Антисемитизм (термин)
«Антисемитизм» (нем. Antisemitismus) термины Германияла 1860 йылда барлыҡҡа килә һәм шул ваҡыттан алып йәһүдтәргә ҡарата түҙемһеҙлек тигәнде аңлата.
Ул европалылар менән йәһүдтәрҙең «семит расаһы» вәкилдәре булараҡ биологик ярашмауы тураһындағы раса антисемитизмының тәүге идеологтарының расистик фекерҙәре менән аңлатыла. Шул уҡ ваҡытта хәҙерге телдә «семитизм» тигән төшөнсә юҡ[1][2], әммә был һүҙ XVIII—XIX быуаттарҙа ҡулланыла[3].
Боронғо тарихҡа «антисемитизм» терминының ҡулланылыуы академик йәмәғәтселектә бәхәстәр тыуҙыра. Ҡулланыуҙың тағы бер проблемаһы — антисемитизм менән антисионизмды айырыу. «Антииудаизм» термины ҡайһы берҙә дини ҡарашҡа бәйле ҡулланыла. «Юдофобия» термины ла синоним булараҡ ҡулланыла, әммә ғалимдар уның антисемитизм менән тулыһынса синонимлығын инҡар итә.
Килеп сығышы
Термин XIX быуаттың икенсе яртыһында немец сәйәси мәҙәниәтендә барлыҡҡа килә. Уның килеп сығышын семит телдәре төркөмөнә ҡараған иврит менән бәйләйҙәр. Тимәк, «йәһүдтәр» = «семиттар», ә уларҙы көрә алмаусанлыҡ — «антисемитизм»[1].
Беренсе тапҡыр уны 1860 йылда йәһүд ғалимы Мориц Штейншнейдер Эрнест Ренандың ҡараштарын тасуирлау өсөн ҡуллана. Штайншнайдер Ренанды йәһүдтәргә ҡарата дошманлығын йәшереү өсөн «семитизм» эвфемизмын ҡулланыуҙа ғәйепләй. Был һүҙ Карл фон Роттек мөхәррирлегендәге Rotteck-Welckersches Staatslexikon энциклопедияһына 1865 йылда инә[3][4]. XVIII быуатта йәшәгән немец тарихсыһы Август Людвиг Шлёцер ҡулланған «семитизм» термины еңел генә «антисемитизм»ға үҙгәртелә[5].
Әммә «антисемитизм» термины ысын мәғәнәһендә немец публицисы Вильгельм Маррҙың "«Иудаизмдың Германияны еңеүе, дини булмаған позициянан ҡарағанда» тигән брошюраһының уңышынан илһамланып, 1879 йылда "Антисемит лигаһы"яҡлылар өсөн осрашыу ойошторғандан һуң популярлыҡ ала[3]. Шул ваҡыттан алып терминдың авторы тип йыш ҡына Маррҙы атап хаталаналар[4]. Марр һәм уның яҡлылар үҙҙәренең оппоненттарының үс алыуынан ҡурҡа[6]. Йәһүдтәргә ҡаршы күп кенә эшмәкәрҙәрҙең ҡаршылығына ҡарамаҫтан, был һүҙ тиҙ арала дөйөм ҡулланылышҡа инә. 1879 йылдың ноябрендә Генрих фон Трейчке үҙенең «Беҙҙең йәһүдтәр тураһында һүҙ» тигән хеҙмәтендә был терминды тәүгеләрҙән булып күтәреп ала[7]. Ул шулай уҡ «тәрән ижади немецтарҙы» «даими булмаған һәм емешһеҙ» йәһүдтәргә ҡаршы ҡуйыу өсөн semitentum һүҙен ҡуллана[5].
Термин, бәхәсле булыуына ҡарамаҫтан, киң таралыу ала[8]. Француз телендә 1879 йылдың 28 ноябрендә Le Globe гәзитендә был термин тәүге тапҡыр телгә алына, уның хәбәрсеһе Марр «Антисемит лигаһы» булдырыуы тураһында хәбәр итә[9]. 10 йыл эсендә был термин Европаның бөтә телдәренә лә тиерлек инә, шул иҫәптән инглиз (1882), итальян (1883), венгр (1884), голланд (1893) һәм урыҫ (1894) телдәренә инә[5].
Ҡулланыу буйынса бәхәстәр
Был термин йәһүдтәргә ҡарата дошманлыҡты аңлата, шуға ҡарамаҫтан, этимологиянан сығып, был терминға ғәрәптәрҙе индерергә тырышалар, сөнки улар шулай уҡ семит төркөмө телендә һөйләшә[10]. Шул уҡ ваҡытта хәҙерге телдә «семитизм» термины юҡ[1].
Антисемитизмдың бер нисә аңлатмаһы бар, иң билдәлеһе — Халыҡ-ара Холокостты иҫкә алыу альянсының (IHRA) «эшсе аңлатмаһы» тип аталғаны[11]:
Антисемитизм — йәһүдтәрҙе ниндәйҙер кимәлдә ҡабул итеү, уны йәһүдтәргә нәфрәт тип әйтергә мөмкин. Антисемитизмдың риторик һәм физик күренештәре йәһүдтәргә йәки йәһүд булмағандарға һәм/йәки уларҙы милкенә, йәһүд йәмәғәтселеге учреждениеларына һәм дини урындарға ҡаршы йүнәлтелгән.
Ғалимдар араһында был терминды боронғо тарихҡа, атап әйткәндә, боронғо заманда йәһүдтәр менән мәжүсиҙәр араһындағы низағтарға ҡулланыу мөмкинлеге тураһында бәхәс бара. Был ҡулланыуҙы ҡайһы бер хәҙерге тарихсылар анахронизм тип һанай[12][13][14].
