Вернер фон Браун

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Вернер фон Браун
нем. Wernher von Braun
Wernher von Braun.jpg
Исеме нем. Wernher Magnus Maximilian Freiherr von Braun
Тыуған көнө 23 март 1912({{padleft:1912|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:23|2|0}})[1][2][…]
Тыуған урыны
Вафат көнө 16 июнь 1977({{padleft:1977|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:16|2|0}})[1][2][…] (65 йәш)
Вафат урыны
Ил
Ғилми даирәһе аэрокосмическая техника[d]
Эшләгән урыны
Альма-матер
Ғилми дәрәжәһе физика буйынса фәлсәфә докторы[d] (1934)
Ғилми етәксеһе Эрих Шуман[d]
Ниндәй өлкәлә танылған Америка космос программаһына нигеҙ һалыусы
Награда һәм премиялары

Өсөнсө рейх,

Золотая медаль Лэнгли (1967)
Автограф Изображение автографа
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Вернер Магнус Максимилиан фрайхерр фон Браун (нем. Wernher Magnus Maximilian Freiherr von Braun; 23 март 1912, Вирзиц, Позен провинцияһы, Пруссия, Германия империяһы — 16 июнь 1977, Александрия, Виргиния, АҠШ) — Германия, ә 1955 йылдан — Америка ракета-космос техникаһы конструкторы. Хәҙерге заман ракеталарына нигеҙ һалыусыларҙың береһе, беренсе баллистик ракеталар төҙөүсе. 1937 йылдан НСДАП, СС штурмбаннфюреры (1943—1945) ағзаһы. АҠШ-та ул Америка космос программаһының атаһы тип һанала.

Биографияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Вернер фон Браундың ҡулында Фау-2 моделе

Вернер фон Браун Германия империяһының Вирзиц ҡалаһында (Позен провинцияһы) тыуған (хәҙер Польшаның Выжиск ҡалаһы). «Фрайхерр» титулын мираҫ итеп ала (барон титулына тап килә). Уның атаһы Магнус фон Браун (1878—1972), Веймар Республикаһы хөкүмәтендә аҙыҡ-түлек һәм ауыл хужалығы министры була. Әсәһе буласаҡ ракета ғалимына астрономия менән мауығыуына этәргес бирәсәк телескоп бүләк итә.

Беренсе донъя һуғышынан һуң Вирзиц Польшаға тапшырыла, ә фон Браун ғаиләһе, башҡа күп кенә немец ғаиләләре кеүек, Германияға күсеп китә. Фон Браун һәүәҫкәр музыкант була, тейешле белем ала, хәтерҙән Бах менән Бетховен әҫәрҙәрен уйнай ала. Скрипкала һәм фортепианола уйнарға иртә йәштән үк өйрәнә һәм башта композитор булырға хыяллана. 1919—1920 йылдарҙа Гумбинн Фридрихшулендә, 1925 йылдан фон Браун Веймарҙан алыҫ булмаған Эттерсбург замогындағы мәктәп-интернатта уҡый, унда уның физика һәм математиканан яҡшы билдәләре булмай. 1928 йылда ата-әсәһе уны Көнсығыш Фризияның Шпикерог утрауындағы Герман Литц исемендәге интернатҡа күсерә. Бында ул Герман Оберттың «Ракета для межпланетного пространства» китабының бер данаһын ала. Фон Браун быға тиклем йыһанға сәйәхәт итеү идеяһы менән ҡыҙыҡһына, шуға ла хәҙер ул ракеталар проектлау маҡсатында физикаға һәм математикаға иғтибар итә башлай.

1930 йылда фон Браун Берлин технология университетында (хәҙер Берлин техник университеты) уҡый башлай, унда Йыһанға сәйәхәт йәмғиәтенә инә һәм Вилли Лейға Герман Оберт менән шыйыҡ двигателле ракета двигателен һынауҙа ярҙам итә. 1932 йылда уҡыуын тамамлағас, фон Браун һуңыраҡ Берлиндың Фридрих Вильгельм университетында һәм Цюрихта Швейцария федераль технология институтында белем ала.

