Тула
Населённый пункт | |||||
Тула | |||||
---|---|---|---|---|---|
|
|||||
54°12′00″ с. ш. 37°37′00″ в. д.HGЯO | |||||
Ил | Рәсәй Федерацияһы | ||||
Башлыҡ | Цкипури, Юрий Иванович[d] | ||||
Тарихы һәм географияһы | |||||
Тәүге телгә алыу | 1146[1] | ||||
Майҙаны |
|
||||
Диңгеҙ кимәленән бейеклеге | 170 метр | ||||
Халҡы | |||||
Халҡы | |||||
Һанлы идентификаторҙар | |||||
Телефон коды | 4872 | ||||
Почта индексы | 300000–300999 | ||||
Код ОКАТО | 70 401 000 000 | ||||
Код ОКТМО | 70 701 000 001 | ||||
Номер в ГКГН | 0391473 | ||||
tula.ru (рус.) | |||||
|
|||||
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа |
Ту́ла — Рәсәйҙәге ҡала, Тула өлкәһенең үҙәге. Герой-ҡала. Мәскәүҙән 170 км алыҫлыҡта урынлашҡан.
Билдәле шәхестәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Гуторов Юлий Андреевич (21.11.1933), ғалим-инженер-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1998—2013 йылдарҙа Өфө дәүләт нефть техник университеты Октябрьский филиалының кафедра мөдире. Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһы академигы, техник фәндәр докторы (1994). СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1978) һәм почётлы ер аҫты байлыҡтарын эҙләүсеһе (1983). Сығышы менән Тула ҡалаһынан[3].
- Калабугина Евгения Валентиновна (28.05.1934), инженер-технолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1972 йылдан Өфө ҡалаһындағы Бөтә Союз нефтте һәм нефть продукттарын йыйыу, әҙерләү һәм күсереү ғилми-тикшеренеү институтында баш инженер, 1982—1991 йылдарҙа өлкән ғилми хеҙмәткәр. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1983)[4].
- Пучков Виктор Николаевич (17.08.1928), ғалим-геолог, Рәсәй Фәндәр Академияһының мөхбир ағзаһы (2000), геология‑минералогия фәндәре докторы (1978), профессор (1993). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1999). II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының миҙалы кавалеры[5].
- Филоненко Виктор Иосифович (19.11.1884—30.09.1977), тел ғалимы, этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1908—1915 йылдарҙа Өфөләге ҡатын-ҡыҙҙар гимназияһы уҡытыусыһы, тыуған яҡты өйрәнеү йәмғиәтенең етәксеһе. Филология фәндәре кандидаты (1938), профессор (1938)[6].
Климат[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Туланың климаты уртаса континенталь, июлдә уртаса температура +19,4 °C булһа, февралдә −7,3 °C тәшкил итә. Йыллыҡ яуым-төшөмдең күләме — 500—700 мм, шул иҫәптән йәйен — яҡынса 220 мм, көҙөн — 160 мм, ҡышын — 120 мм һәм яҙын — 110 мм була.
Йыллыҡ абсолют максимум Тулала 2010 йылдың 6 авгусында була һәм +39,2 °C тәшкил итә[7].
Ҡалала күҙәтелгән иң түбән температура 1967 йылдың 2 февралендә теркәлә һәм −36,1 °C тәшкил итә.
Ҡала климаты | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
Абсолют максимум, °C | 7 | 7,1 | 19 | 29 | 33,2 | 35 | 39 | 39,2 | 29,7 | 23,6 | 15,2 | 9,3 | 39,2 |
Уртаса максимум, °C | −4 | −3,8 | 2,3 | 11,9 | 19,1 | 22,6 | 25,1 | 23,2 | 17 | 9,4 | 1,3 | −3,3 | 10,1 |
Уртаса температура, °C | −6,8 | −7,3 | −1,7 | 6,8 | 13,3 | 17,1 | 19,4 | 17,4 | 11,7 | 5,6 | −1,1 | −5,8 | 5,7 |
Уртаса минимум, °C | −9,7 | −10,9 | −5,5 | 1,8 | 7,4 | 11,4 | 13,9 | 12,1 | 7,1 | 2,3 | −3,4 | −8,4 | 1,5 |
Абсолют минимум, °C | −34,3 | −36,1 | −32,2 | −15 | −4,3 | 1,9 | 4,6 | −1,1 | −6,8 | −13 | −26,3 | −33,2 | −36,1 |
Яуым-төшөм нормаһы, мм | 42 | 35 | 30 | 40 | 43 | 76 | 79 | 66 | 59 | 58 | 42 | 44 | 614 |
Сығанаҡ: Погода и климат |
Фән һәм мәғариф[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Рәсәй Президенты янында халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәт Рәсәй академияһы(РАНХиГС) филиалы.
- Тула техник университеты
- Тула университеты
Этимология[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ҡалаға Упа йылғаһының Тулицаға ҡушылған урында нигеҙ һалына. Владимир Даль буйынса, Тула — йәшерен, барып булмаҫлыҡ урын, һаҡланыу, приют йәки ябып ҡуйыу өсөн тәғәйенләнгән". Был гипотеза менән Макс Фасмерҙа ризалашаref>Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Т. IV. — С. 117—118.</ref>.
