Изге һуғыш

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте


Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Изге һуғыш (мәғәнәләр).
Изге һуғыш
Обложка сингла СССР-ҙың Ҡыҙыл байраҡлы Ҡыҙыл армия йыр һәм бейеү ансамбле «Изге һуғыш» (1941)
Сингл СССР-ҙың Ҡыҙыл байраҡлы Ҡыҙыл армия йыр һәм бейеү ансамбле
альбомынан
«А» яғы «Священная война»
«Б» яғы «В поход»
Сығарылған ваҡыты 28 июнь 1941
Форматы хлорвинил пластинка
Яҙылған ваҡыты 28 июнь 1941
Музыка жанры хәрби музыка
Теле урыҫ теле
Оҙайлығы 05:02
Композитор А. Александров

«Изге һуғыш» (рус. Священная война) — Бөйөк Ватан һуғышы осорондағы Ватанды һаҡлау гимнына әүерелгән патриотик йыр. Йырҙың көйө марштың дәһшәтле аҙымдарын һәм һуҙып башҡарылған киң аһәңлелекте берләштерә[1]. Шулай уҡ беренсе һөйләме менән дә билдәле: «Күтәрел, икһеҙ-сикһеҙ ил!»

Тарихы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Һуғыш башланғандан һуң ике көндән, 1941 йылдың 24 июнендә, «Известия» һәм «Красная звезда» гәзиттәрендә бер юлы совет шағиры һәм Сталин премияһы лауреаты В. И. Лебедев-Кумач авторлығында «Изге һуғыш» йырының тексы баҫыла. Шунда уҡ композитор А. В. Александров уға көй яҙа[2]. Һүҙҙәрһе һәм ноталарҙы баҫтырырға ваҡыт булмай, һәм Александров уларҙы аҡбур менән таҡтаға яҙа, ә йырсылар һәм музыканттар үҙҙәренең дәфтәренә күсереп ала[3][4]. Репетицияға тағы бер көн бүленә.

Мәскәүҙәге Белорус вокзалы фасадындағы йырҙың тәүге башҡарылыуына бағышланған «Изге һуғыш» мемориаль таҡтаһы. Фото 30.10.2014 й.

1941 йылдың 26 июнендә Белорус вокзалында фронтҡа китеп өлгөрмәгән СССР-ҙың Ҡыҙыл Байраҡлы Ҡыҙыл Армия йыр һәм бейеү ансамбле төркөмдәренең береһе тәүге был йырҙы башҡара. Шаһиттар хәтерләүенсә, ул көндә йырҙы рәттән биш тапҡыр йырлайҙар[3]. 2005 йылдың майында ошо ваҡиға айҡанлы вокзал бинаһында мемориаль таҡтаташ ҡуйыла[5].

Әммә 1941 йылдың 15 октябренә тиклем «Изге һуғыш» киң башҡарылмай, сөнки ул бигерәк трагик яңғырай тип һанала: унда тиҙ аралағы еңел еңеү тураһында түгел, ә ауыр үлемесле алыш хаҡында йырлана. Тик 1941 йылдың 15 октябрендә, вермахт Калуга, Ржев һәм Калининды алғас ҡына, «Изге һуғыш» һәр иртәлә Кремль куранттары һуҡҡас, Бөтә Союз радиоһынан көн дә яңғырай башлай.

Йыр Бөйөк Ватан һуғышы фронттарында киң популярлыҡ яулай һәм ғәскәрҙәрҙә, айырыуса ауыр оборона яуҙарында юғары һуғышсан рух булдырырға ярҙам итә. Һуғыш осоронда йыр ике тапҡыр грампластинкаға яҙҙырыла: 1941 йылда[6] (Грампласттрест № 11019) һәм 1942 йылда[7] (Грампласттрест № 119 [өс урынлы нумерлау 1942—1943 йылдар]).

Һуғыштан һуң А. В. Александров исемендәге Ҡыҙыл Байраҡлы Совет Армияһы йыр һәм бейеү ансамбле тарафынан йыш башҡарыла һәм СССР-ҙа ла, сит ил гастролдәре ваҡытында ла ҙур уңышҡа өлгәшә.

