүлексәһен (хәҙер Свердловск өлкәһе Дәүләт архивы фонды) булдырыуға нигеҙ була. Свердловск өлкә башҡарма комитеты ҡарары менән тыуған яҡты өйрәнеүсенең ҡулъяҙмалары һәм китаптарының бай йыйылмаһынан 1964 йылда Урал әҙәбиәт һәм сәнғәт архивы ойошторола, В. П. Бирюков йәмәғәт башланғысында уның директоры була.

1954 йылдың ғинуарында СССР Яҙыусылар союзының Свердловск бүлексәһе Бирюковты был ижади берләшмәгә ағза итеп тәҡдим итә, һәм 1955 йылдың 10 февралендә ул СССР Яҙыусылар союзына ҡабул ителә.

Владимир Павлович Бирюков 1971 йылдың 18 июнендә Свердловск ҡалаһында (хәҙер Екатеринбург) вафат була, Түбәнге Исет зыяратында (Нижне-Исетское кладбище) ерләнә.

Хәтер

СССР-ҙың В. П. Бирюковҡа арналған почта конверты

• 1973 йылдан тыуған яҡты өйрәнеүсе Владимир Павловичҡа арналған Бирюков уҡыуҙары үҙғарыла. Улар башлыса Силәбелә үтә, айырымдары шулай уҡ Шадринск (1994) һәм Ҡурған ҡалаларында ойошторолдо.
• Тыуған төйәкте өйрәнеүҙә һиҙелерлек ҡаҙаныштарға өлгәшкән ғалимдар, яҙыусылар һәм журналистар өсөн В. П. Бирюков исемендәге премия булдырылған, һәм был бүләккә лайыҡ булыусыларға «В. П. Бирюков исемендәге премия лауреаты» тигән исем бирелә.
• 1988 йылдың 26 февралендә Владимир Павлович Бирюковтың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы 500 мең даналы тираж менән художестволы маркалы почта конверты сығарыла. Рәссамы Л. Кузьмов.

Библиография

Владимир Бирюковтың тыуған яҡты өйрәнеүгә арналған тәүге хәбәре 1905 йылда «Пермские губернские ведомости» гәзитендә баҫыла. Уның үҙе тере саҡтағы һуңғы материалы 1971 йылда «Тюменская правда» гәзитендә донъя күрә. Был ике дата арауығында — 700-ҙән артыҡ баҫылып сыҡҡан әҫәрҙәр (хеҙмәттәр). Организация Народного научного музея в г. Хороле Полтавской губернии. Типография Л. Р. Затуренского. 1917 Шадринское научное хранилище. Шадринск, 1917 Шадринский уезд — житница Урала, и г. Шадринск — место для Уральского сельскохозяйственного института. Шадринск, 1920 Изучение родного края в связи с переписью 1920 года. Екатеринбург, «Коммунистическое просвещение», 1921, № 1 Кладбище как предмет изучения и место для экскурсий. Издание Наркомата просвещения Украинской ССР, 1922 Очерки краеведческой работы. Шадринск, Государственная типография, 1923 Краевой словарь говора Исетского Зауралья. Шадринский и частью Екатеринбургский и Камышловский уезды Екатеринбургской губернии. Шадринск, 1923 Природа и население Шадринского округа Уральской области. Издание Шадринского окружного исполнительного комитета. Шадринск, Типография Коммунотреста, 1926 Краеведческий вопросник. Пермь, 1929 Историческая справка по краеведению. Сборник краеведческих статей. Шадринск, 1930 Нужды музейного краеведческого дела. Журнал «Научный работник», 1930, № 6. Из истории фарфорово-фаянсового дела в Приисетье. Сборник краеведческих статей. Шадринск, 1930 Для чего, где и как искать полезные ископаемые (краткое руководство). Свердловск, 1932 О поисках на Урале новых месторождений нефти и газа. Свердловск, 1933 Река Исеть. Свердловск, 1936, 1939 Дореволюционный фольклор на Урале. Свердловское областное издательство, 1936. Поэты второй половины XIX века. Избранные произведения. Свердловское областное издательство, 1937 Сказы, песни, частушки. Челябгиз, 1937 Советская частушка на Урале. «Уральский современник» № 1, Свердловск, 1938 Борис Александрович Тимофеев. Стихи и проза. Литературный альманах писателей Челябинской области № 6. Челябинск, 1940 Уральские сказки. Челябинское областное издательство, 1940. Фольклор Урала. Исторические сказы и песни . Челябинское областное государственное издательство, 1949 Путь собирателя (автобиографический очерк). Литературно-художественный альманах № 6. Челябинск, 1951

Методика записывания произведений устного народного творчества. Фольклорно-диалектологический сборник (Материалы и методические указания). Челябинск, 1953 Урал в его живом слове. Дореволюционный фольклор. Свердловское книжное издательство, 1953 Устами народа. Газета «Красный Курган» за 22 сентября 1957 Урал советский. Народные рассказы и устное поэтическое творчество. Издательство газеты «Красный Курган», 1958 Как я стал собирателем живого слова. Газета «Красный Курган» за 18 мая 1958 Первые шаги социал-демократического движения в Шадринске. Курган, издательство «Советское Зауралье», 1960 Крылатые слова на Урале. Свердловское книжное издательство. 1960 Далёкое — близкое. Павел Бажов. Воспоминания о писателе. Москва, издательство «Советский писатель», 1961 Уральская копилка. Свердловск, 1964 Бирюков В. П. Записки уральского краеведа. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1964. — 144 с. Устно-поэтическое творчество времени Великой Отечественной войны на Урале. Русский фольклор Великой Отечественной войны. Москва, журнал «Наука», 1964 Уральская копилка. Свердловск, Средне-Уральское книжное издательство, 1969 Владимир Павлович Бирюков. Библиографический указатель. / Сост. Е. А. Брякова; Отв. ред. С. Б. Борисов. — Шадринск, 2003. — 152 с. Избранные труды. / Сост. С. Б. Борисов. — Шадринск, 2008—612 с.

Әҙәбиәт

• Панов Д. Уральский краевед Владимир Павлович Бирюков. — Шадринск, 1958.
• Одиннадцатые Бирюковские чтения. — Шадринск, 1994.
• Виноградов Н. Б. В. П. Бирюков и археология Урала и Зауралья // Российская археология. — 2016. — № 1. — С. 156—159.

Һылтанмалар

• Записки уральского краеведа. Челябинск., ЮУКИ, 1964. 144 с. 2012 йылдың 22 октябрь көнөндә архивланған.
• Встречи с Бирюковым
• БИРЮКОВ Владимир Павлович — Летопись Челябинска 2016 йылдың 5 март көнөндә архивланған.