1930-сы йылдар башында фон Браун стратосфераға осоштар пионеры Огюст Пикар ойошторған презентацияға килә. Пикарҙың сығышынан һуң, йәш студент уның янына килә һәм: «Беләһегеҙме, мин ҡасандыр Айға осорға йыйынам», — тип әйтә.

1932 йылдың октябрендә, Берлин юғары техник мәктәбен тамамлағандан һуң, фон Браунды баллистик ракеталар өсөн шыйыҡ яғыулыҡлы реактив двигателдәрҙе практик эшләү буйынса эксперименталь лабораторияға эшкә алалар. Тиҙҙән фон Браун ракеталарҙың төп конструкторы һәм Дорнбергерҙың беренсе ярҙамсыһы була.

Ракета техникаһын эшләүҙә ҡатнашыуы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1933 йылда Гитлер власҡа килгән ваҡытта Вернер фон Браун диссертация өҫтөндә эшләй. Ракеталар эшләү яңы властың иғтибарын шунда уҡ йәлеп итә. 1934 йылдың 25 июлендә Берлин университеты фон Браунға «Яныу буйынса тәжрибәләр» тигән эше өсөн физика фәндәре докторы дәрәжәһе бирә[5] (ракета эшләү); уның кураторы немец физигы Эрих Шуман була[6]. Армия талабы буйынса йәшерен һаҡлана һәм 1960 йылға тиклем баҫтырылмай. [7].

Ул ваҡытта Германияла америка физик-ракетасыһы Роберт Годдардтың эшләнмәләре менән ҡыҙыҡһыналар. 1939 йылға тиклем немец ғалимдары техник мәсьәләләрҙе тикшереү өсөн Годдард менән туранан-тура йыш ҡына бәйләнешкә инә. Вернер фон Браун Годдардтың төрлө журналдарҙа баҫылған схемаларын ҡуллана, атап әйткәндә, «Агрегат» (А) ракеталар серияһын эшләүҙә. Шуларҙың береһе А-4 ракетаһы Фау-2 булараҡ билдәле[8]. 1963 йылда фон Браун, ракета техникаһы тарихы тураһында уйланып, Годдардтың эше тураһында былай тип яҙа: «Уның ракеталары… бөгөнгө үлсәмдәр буйынса бик примитив булып күренергә мөмкин, әммә улар һиҙелерлек эҙ ҡалдырған һәм иң заманса ракеталарҙа һәм йыһан караптарында ҡулланылған элементтарҙың күбеһендә ҡулланыла»[9].

Германияла власҡа национал-социалистар килгәс, ракеталар эшләү менән тик хәрбиҙәргә генә шөғөлләнергә рөхсәт ителә. 1934 йылдың декабрендә фон Браун төркөмө 2000 метрҙан ашыу бейеклеккә ике ракета осора. 1936 йылда Пенемюндела ракета үҙәге төҙөлә башлай. Үҙәк люфтваффе менән берлектә шыйыҡ яғыулыҡ ҡулланыусы ракета двигателдәрен, шулай уҡ самолеттарҙың осоуын тиҙләтеүсе реактив двигателдәр эшләй.

«Фау-2»[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Вермахтың техник заданиеһына ярашлы, Дорнбергер һәм фон Браунға старт массаһы 12 тонна булған ракета уйлап табырға ҡушыла, ул 1 тонна ауырлыҡтағы зарядты 300 км алыҫлыҡҡа еткерергә тейеш. Бер нисә уңышһыҙлыҡтан һуң 1942 йылдың октябренә тиклем А-4 ракетаһын 200 км самаһы араға осороуға өлгәшәләр. Ошо мәлдән алып эштәр уңышлыраҡ бара. 1943 йылдың йәйендә махсус комиссияға шартлы маҡсаттарға тейгән ике А-4 ракетаһын осороу күрһәтелә. Был ҡорал һәм боеприпастар рейхсминистры Альберт Шпеерға һәм Хәрби-диңгеҙ флоты баш командующийы гросс-адмирал Деницҡа ҙур тәьҫораттар ҡалдыра. Гитлер ҡәнәғәт ҡала һәм тиҙҙән фон Браунға профессор исеме бирелә[10].