1948 йылда Израиль йәһүд милли дәүләте булараҡ барлыҡҡа килгәндән һуң, антисемитизм йыш ҡына антисионизм мәғәнәһенә аҫтына йәшеренә. Икенсе яҡтан, Израилде тәнҡитләү системалы рәүештә антисемитлыҡ тип атала. Антисемитизм менән антисионизмды айырыу тураһында фекер алышыуҙар XXI быуатта ла дауам итә[15][16][17].
Иҫкәрмәләр
- ↑ 1 2 3 Антисемитизм. Энциклопедия Холокоста. Яд ва-Шем. Дата обращения: 11 ноябрь 2022. Архивировано 10 ноябрь 2022 года.
- ↑ Существует понятие Семитизмы в лингвистике, например Trautmann-Waller, C. Semites and Semitism: From Philology to the Language of Myth (инг.) // Philological Encounters. — 2017. — Iss. 2(3-4). — P. 346—367. — DOI:10.1163/24519197-12340032.
- ↑ 1 2 3 Antisemitism: a historical encyclopedia, 2005, p. 24
- ↑ 1 2 Владика, Михаэль. Hitlers Vätergeneration: Die Ursprünge des Nationalsozialismus in der k.u.k. Monarchie (нем.). — Böhlau Verlag Wien, 2005. — S. 60. — ISBN 978-3-205-77337-5.
- ↑ 1 2 3 Antisemitism: a historical encyclopedia, 2005, p. 25
- ↑ Шнирельман, 2010, с. 28
- ↑ Шнирельман, 2010, с. 30
- ↑ Шнирельман, 2010, с. 35—36
- ↑ Gilles Karmasyn. Le journal Le Globe du 28 novembre 1879 sur la création d'une ligue antisémitique à Berlin (фр.). Pratique de l’Histoire et Dévoiements Négationnistes (2 июль 2018). Дата обращения: 14 ноябрь 2022. Архивировано 14 ноябрь 2022 года.
- ↑ Lewis B. Semites and Anti-Semites // Islam in History: Ideas, People, and Events in the Middle East (инг.). — W. W. Norton & Company, 2001. — 496 p. — ISBN 978-0-8126-9518-2.
- ↑ Ullrich P. Expert Opinion of the "Working Definition of Antisemitism" of the International Holocaust Remembrance Alliance (инг.). — Rosa Luxemburg Foundation papers, 2019. — March. — ISSN 2194-0916. Архивировано 12 июль 2022 года.
- ↑ Laqueur W. The Changing Face of Anti-Semitism: From Ancient Times to the Present Day (инг.). — Oxford University Press, 2006. — P. 39. — 228 p. — ISBN 978-0-19-530429-9.
- ↑ Бар-Кохба, Бецалель. Introduction // The Image of the Jews in Greek literature. The Hellenistic period. — University of California Press, 2010. — P. 1. — 623 p. — ISBN 978-0-520-25336-0. Архивная копия от 27 ғинуар 2022 на Wayback Machine
- ↑ Ланж, Николас де. The Origins of Anti-Semitism: Ancient Evidence and Modern Interpretations (инг.) // Anti-Semitism in Times of Crisis / Edited by Sander L. Gilman and Steven T. Katz. — 1991. — P. 22. — ISBN 978-0-8147-3044-7.
- ↑ Drawing the line between anti-Semitism and criticism of Israel (инг.) // The Economist. — 2019. — 19 October. — ISSN 0013-0613. Архивировано 14 ноябрь 2022 года.
- ↑ Marcus, 2015, Anti-Zionism and Anti-Semitism, p. 146—190
- ↑ Herf J. IHRA and JDA: Examining Definitions of Antisemitism in 2021 (инг.) // Fathom (журнал). — 2021. — April. — ISSN 2270-6798. Архивировано 20 октябрь 2022 года.
Әҙәбиәт
- Костырченко Г. В. Тайная политика Сталина: власть и антисемитизм. — 2-е изд.. — М.: Международные отношения (издательство), 2003. — 784 с. — ISBN 978-5-7133-1071-4.
- Шнирельман В. А. Антисемитская лига // Лица ненависти (антисемиты и расисты на марше). — Второе издание (переработанное и дополнение). — М.: Academia, 2010. — С. 13—37. — 336 с. — 1000 экз. — ISBN 5-84389-328-2.
- Richard S. Levy. Antisemitism, Etymology of // Antisemitism: a historical encyclopedia of prejudice and persecution / Леви Ричард Саймон, editor. — Santa Barbara: ABC-CLIO, 2005. — P. 24—25. — 828 p. — (Contemporary world issues). — ISBN 978-1-85109-439-4.
- Marcus K. L. The Definition of Anti-Semitism (инг.). — Oxford University Press, 2015. — 292 p. — ISBN 978-0-19-937564-6.
Һылтанмалар
- Антисемитизм. Энциклопедия Холокоста. Яд ва-Шем. Дата обращения: 11 ноябрь 2022.
| Төрҙәре | |
|---|---|
| Тарих | |
| Антисемит теориялары | |
| Антисемитские сочинения |
|
| Антисемит ойошмалары һәм сайттары | |
| Антисемитизмды өйрәнеү һәм ҡаршы тороу | |
| Тарихи дәүләттәрҙә | |
| Хәзерге осорҙа | |
| Антисемитизм һәм… | |
| Дополнительные темы | |
 | Был мәҡәлә РУВИКИ проектының башҡорт бүлегенең сифатлы мәҡәләләр исемлегенә инә. |