Льеж

Льеж
франц. Liège валлон. Lîdje
Флаг	Герб
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Льеже[d]
Почта индексы	4000, 4020, 4030, 4031 и 4032
Оборудован	Sanisette[d]
Ежегодное количество свадеб	558
Административ үҙәге	Льеж
Ҡулланылған тел	Француз теле, валлонский язык[d], Немец теле и Нидерланд теле
Этнохороним	Luikenaar, Lieĝano, Liégeois, Liégeoise, Lidjwès и Lidjwèse
Хөкүмәт башлығы	Вилли Демейер[d]
Майҙаны	68,65 км² (2021)
Категория для почётных граждан субъекта	Q8942952?
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Bonne Ville de l'Empire first class[d] Хорошие города[d] коммуна Бельгии со статусом города[d] (30 май 1825)
Һәйкәлдәр исемлеге	list of protected heritage sites in Liège[d]
Урындағы телефон коды	04
Иң көнсығыш нөктә	50°40′07″ с. ш. 5°40′31″ в. д.
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Monsin Canal[d], Маас[d], Урт[d], Альберт-канал[d] и Canal de l'Ourthe[d]
Иң көньяҡ нөктә	50°33′40″ с. ш. 5°33′10″ в. д.
Тема иҡтисады	economy of Liège[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] и UTC+2:00[d]
Туғандаш ҡала	Танжер[d], Волгоград, Эш-сюр-Альзетт[d], Кёльн[d], Турин, Лилль[d], Ахен[d], Роттердам, Порту[d], Нанси[d], Рамаллаһ, Сәмәрҡәнд, Сегед[d][…], Ухань, Тайюань[d], Сен-Луи[d], Квебек[d], Порт-о-Пренс[d], Пльзень, Маастрихт, Лубумбаши[d], Херлен[d], Краков, Хасселт[d], Гент[d], Фучжоу[d], Эльбасан[d], Бильбао и Абиджан[d]
Рәсми атамаһы	франц. Liège
Әһәмиәтле кешеһе	Святой Губерт[d] и Notker of Liège[d]
Сиктәш	Эрсталь[d], Серен[d], Сен-Николя[d], Анс[d], Жупрель[d], Упей[d], Визе[d], Бленьи[d], Бен-Ёзе[d], Шофонтен[d] и Энё[d]
Рәсми сайт	liege.be/fr (фр.)
Милке	Halle aux viandes[d], Château de Péralta[d], Hôtel d'Ansembourg[d], Hôtel de Hayme de Bomal[d], market of la Batte[d], Curtius Palace[d], Hôtel Somzé[d], Hôtel Brahy[d], Hôtel Sklins[d], hôtel de Bocholtz[d], Hôtel de Stockem de Heers[d], Cybernetic Light Tower[d], Château de Sclessin[d], Fontaine Saint-Jean-Baptiste[d], Liège City Hall[d] и Perron of Liège[d]
Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы	Cities and municipalities[d]
Дәүләт	Бельгия
Административ-территориаль берәмек	Льеж
Һыу йыйыу бассейны	Meuse basin[d]
Халыҡ һаны	▼195 278 чел. (1 ғинуар 2022)
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	Mayor of Liège[d]
Фолловерҙар һаны	9136
Административ үҙәк	Льеж
Нигеҙләү датаһы	VIII быуат
Категория для видов элемента	Category:Views of Liège[d]
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Liège[d]
Иң көнбайыш нөктә	50°38′59″ с. ш. 5°31′23″ в. д.
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	66 метр
Иң төньяҡ нөктә	50°41′17″ с. ш. 5°33′01″ в. д.
Рәсми тел	Француз теле
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Льеж (франц. Liège [ljɛːʒ], нидерл. Luik [lœyk], валлон. Lîdje (Лидж), нем. Lüttich [ˈlʏtɪç], лат. Leodi(c)um (Леодь(к)аҡыл)) — ҡала. Бельгияла (Валлония) Маас һәм Урт йылғалары ҡушылған ерҙә урынлашҡан, Льеж провинцияһының административ үҙәге. Ҡалала 194 мең кеше йәшәй (агломерацияһы менән бергә 600 мең кеше).

Льеж — быуаттар дауамында бөтә донъяның ҡорал яһаусы конструкторҙары өсөн «Мәккә» була, улар бында йә даими эшләргә, йә командировкала льеждағы хеҙмәттәштәренең тәжрибәһен үҙләштерергә килә. Мәҫәлән, Джон Браунинг бында йәшәү һәм эшләү өсөн француз телен махсус рәүештә үҙләштергән.

Тарих

Рим империяһы ваҡытында ҡала Леодий тип атала. 705 йылда бында маастрихт епискобы Ламберт язаланып вафат була, һуңынан ул изгеләр рәтенә индерелгән. 721 йыл Изге Губерт бында епархия үҙәген күсерә. Кенәз-епископ Нотгер (972—1008) заманында Льеж маас романикаһының үҙәге булып тора.

Урта быуаттарҙа цех һөнәрселәре, дворяндар һәм руханиҙар араһында Льеждағы хакимлыҡ өсөн көрәш барған.1312 йылдарҙа ҡала халҡы дворяндарҙы Изге Мартин сиркәүендә яндыра. XV быуатта Льеж Нидерланд Бургундияһына көсләп индереүгә уңышлы ҡаршы тора. Ҡаланы ике тапҡыр (1467 һәм 1468 йылдарҙа) Ҡыйыу Карл туҙҙырып талай.