2007 йылдың 22 майында А. В. Александров исемендәге Рәсәй Армияһы йыр һәм бейеү ансамбле йырҙы Брюсселдә НАТО-ның штаб-фатирында башҡара. Ҡайһы бер Рәсәй киң мәғлүмәт саралары Көнбайыштың Рәсәйгә ҡарата насар мөнәсәбәтенә ошо рәүешле йырлы яуап биреүҙең күп төрлө мәғәнәгә эйә булыуын билдәләй[8].

Шиғыр һүҙҙәренең һәм көйҙөң авторлыҡ мәсьәләләре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Йырҙың башы[9]

Композиторы: А. Александров
Һүҙҙәре: В. Лебедев-Кумач
1
Вставай, страна огромная,
Вставай на смертный бой
С фашистской силой тёмною,
С проклятою ордой.

Припев:

Пусть ярость благородная
Вскипает, как волна, —
Идёт война народная,
Священная война!

2
Как два различных полюса,
Во всём враждебны мы.
За свет и мир мы боремся,
Они — за царство тьмы.

Припев.

1990 йылдарҙа, совет партия цензураһы бөтөрөлгәс, йәмәғәт киң мәғлүмәт сараларында «Изге һуғыш» тексының авторлығы тураһындағы һорау күтәрелә. Ҡайһы берәүҙәр йыр Беренсе донъя һуғышы осоронда яҙылған, ысын авторлыҡ хоҡуғына Рыбинск ҡалаһынан үҙешмәкәр шағир, телсе уҡытыусы А. А. Боде (1865—1939) эйә тип раҫлап, Лебедев-Кумачты плагиатлыҡта ғәйепләй (мәҫәлән, Андрей Мальгин мәҡәләһен ҡарағыҙ)[10][11][12]).

Шундай бер мәҡәлә баҫылғандан һуң суд була һәм плагиат тураһындағы мәғлүмәттәрҙе «ысынбарлыҡҡа тап килмәй һәм „Изге һуғыш“ йыры авторы В. И. Лебедев-Кумачтың намыҫына, абруйына, эшлекле репутацияһына яла яға» тип таба һәм «Священная война» йыры тексының авторы булып В. И. Лебедев-Кумач тора" тип билдәләй[13]. Шулай уҡ Рәсәй дәүләт әҙәбиәт һәм сәнғәт архивында В. И. Лебедев-Кумач ҡулы менән яҙылған һәм уның тексты ижад итеү өҫтөндәге эҙмә-эҙлекле эшләүен сағылдырған күп һанлы төҙәтеүҙәре булған йыр ҡараламаһы һаҡланыуы тураһында мәҡәләләр бар[14][15]. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, сәнғәт фәне докторы Е. М. Левашов, суд ҡарарының ғәҙел һәм нигеҙле булыуына шик белдереп, А. А. Боде авторлығын яҡлай.

Шулай уҡ Е. М. Левашев көй авторлығын да шик аҫтына ала. Тарихи-стилистик анализ ярҙамында, шулай уҡ Боде ғаиләһе ағзаларының шаһит күрһәтеүҙәренә һылтанып, ул көйҙөң иң беренсе авторы А. А. Боден икәнен нигеҙләй, ә А. В. Александровҡа профессиональ аранжировкалаусы ролен ҡалдыра[16]. Атап әйткәндә, ул судтың экспертиза үткәреүгә рөхсәт бирмәүен билдәләй. Шул уҡ ваҡытта А. В. Александров авторлығының ситләтелгән дәлиле булып көйөндә «Изге һуғыш» прообразы ишетелгән уның "Клим Ворошилов тураһында йыр"ы (О. Колычева һүҙҙәре; 1938 йылда яҙылған, 1940 йылда пластинкала баҫтырылған[17]) тора. Был оҡшашлыҡты үҙ ваҡытында билдәле совет музыка белгесе А. Н. Сохор билдәләй[18].