Ете ай эсендә Англия һәм Бельгия ҡалаларына 4300 самаһы ракета ташлана. Әммә немец командованиеһы планлаштырылған ракета һөжүменә өлгәшә алмай.

Нацистар ваҡытында ҡулға алыныуы һәм азат ителеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Нацист власында үҙ позицияһын нығытырға теләп, Гиммлер Ганс Каммлер ярҙамы менән бөтә немец ҡоралланыу программаларын, шул иҫәптән Пенемюндта «Фау-2» проектын үҙ ҡулына алырға тырыша[11]. Шуға күрә Гиммлер фон Браунға Каммлер менән тығыҙ хеҙмәттәшлек итергә тәҡдим итә. Әммә Браун, Фау-2 менән бәйле проблемаларҙы Дорнбергер ярҙамында хәл итә алыуы тураһында яуап бирә. Күрәһең, фон Браун 1943 йылдың октябренән Һаҡ күҙәтеүе күҙәтеүе аҫтында булған. Бер ваҡыт ул фон Браундың һәм уның коллегалары Клаус Ридель һәм Гельмут Греттруптың үҙ-ара һөйләшкәндә «еңелеү кәйефтәре» сағылыуы тураһында хәбәр итә[11].

Гиммлерҙың фон Браун коммунистарға симпатия белдерә һәм «Фау-2» программаһына ҡаршы тора, тигән ялған ғәйепләүҙәрен иҫәпкә алып, шулай уҡ фон Браундың летчик дипломы булыуын, дәүләт биргән самолетта даими осоуын һәм, тимәк, Англияға ҡаса алыуын иҫәпкә алып, гестапо фон Браунды ҡулға ала[11].

Фон Браун 1944 йылдың 14 йәки 15 мартында ҡулға алына[12] һәм Штеттиндағы гестапо төрмәһенә оҙатыла[11]. Дорнбергер Берлиндағы абвер ярҙамында фон Браундың шартлы рәүештә азат ителеүенә өлгәшә, ә ҡоралланыу һәм хәрби сәнәғәт министры Альберт Шпеер Гитлерҙы, «Фау-2» программаһы дауам итһен өсөн, фон Браунды ҡайтанан эшкә алырға күндерә[11].

Американдарға әсирлеккә бирелеү[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1945 йылдың яҙында Ҡыҙыл Армия Пенемюндтан 160 км алыҫлыҡта була, фон Браун үҙ командаһын йыя һәм кемгә әсирлеккә бирелергә кәрәклеген хәл итергә тәҡдим итә. СС уның һыҙмаларын һәм документацияһын юҡ итер, тип ҡурҡып, фон Браун күсермәләрен Гарц тау массивындағы ташландыҡ шахтаның төпкөлөнә йәшерергә ҡуша[13].

В. фон Браун 1945 йылдың майында әсирлеккә бирелгәндән һуң. Һулдан — Дорнбергер.

Апрелдә союздаш ғәскәрҙәр Германияға бик тәрәнгә үтеп инә. Каммлер ғилми командаға, поезға ултырып, Бавария Альптарының Обераммергау ҡалаһына барырға бойора. Бында улар СС-тың ентекле һаҡ аҫтында була, дошманға эләгеү ҡурҡынысы янаһа, бөтә ракетасыларҙы юҡ итергә бойороҡ бирелә. Әммә фон Браун СС майоры Куммерҙы, Америка бомбардировщиктары өсөн еңел генә сәпкә әйләнмәһен өсөн, төркөмдө яҡын-тирәләге ауылдарға таратырға күндерә[13].

2 майҙа, Америка һалдаттарына тап булғас, Вернерҙың ағаһы, ракета инженеры Магнус уларға: «Беҙ бирелергә теләйбеҙ», — ти[14][15].