XVI быуат башы Льеж өсөн алтын быуат була, был ваҡытта епископ кафедраһын Эрар (Ламарк ырыуынан) биләй. Ошо ваҡытта Льеж ҡорал етештереү үҙәгенә әйләнә, ул XIX быуаттта хәҙерге таш күмер сығарыу һәм ҡорос ҡойоу үҙәгенә әүерелә. Һуңғараҡ епископтар һәм ҡала халҡы араһында ҡапма-ҡаршылыҡтар киҫкенләшә. 1681 йылда ҡала менән демократик идара итеү принциптары юҡҡа сығарыла. XVIII быуаттағы испан мираҫы өсөн барған һуғыш ваҡытында инглиз һәм француздар тарафынан Льеж ҙур зыян күрә.

Льеж революцияһы (1789) епископат сәйәси өҫтөнлөгөн юҡҡа сығара. 1795—1815 йылдарҙа Льеж француз Урт департаментынын административ үҙәге булып хеҙмәт итә. Льеж ҡала халҡы Бельгияның бойондороҡһоҙлоғо өсөн хәрәкәттең төп көсө булып тора (1830). Индустриализациянан һуң, ҡала немецтар һөжүменә ентекләп нығытыла (1891), әммә ике донъя һуғышында ла ҡала немец оккупацияһы аҫтында була (ҡарағыҙ: Штурм Льежа).

Транспорт

Һыу транспорты

400 тупһалы баҫҡыс

Льеж аша мөһим эске һыу юлдары үтә: Маас йылғаһы һәм Альберт каналы. 2007 йылда Льеж йылға портының йөк әйләнеше 15,8 миллион тонна тәшкил итә (2006 — 14,4 миллион тонна). Европала Льеж порты йөк әйләнеше буйынса өсөнсө урынды биләп тора (Дуйсбург һәм Париждан ҡала).

Һауа транспорты

Льеж аэропортына нигеҙ 1990 йылда һалына. Унда йыһазландырылған ике осоу-ултырыу һыҙаты бар (оҙонлоғо 2340 һәм 3700 метр), улар пассажирҙар һәм йөк ташыу өсөн ҡулланыла. 2004 йылда йөк әйләнеше буйынса Льеж аэропорты Европа аэропорт тары араһында һигеҙенсе урынды биләй. Шул саҡта аэропорттың йөк әйләнеше 383 837 тонна тәшкил итә. 2016 йылда аэропорттың йөк әйләнеше 660 мең тонна тәшкил итә (+2 % 2015).

Льежда TNT Express компанияһының хабы урынлашҡан.

Автомобиль юлдары

Льеж — мөһим автомобиль юлдары төйөнө. Ҡала аша E40, E42, E25, E313 автомобиль юлдары үтә.

Ҡалала йәмәғәт транспорты

Ҡала йәмәғәт транспорты булып автобустархеҙмәт итә, элек трамвай һәм троллейбус селтәрҙәре лә булғане. Хәҙер трамвай һәм троллейбустарҙы ҡаланың йәмәғәт транспорты музейында ғына күрергә мөмкин.

Ҡалала йәмәғәт транспорты операторы — TEC.

Белем

• Льеж университеты
• Льеж провинцияһының юғары мәктәбе

Спорт

Льеж ҡалаһында Бельгияның иң көслө футбол клубы — «Стандард» урынлашҡан, ул ил чемпионаттарында күп тапҡыр чемпион кубогын яулай. Бында шулай уҡ «Льеж» клубы сығыш яһай, ул Бельгияның футбол буйынса беренсе чемпионы (1895/96), бөтәһе «Льеж» клубы иҫәбендә 5 чемпионы титулы һанала. 2010 йылдарҙа «Льеж» түбәнге дивизионда сығыш яһай.

Ҡалала «Льеж» баскетбол клубына 1967 йылда нигеҙ һалына.

Льежда билдәле тенниссылар: Жюстин Энен — элекке беренсе ракетка, күп тапҡырҙар Ҙур шлем турнирында еңеүсе, 2004 йылда олимпия чемпионы, Федерация кубогы һәм Давид Гоффен — АТР йомғаҡлау турнирында һәм Дэвис Кубогында еңеүсе.

Туғанлашҡан ҡалалары

• Ахен (нем. Aachen), Германия
• Волгоград, Россия
• Квебек (франц. Ville de Québec, ингл. Quebec City), Канада
• Ҡалып:Узбекистан Самарканд (үзб. Samarqand), Узбекистан
• Кёльн (нем. Köln), Германия
• Краков (пол. Kraków), Польша
• Ҡалып:Флаг Демократической Республики Конго Лубумбаши (франц. Lubumbashi), ДР Конго
• Маастрихт (нидерл. Maastricht), Нидерланды
• Монреаль (франц. Montréal, ингл. Montreal), Канада
• Нанси (франц. Nancy), Франция
• Пльзень (чех Plzeň, нем. Pilsen), Чехия
• Порту (порт. Porto), Португалия
• Роттердам (нидерл. Rotterdam), Нидерланды
• Сен-Луи (франц. Saint-Louis), Сенегал
• Турин (итал. Torino), Италия
• Эш-сюр-Альзетт (Ҡалып:Lang-lb, франц. Esch-sur-Alzette, нем. Esch-an-der-Alzette), Люксембург

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Изге Варфоломей Сиркәүе (Льеж)
• Льеж соборы

Һылтанмалар

• Официальный сайт города (фр.) (инг.) (нем.) (нид.)
• Клуб исторической реконструкции «Льеж» (рус.)
• В бельгийском Льеже совершен теракт (рус.).