Төмән

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Төмән, (сыб.) Цемке-тора[1]
Файл:Крестовоздвиженская церковь (Тюмень)-2.jpg
Флаг[d] Герб
Флаг[d] Герб
57°09′ с. ш. 65°32′ в. д.HGЯO
Ил Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы
Башлыҡ Руслан Николаевич Кухарук[d]
Тарихы һәм географияһы
Нигеҙләнгән 1586
Майҙаны
  • 698,48 км²
Диңгеҙ кимәленән бейеклеге 102 метр
Сәғәт бүлкәте UTC+5:00[d]
Халҡы
Халҡы
Агломерация 1130000
Рәсми тел урыҫ теле
Һанлы идентификаторҙар
Телефон коды 3452
Почта индексы 625000
ОКАТО коды 71 401 000 000
ОКТМО коды 71 701 000 001

tyumen-city.ru
Показать/скрыть карты
Төмән (Рәсәй)
Төмән, (сыб.) Цемке-тора[1]
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Төмән (рус. Тюмень) — Рәсәйҙең Көнбайыш Себер өлөшөндә урынлашҡан ҡала, Төмән өлкәһенең административ үҙәге. Илдең иң эре 50 ҡалаһы исемлегенә ингән: халҡы 583 меңдән артыҡ.

Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

XIII быуатта себер татарҙары Сыңғы-Тура ҡалаһына нигеҙ һала, XVI быуатта ҡала — Алтын Урҙаның Төмән олосының баш ҡалаһы була. Алтын Урҙала Туҡтамыш хан идара иткән осорҙа ҡалаға Төмән исеме бирелә. 1495 йылда эске конфликт арҡаһында Сыңғы Тура баш ҡала дәрәжәһен юғалта, Мөхәммәт Тайбуға үҙ иреген Каштак — Себер ҡалаһына күсерә. 1585 йылда урыҫ илбаҫары Йырмаҡ Сыңғы Тура — Төмәнде баҫып ала һәм яндыра. 1586 йылда урыҫ нығытмаһына нигеҙ һала.

20 быуатта боронғо Сыңғы Тура урынында «Төмән» тигән стадион төҙөлгән, һөҙөмтәлә мәҙәни ҡатлам юғалған.

Фән һәм мәғариф[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төмән өлкәһендә нефть һәм газ ятҡылыҡтары фәнни ойошмаларының үҫешенә булышлыҡ яһаны. 1990 йылдар башында юғары уҡыу йорттар һәм ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәрҙәре һаны 11,5 мең кеше тәшкил иткән, йәғни эшкә яраҡлы ҡала халҡыныӊ 10 проценты.

Ғилми-тикшеренеү һәм проект институттары: Криосфера институты һәм Төньяҡтағы ерҙәрен үҙләштерергә тәҡдим проблемалары институты. Ғәмәли фән һәм газ комплексына ихтыяж йүнәлтелгән. Улар араһында "СургутНИПИнефть" (Төмән бүлексәһе), ТюменНИИгипрогаз, Гипротюменнефтегаз, СибНИИНП, Тюменнефтегеофизика (компания "Интегра"), "Нефтегазпроект", СибНАЦ, Сибнефтеавтоматика (ГМС Төркөмө) лидерҙар булып тора.

Белем биреү учреждениелары:

  1. Рәсәй Президенты ҡарамағындағы Рәсәй халыҡ хужалығы һәм дәүләт хеҙмәте академияһы (РАНХиГС) филиалы.
  2. Төмән индустриаль университеты
  3. Төмән университеты
  4. Урал дәүләт тимер юлдары университеты Төмән филиалы
  5. Төмән дәүләт аграр университеты
  6. Төмән дәүләт медицина университеты

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. Миллер Г.Ф. История Сибири. Т.1.М.-Л., 1937, стр.355.
  2. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]