АҠШ командованиеһының юғары чиндары уларҙың ҡулына ҡиммәтле табыш эләгеүен яҡшы аңлай. Төркөмдө Нордхаузенға оҙаталар, ә икенсе көндө көньяҡ-көнбайышҡа 60 км алыҫлыҡта Америка оккупация зонаһындағы Витценхаузен ҡаласығына алып баралар[16]. Дастин һорау алыу үҙәгендә Өсөнсө рейхтың иҡтисади, фәнни һәм технологик элитаһы ағзаларынан Британия һәм Америка разведка хеҙмәттәре һорау ала[17]. Фон Браун башта АҠШ-та эшләү өсөн йәлеп ителә.

АҠШ-та карьераһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

АҠШ армияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1945 йылдың 20 июнендә АҠШ-тың дәүләт секретары фон Браунды һәм уның хеҙмәткәрҙәрен Америкаға күсереүҙе хуплай, әммә 1945 йылдың 1 октябренә тиклем асыҡтан-асыҡ иғлан ителмәй[18]. Браун АҠШ-тың Берләшкән разведка идаралығы ялған биографиялар төҙөгән һәм НСДАП-ҡа ағзалыҡҡа һәм нацист режимы менән бәйләнештәр тураһында яҙмаларҙы юйылған ғалимдар араһында була. АҠШ хөкүмәте, нацизмдан «ҡотолдороп», ғалимдарға АҠШ-та эшләү өсөн хәүефһеҙлек гарантияһы бирә.

Тәүге ете белгес АҠШ-ҡа Ньюкаслдағы (Делавэр штаты) хәрби аэродромға 1945 йылдың 20 сентябрендә килә. Һуңынан улар Бостонға оса һәм кәмә менән Форт-Стронгтағы АҠШ армияһының Разведка идаралығы базаһына оҙатыла. Артабан Браундан башҡа бөтәһе лә Мэриленд штатындағы Абердин һынау полигонына Пенемюндта алынған документтарҙы өйрәнеү өсөн килә. Был документтар ғалимдарға ракеталар менән тәжрибә үткәреүҙе дауам итергә мөмкинлек бирергә тейеш була. Ниһайәт, фон Браун һәм уның командаһының ҡалған өлөшө Пенемюндтан АҠШ армияһының ҙур базаһы булған Форт-Блиссҡа, Техас штатына килә. Һуңыраҡ Браун яңы мөхиткә тиҙ генә өйрәнә алмауы тураһында яҙа[19]. Немецтарҙың йәшәү шарттарын яҡшыртыу буйынса үтенестәре кире ҡағыла[19]. Фон Браун билдәләүенсә: «Пенемюндта беҙҙе иркәләгәндәр, ә бында беҙ һәр пенниҙы һанағанбыҙ…»[19]. Фон Браун 26 йәшендә меңәрләгән инженерҙың эше менән етәкселек итә, ә хәҙер ул тамамланмаған инженер белеме булған 26 йәшлек майор Джим Хемиллға буйһона[19]. Браундың өҫтәмә ресурстар тураһындағы үтенестәре яуапһыҙ ҡала, һәм ракеталар тураһында яңы идеялар буйынса теләһә ниндәй тәҡдим кире ҡағыла[19].

Һуғыштан һуңғы осор[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Вернер фон Браун үҙенең хеҙмәте емеше — «Сатурн-5» космик йөрөтөүсеһе янында.
Фон Браун һәм президент Джон Кеннеди. 19 мая 1963 года

Фон Браун етәкселегендәге проектлаусылар төркөмө документация менән бергә американдарға тапшырылһа ла, совет инженерҙары ҡалған деталдәр буйынса һыҙмаларҙың күп өлөшөн тергеҙә ала. Пенемюндтағы ракета двигателдәре совет Р-1, Р-2, Р-5 ракеталары өсөн өлгөһө булып тора. Фон Браун Техас штатының Форт-Блисс ҡаласығында армия ҡоралдарын проектлау һәм үҫтереү хеҙмәтен етәкләй. 1950 йылдан Хантсвиллдә (Алабама штаты) Редстоун арсеналында эшләй. 1955 йылдың 11 сентябрендә Америка гражданлығы ала. АҠШ-та фон Браунға бары тик ҡыҫҡа арауыҡҡа ғына осоусы ракеталар эшләүҙе йөкмәтәләр. Йыһан юлдашы өсөн контрактты конкуренттар — АҠШ Хәрби-диңгеҙ флоты ала.