Шул уҡ ваҡытта «Тула» гидронимы Рәсәйҙең фин-уғыр төньяғында оҡшаш параллельдарға эйә: Тула йылғаһы (Вятка бассейны) һ. б.
Шулай уҡ «Тула» гидронимы төрки атамаларҙа оҡшашлыҡ табыла: тыв. тулаа «һаҙ», «батҡаҡ», хак. тул «балыҡ», хак. тула «һаҙлыҡ түңгәге», шорск. тула «һыуҙы быуыу», тағы ла Нофосибирскиҙа Тула йылғаһы бар, уның инешендә һаҙлыҡ урынлашҡан[8].
Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Халыҡ иҫәбе | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1811[9] | 1840[9] | 1856[9] | 1863[9] | 1897[10] | 1913[9] | 1914[9] | 1923[9] | 1926[10] | 1931[9] | 1939[11] | 1956[12] |
52 100 | ↘51 700 | ↘50 600 | ↗56 700 | ↗115 000 | ↗138 900 | ↗139 700 | ↘123 300 | ↗155 000 | ↗191 200 | ↗272 224 | ↗320 000 |
1959[13] | 1962[9] | 1967[9] | 1970[14] | 1973[9] | 1975[15] | 1976[9] | 1979[16] | 1982[9] | 1985[17] | 1986[9] | 1989[18] |
↘315 639 | ↗342 000 | ↗377 000 | ↗461 965 | ↗486 000 | ↗502 000 | →502 000 | ↗514 008 | ↗524 000 | ↗529 000 | ↗534 000 | ↗539 980 |
1990[19] | 1991[17] | 1992[17] | 1993[17] | 1994[17] | 1995[17] | 1996[17] | 1997[17] | 1998[17] | 1999[17] | 2000[17] | 2001[17] |
↗540 000 | →540 000 | ↘538 000 | ↘535 000 | ↘532 000 | ↘529 000 | ↘525 000 | ↘521 000 | ↘516 000 | ↘510 000 | ↘503 000 | ↘495 500 |
2002[20] | 2003[9] | 2004[21] | 2005[9] | 2006[9] | 2007[22] | 2008[9] | 2009[23] | 2010[24] | 2011[25] | 2012[26] | 2013[27] |
↘481 216 | ↘481 200 | ↘472 000 | ↘465 900 | ↗509 000 | ↘504 000 | ↘500 000 | ↘496 035 | ↗501 169 | ↘500 314 | ↘499 511 | ↘493 813 |
2014[28] | 2015[29] | 2016[30] | |||||||||
↘490 508 | ↘487 841 | ↘485 930 |
Халыҡ һаны буйынса 2014 йылдың 1 ғинуарына ҡарата Рәсәй Федерацияһы ҡалалары араһында 37 урынды биләй[28].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ https://tulalmanac.blogspot.se/2011/07/blog-post_599.html
- ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Гуторов Юлий Андреевич(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 18 ноябрь 2018)
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Калабугина Евгения Валентиновна 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 25 май 2019)
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Пучков Виктор Николаевич 2019 йылдың 24 декабрь көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 14 август 2018)
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Филоненко Виктор Иосифович 2019 йылдың 12 ноябрь көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 12 ноябрь 2019)
- ↑ Погода и Климат — Климатический монитор: погода в Туле
- ↑ Географические названия мира. Топонимический словарь. Е. М. Поспелов. Ответственный редактор Р. А. Агеева. М. Русские словари, Астрель, АСТ. 2002. ISBN 5-17-001389-2
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 Народная энциклопедия «Мой город». Тула . Дата обращения: 28 октябрь 2013. Архивировано 28 октябрь 2013 года.
- ↑ 10,0 10,1 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек . Дата обращения: 17 август 2013. Архивировано 17 август 2013 года.
- ↑ Великая Отечественная война. Юбилейный статистический сборник. 2015 . Дата обращения: 23 апрель 2015. Архивировано 23 апрель 2015 года.
- ↑ Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956 . Дата обращения: 26 октябрь 2013. Архивировано 26 октябрь 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу . Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001 . Дата обращения: 12 май 2015. Архивировано 12 май 2015 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения . Архивировано 22 август 2011 года.
- ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более . Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ 4.13. Города с численностью населения 100 тысяч и более человек . Дата обращения: 1 май 2014. Архивировано 1 май 2014 года.
- ↑ 4.16. Города с численностью населения от 500 тысяч до 1 миллиона человек на 1 января 2007 года . Дата обращения: 1 май 2015. Архивировано 1 май 2015 года.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года . Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Тульской области . Дата обращения: 18 май 2014. Архивировано 18 май 2014 года.
- ↑ Тульская область. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2009-2013 годов
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года . Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) . Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ 28,0 28,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года . Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года . Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ Численность населения Тульской области по городским округам и муниципальным районам на 1 января 2016 года . Дата обращения: 8 апрель 2016. Архивировано 8 апрель 2016 года.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Сайт правительства Тульской области
- Сайт Тульской областной Думы 2012 йылдың 19 ғинуар көнөндә архивланған.
- Сайт-музей «Старая Тула» 2012 йылдың 15 декабрь көнөндә архивланған.
- Сайт «Тула ушедшего века» 2012 йылдың 22 декабрь көнөндә архивланған.
Был — Рәсәй ҡаланың тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ, мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып, проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |