Силәбе
| Ҡала | |||||
| Силәбе | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Челябинск | |||||
| Файл:Chelyabinsk-view-20-october-2011.jpg | |||||
|
|||||
| 55°09′ с. ш. 61°24′ в. д.HGЯO | |||||
| Ил | |||||
| Регион | Силәбе өлкәһе | ||||
| Эске бүлегеше | 7 район | ||||
| Тарихы һәм географияһы | |||||
| Нигеҙләнгән | 1736 | ||||
| Элекке исеме | Силәбе кәлғәһе | ||||
| Ҡала с | 1787 | ||||
| Майҙаны | 500,91[1] или 501,57[2] или 530[3] км² | ||||
| Диңгеҙ кимәленән бейеклеге | 220 метр | ||||
| Климат | уртаса-континенталь | ||||
| Сәғәт бүлкәте | UTC+5:00 | ||||
| Халҡы | |||||
| Халҡы | ▲ 1 156 471[4] кеше (2013) | ||||
| Тығыҙлығы | 2254 кеше/км² | ||||
| Милли составы | урыҫтар 86,5%, татарҙар 5%, башҡорттар 3,1%, украиндар 1,4% һәм башҡалар [5] | ||||
| Катойконим | силәбеләр | ||||
| Рәсми тел | урыҫ теле | ||||
| Һанлы идентификаторҙар | |||||
| Телефон коды | 351 | ||||
| Почта индексы | 454000—454999 | ||||
| Автомобиль коды | 74, 174 | ||||
| [[{{{вид идентификатора}}}]] | 75401 | ||||
|
|
|||||
| cheladmin.ru | |||||
|
|
|||||
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |||||
.svg)
.svg)
Силәбе (рус. Челябинск) — Силәбе өлкәһе үҙәге. «Силәбе» — башҡорт теленән топоним. Хеҙмәт ҡаһарманлығы һәм дан ҡалаһы[6].
Тарихы
Силәбе ҡәлғәһе 1736 йылда башҡа ҡәлғәләр һымаҡ (Сыбаркүл) башҡорт тарханы Таймаҫ Шәһимов рөхсәте менән һалына[7][8][9].
1743—1781 йылдарҙа Ырымбур губернаһының Иҫәт провинцияһы үҙәге.
1804—1919 йылдарҙа Ырымбур губернаһының Силәбе өйәҙе үҙәге, 1919—1924 йылдарҙа Силәбе губернаһы үҙәге.
1906 йылда Силәбелә тәүге бушлай мосолман китапханаһы ойошторола.
Иҡтисады
- Беренсе йөк ташыу компанияһы филиалы
- Рәсәй Һаҡлыҡ Банкы
- Мобиль ТелеСистемалар, Элемтә һәм телекоммуникация
- Ростелеком
Халҡы
1,15 млн. кеше. Урыҫтар - 86,5%, татарҙар - 5%, башҡорттар - 3,1%, украиндар - 1,4% һәм башҡалар [5]
Билдәле шәхестәре
- Аҙнабаев Рауил Әхмәтйән улы (29.03.1959), ғалим-офтальмолог. 1982 йылдан Өфө күҙ ауырыуҙары фәнни-тикшеренеү институтында эшләй, 2003 йылдан — төп ғилми хеҙмәткәр. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2011). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Башҡортостан комсомолы премияһы лауреаты (1987)[10].
- Ғөзәйеров Морат Баҡый улы (22.10.1950), ғалим-инженер-электромеханик, юғары мәктәп һәм йәмәғәт эшмәкәре. 2003—2014 йылдарҙа Өфө дәүләт авиация техник университеты ректоры. Техник фәндәр докторы (1998), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының 3-сө һәм 4-се саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты.
- Хәмбәлеева Әлфиә Саяр ҡыҙы (2.02.1960—3.07.2013), башҡорт опера йырсыһы (драматик сопрано). 1994—2013 йылдарҙа Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (1996). Вокалсыларҙың Михаил Глинка исемендәге халыҡ‑ара конкурсы лауреаты (Өфө, 1995).
- Юлашев Игорь Сахиевич (13.08.1938—8.02.2012), хужалыҡ эшмәкәре. 1967—2001 йылдарҙа Туймазы тәжрибә урман хужалығы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урмансыһы (1993). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1981), РСФСР-ҙың Фән һәм техника өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты (1991), Туймазы районының почётлы гражданы[11].
Университеттар
- Силәбе дәүләт педагогия университеты 1934 йылда асылған.
- Силәбе дәүләт университеты
- Көньяҡ Урал дәүләт университеты
- Силәбе дәүләт мәҙәниәт һәм сәнғәт академияһы
- Рәсәй Президенты янында халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәт Рәсәй академияһы(РАНХиГС) филиалы.
