1-се ранг капитаны

1-се ранг капитаны
1-се ранг капитаны
Рәсәй Хәрби-Диңгеҙ флотының 1-се ранг капитаны погоны	1-се ранг капитанының китель еңенә тағылған билдәһе
Ил	Рәсәй; СССР; Рәсәй империяһы;
Өлкәнерәк звание	Контр-адмирал
Кесерәк звание	2-се ранг капитаны
Аналог	Полковник

1-се ранг капитаны, беренсе ранг капитаны — Рәсәй империяһы Ҡораллы Көстәренең Хәрби-Диңгеҙ флотында диңгеҙ офицеры чины^[1], СССР, Рәсәй Федерацияһы һәм Советтар Союзының башҡа ҡайһы бер элекке республикаларының Хәрби-Диңгеҙ флотында караптағы шәхси хәрби звание.

Башҡа ғәскәрҙәр төрҙәрендәге (Ҡоро ер ғәскәрҙәре һәм авиация) полковник хәрби званиеһына тап килә.

Тарихы

Чин Рәсәй империяһында Пётр I тарафынан 1713 йылда индерелә. 1732 йылда Хәрби диңгеҙ комиссияһы ҡарары менәна капитан званиеһын рангтарға бүлеү бөтөрөлә һәм 1751 йылға тиклем 1-се ранг капитанына «флот капитаны» («флотта капитан») йәки «полковник ранглы капитан» званиеһы тап килә. 1751 йылдың 5 сентябрендә рангтарға бүлеү тергеҙелә. Рус флотының 1-се ранг капитанының хәрби хеҙмәттә булыуы 55 йәш менән сикләнә^[2].

СССР Ҡораллы Көстәренең Хәрби-Диңгеҙ флотында карапта хеҙмәт итеүсе инженерҙар өсөн «1-се ранг капитан-инженеры» исеме билдәләнә (төрлө йылдарҙа «1-се ранг капитан-инженер», «1-се ранглы капитан-инженер»). Флоттың ҡоро ерҙәге составының башҡа хәрби хеҙмәткәрҙәренә (медицина хеҙмәте, химия хеҙмәте, диңгеҙ пехотаһы, диңгеҙ авиацияһы) «полковник» званиеһы бирелә.

НАТО классификацияһында был звание «OF-5» коды менән йөрөтөлә. Инглиз телле дәүләттәрҙең хәрби-диңгеҙ флоттарында ошондай уҡ звание ғәҙәттә «капитан» тип атала (армиялағы званиенан айырыу өсөн йыш ҡына «кэптен» формаһында ҡулланыла); француз телле илдәрҙә «капитэн де вассо» — рус. «капитан корабля» — «корабль капитаны» булып нығынған. Германия флотында «капитен цур зее» булып йөрөй, тура тәржемәлә рус. «капитан моря» — «диңгеҙ капитаны» мәғәнәһен бирә. Испан телле дәүләттәрҙә «capitán de navío» («капитан де навио») — һүҙмә-һүҙ тәржемәлә: рус. «капитан линейного корабля» — «линия корабле капитаны»; португал телле илдәрҙә «capitão de mar e guerra» («капитау ди мар һәм герра» — тура тәржемәлә: рус. «капитан моря и боя» — «диңгеҙ һәм һуғыш капитаны», Дания һәм Польшала «командор» дан. kommandør һәм «komandor» тигән варианттар ҙа бар.

Ҡайһы берҙә ҡыҫҡартылған атама «каперанг» ҡулланыла һәм жаргонда «капраз» формаһы осрай ^[3].

**Хәрби званиеларҙың эҙмә-эҙлелеге**
Кесе звание: 2-се ранг капитаны	1-се ранг капитаны	Ҙурыраҡ звание: Контр-адмирал

Рәсәйҙә хәрби званиеның айырма билдәләре тарихы

Рәсәй империяһында, СССР-ҙа һәм Рәсәй Федерацияһында 1-се ранг капитанының айырма билдәләре өлгөләре (ОФ-5).

Звание	РИФ		Флот Российской Республики	Военно-Морской Флот СССР				Военно-Морской Флот Российской Федерации
нарукавный знак погон эполет
	Эполет (1904—1917 гг.)	Погон (до 1917)	Нарукавный знак (1917)	Нарукавный знак командира корабля 1-го ранга (1918—1935)	Нарукавный знак капитана 1-го ранга (1935—1991)	погон к кителю (1943—1955)	… парадный (1955—1991)	… парадный (1994—2010)	… повседневный (1994—2010)	… повседневный к белой рубашке (1994—2010)	… парадный (c 2010 года)

Иҫкәрмәләр

↑ Чины военные // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
↑ Капитан 1 ранга // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
↑ Каланов Николай Александрович. Словарь морского жаргона. — М.: Моркнига, 2011. — С. 151. — ISBN 978-5-9906698-5-7.

Әҙәбиәт

Чины военные // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Капитан 1 ранга // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
Указ Президиума Верховного Совета Союза ССР от 7 мая 1940 года «Об установлении воинских званий высшего командного состава Военно-Морского Флота».
Указ Президиума Верховного Совета СССР от 10 августа 1943 года «О делении военнослужащих Военно-Морского Флота на рядовых, старшин и офицеров».

Һылтанмалар

Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Воинские и гражданские чины и звания в Российской империи, СССР и России и их знаки различия.

[1] Чины военные // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

[2] Капитан 1 ранга // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.

[3] Каланов Николай Александрович. Словарь морского жаргона. — М.: Моркнига, 2011. — С. 151. — ISBN 978-5-9906698-5-7.

[1]

[2]

[3]