Башҡа телдәргә тәржемәләре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Йыр башҡа телдәргә тәржемә ителә. «Вставай, країно гордая» украин тәржемәһенең авторы — Николай Бажан[19], «Der Heilige Krieg» немец теленә тәржемәнеке — Стефан Хермлин, айырыуса билдәле поляк тәржемәһенең авторы — Кшиштоф Грущиньский[20]. Шулай уҡ текста СССР телгә алынмаған «Żołnierzu do szeregu stań» поляк[21] һәм «Fel, küzdelemre, hős Haza» венгр тәржемәһе лә билдәле.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Большая советская энциклопедия. Гл. ред. Б. А. Введенский, 2-е изд. Т. 38. Самойловка — Сигиллярии. 1955. 668 с., илл. и карты; 55 л. илл. и карт.
  2. ↑ Виктор Суворов утверждает, что заказ на написание песни к намечавшемуся освободительному вторжению Красной армии в оккупированную Германией Европу поступил от Сталина ещё в феврале 1941 года: «Сталину в феврале 1941 года потребовалась песня о великой войне против Германии. И Сталин такую песню заказал» // Суворов В. Моему читателю // Ледокол. День «М». — М.: АСТ, 1998. — С. 340—341. — 576 с. — 5000 (доп.) экз. — ISBN 5-15-000458-8.. — «Сталину в феврале 1941 года потребовалась песня о великой войне против Германии. И Сталин такую песню заказал».
  3. ↑ 1 2 В. Олару. Стихотворение в газете. 2008 йылдың 11 июль көнөндә архивланған. Независимая Молдова, 21 июня 2001
  4. ↑ Главная песня Великой Отечественной(недоступная ссылка). Восточно-Сибирская правда, 28 июля 2001.
  5. ↑ Александр Фолиев. 75 лет тому назад впервые была исполнена песня «Священная война». Волгоградская правда (27 июнь 2016). Дата обращения: 22 август 2022. Архивировано 26 сентябрь 2017 года.
  6. ↑ Запись 1941 года на сайте «Виртуальная Ретро-Фонотека»(недоступная ссылка).
  7. ↑ Запись 1942 года Архивная копия от 30 ноябрь 2010 на Wayback Machine на сайте Sovmusic.ru.
  8. ↑ Ольга Герасименко: «„Священная война“ в стенах НАТО» Архивная копия от 1 июль 2007 на Wayback Machine. «Труд» № 087, 23.05.2007.
  9. ↑ По нормам авторского права, текст песни ещё не находится в общественном достоянии и для него допустимо только цитирование кратких фрагментов.
  10. ↑ А. Мальгин. Самый советский из поэтов // Столица, № 6, 1991. — С. 34—37.
  11. ↑ В. И. Лебедев-Кумач. Самый советский из поэтов. Архивная копия от 27 ноябрь 2013 на Wayback Machine. Журнал Столица.
  12. ↑ Владимир Шевченко. «Священная война» — эхо двух эпох // Независимая газета, 8 мая 1998.
  13. ↑ Опровержение Архивная копия от 1 апрель 2015 на Wayback Machine Независимая газета, 5 июля 2000.
  14. ↑ А. Баринов. Бард сталинской эпохи. 105 лет со дня рождения Василия Лебедева-Кумача // Аргументы и факты № 15(27), 8 августа 2003.
  15. ↑ И. Павлова. Сияние славянки: Интервью с Ю. Бирюковым. Архивная копия от 2 декабрь 2008 на Wayback Machine // Завтра № 19(755), 7 мая 2008.
  16. ↑ Е. М. Левашев. Судьба песни // Архив наследия — 2000 / Сост. и науч. ред. Плужников В. И.; РАН. Российский Научно-исследовательский институт культурного и природного наследия им. Д. С. Лихачёва. — М.: Институт Наследия, 2001. — С. 305—330.
  17. ↑ Song about Klim Voroshilov (Песня о Климе Ворошилове). Мир русской грамзаписи. The World of Russian Records. Дата обращения: 28 ноябрь 2019. Архивировано 2 декабрь 2019 года.
  18. ↑ Сохор А.Н. Русская советская песня. — Л.: Советский композитор, 1959. — С. 180. — 508 с.
  19. ↑ Текст, акорди «Священная війна» — Українські пісні. Дата обращения: 29 декабрь 2018. Архивировано 29 декабрь 2018 года.
  20. ↑ W lesie przyfrontowym. Antologia radzieckiej pieśni żołnierskiej 1917—1967, Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego, Warszawa 1967
  21. ↑ Pieśni i piosenki polskie Архивная копия от 24 сентябрь 2016 на Wayback Machine (пол.)

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Изге_һуғыш&oldid=2567156 ҡабул ителгән