Административ бүленеш
|
|
- Силәбенең Калинин районы
- Силәбенең Курчатов районы
- Силәбенең Ленин районы
- Силәбенең Металлург районы
- Силәбенең Совет районы
- Силәбенең Трактор заводы районы
- Силәбенең Үҙәк район
Климаты
| Ҡала климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Абсолют максимум, °C | 4,1 | 8,0 | 15,3 | 30,5 | 35,7 | 37,3 | 41,0 | 36,0 | 32,5 | 25,5 | 16,1 | 6,5 | 41,0 |
| Уртаса максимум, °C | −10,8 | −8,1 | −0,6 | 10,2 | 18,4 | 22,8 | 24,5 | 21,5 | 17,5 | 8,5 | 1,6 | −7,7 | 7,5 |
| Уртаса температура, °C | −14,1 | −12,5 | −4,8 | 4,7 | 12,1 | 18,3 | 19,3 | 17,1 | 10,9 | 4,1 | −5,2 | −11,1 | 3,2 |
| Уртаса минимум, °C | −21 | −19,3 | −12,2 | −0,8 | 6,2 | 11,5 | 14,2 | 11,4 | 6,4 | −1 | −9,3 | −16,9 | −2,5 |
| Абсолют минимум, °C | −48,1 | −45 | −36 | −26,3 | −11,1 | −2,9 | 3,3 | 0,2 | −10,1 | −24 | −36,4 | −42,6 | −48,1 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 19 | 16 | 18 | 27 | 47 | 58 | 87 | 43 | 41 | 30 | 26 | 21 | 429 |
| Сығанаҡ: Челябинский гидрометеоцентр УРЦ FreeNet | |||||||||||||
Иҫкәрмәләр
- ↑ База данных показателей муниципальных образований. Росстат. 2013 йылдың 3 декабрь көнөндә архивланған.
- ↑ Основные положения Генерального плана города Челябинск. 2016 йылдың 5 март көнөндә архивланған. (стр.46)
- ↑ Челябинск сегодня - Визитная Карточка. Администрация г. Челябинска. Архивировано 3 февраль 2012 года. 2012 йылдың 26 ғинуар көнөндә архивланған.
- ↑ Численность постоянного населения Челябинской области на 01.01.2013 года 2015 йылдың 16 февраль көнөндә архивланған.
- ↑ 5,0 5,1 http://chelstat.gks.ru/perepis_2010/perepis/Итоги%20ВПН-2010%20по%20Челябинской%20области.aspx?PageView=Shared/НАИБОЛЕЕ(недоступная ссылка) МНОГОЧИСЛЕННЫЕ НАЦИОНАЛЬНОСТИ
- ↑ Города Трудовой Доблести и Славы 2022 йылдың 27 март көнөндә архивланған.
- ↑ Таймас Шаимов в энциклопедии Башкортостан(недоступная ссылка)
- ↑ Витевский Н. В., И. И. Неплюев и Оренбургский край в прежнем его составе до 1758 года. — Казань, 1889. — С.134.
- ↑ В. А. Весновский. Карманный справочник «Весь Челябинск и его окрестности» — Челябинск: Тип. Л. Б. Бреслиной. 1909. −138 с. 2011 йылдың 24 апрель көнөндә архивланған.
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Аҙнабаев Рауил Әхмәтйән улы 2016 йылдың 5 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 28 март 2019)
- ↑ Башкирская энциклопедия — Юлашев Игорь Сахиевич 2019 йылдың 24 декабрь көнөндә архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 10 август 2018)
Һылтанмалар
| Башҡорттар һаны буйынса Рәсәй тораҡ пункттары | |
|---|---|
| >100 мең кеше | |
| >50 мең кеше | |
| >25 мең кеше | |
| >10 мең кеше |  Баймаҡ • Учалы • Ишембай • Мәләүез • Күмертау • Белорет • Яңауыл• Октябрьский •  Магнитогорск •  Екатеринбург |
| >5 мең кеше | Асҡар • Аҡъяр • Дәүләкән • Иҫке Балтас • Борай • Үрге Йәркәй• Бәләбәй • Бөрө • Туймазы •  •Ырымбур  Түбәнге Варта • Сорғот •  Пермь • Златоуст •  Мәскәү • |
Төркөм эсендә тораҡ пункты урыны башҡорттар күләмә буйынса бирелде. Мәҫәлән: Баймаҡта башҡорттар 71,6% (беренсе), Учалыла – 53%(икенсе), Ишембайҙа -29,7%. | |
| Рәсәйҙең иң ҙур 50 ҡалаһы | |
|---|---|
| 1 000 000 күберәк: | Мәскәү · Санкт-Петербург · Новосибирск · Екатеринбург · Түбәнге Новгород · Ҡазан · Силәбе · Омск · Һамар · Дондағы Ростов · Өфө · Красноярск · Пермь · Воронеж · Волгоград |
| 500 000—1 000 000: | |
| 500 000 кәмерәк: | Чебоксар · Тула · Калининград · Балашиха · Курск · Улан-Удэ · Ставрополь · Севастополь · Тверь · Магнитогорск · Сочи · Иваново · Брянск · Белгород · Сургут · Түбәнге Тагил |
| Ҡалалар | Баҡал | Верхнеурал | Златоуст | Йүрүҙән | Копейск | Коркино | Кәртәле | Ҡарабаш | Ҡуҫа | Ҡытау-Ивановск | Ҡытаутамаҡ | Ҡыштым | Кәҫле | Магнитогорск | Мейәс | Минйәр | Наҙы-Петровск | Озёрск | Пласт | Эҫем | Снежинск | Сыбаркүл | Трёхгорный | Троицк | Үрге Өпәйле | Һатҡы | Әшә | Южноуральск | Яманйылға |
|---|---|
| Районы | |