1956 йылдан фон Браун — Редстоун континент-ара баллистик ракета программаһы (шулай уҡ уның нигеҙендә — «Юпитер-С» һәм «Юнона» ракеталары) һәм «Эксплорер» серияһы юлдашы етәксеһе. Совет юлдаштары осоролғандан һуң, уға «Юнону»һын осорорға рөхсәт ителә, әммә тик Хәрби-диңгеҙ флоты ракетаһы һынауҙа бер метрға ғына күтәрелә ала. Шулай итеп, фон Браундың юлдашы бер йылға һуңлап ебәрелә.

1960 йылдан фон Браун АҠШ-тың Милли аэронавтика һәм космос идаралығы (NASA) ағзаһы һәм НАСА-ның Космосҡа осоу үҙәге директоры, «Сатурн» сериялы осоу аппараттарын һәм «Аполлон» сериялы космос аппараттарын эшләү етәксеһе.

1957 йылда Советтар Союзы Ерҙең беренсе яһалма юлдашын осороп ебәргәндән һуң, АҠШ властары йыһанға осоуға иғтибар итеүенә ҡарамаҫтан, 1961 йылда йыһанда беренсе булып американ булмаған кеше оса. Юрий Гагариндың осоуы Джон Кеннедиҙы төп доклад менән сығыш яһарға этәрә, унда ул, милләт абруйы өсөн, 1970 йылға тиклем Айға Америка астронавын ебәреүҙе тәьмин итергә кәрәк, тип белдерә. АҠШ-тың Ай программаһы етәксеһе итеп Вернер фон Браун тәғәйенләнә.

1969 йылдың 16 июлендә «Сатурн V» ракета йөрөтөүсеһе «Аполлон 11» космос карабын Ай орбитаһына сығара.

1969 йылдың 20 июлендә «Аполлон 11» командиры Нил Армстронг Айға аяҡ баҫҡан беренсе Ер кеше була.

1970 йылдың ғинуарынан НАСА-ла планлаштырыу буйынса администратор ярҙамсыһы урынбаҫары[20], һәм 1972 йылдан сәнәғәттә «Фэрчайлд спейс индастриз» компанияһының вице-президенты булып эшләй.

Уның Ай станцияһы проекты ике державаның (АҠШ һәм СССР) Айҙы үҙләштереүҙә өҫтөнлөк алыу өсөн көрәште туҡтатыу арҡаһында тормошҡа ашмай. Уның эшенең һөҙөмтәләре ракета техникаһының башҡа конструкторҙарына космосты яулау өсөн ҡеүәтле нигеҙ булып тора.

Вернер фон Браун ҡәберендә ҡәбер ташы[21].

Үлеме[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1972 йылда НАСА-нан киткәс, ни бары биш йыл ғына йәшәй. Вирджиния штатының Александрия ҡалаһында вафат була[22]. Урындағы Эви-Хилл зыяратында ерләнә.

Хәтер[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1994 йылда Халыҡ-ара астрономия союзы Айҙың күренеп торған яғындағы кратерҙы Вернер фон Браун исеме менән атай.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ 1,0 1,1 Internet Movie Database (ингл.) — 1990.
  2. ↑ 2,0 2,1 Wernher von Braun // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  3. ↑ https://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/chasing-moon-wernher-von-braun-and-nazis/
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.encyclopediaofalabama.org/article/h-2349
  5. ↑ Astronautix.com. Дата обращения: 9 ғинуар 2011. Архивировано 17 август 2013 года.
  6. ↑ Neufeld, Michael J. Von Braun: Dreamer of Space, Engineer of War (Knopf, 2007) p. 61.
  7. ↑ Konstruktive, theoretische und experimentelle Beiträge zu dem Problem der Flüssigkeitsrakete. Raketentechnik und Raumfahrtforschung, Sonderheft 1 (1960), Stuttgart, Germany.
  8. ↑ Weisstein, Eric W., Robert Goddard Архивная копия от 12 сентябрь 2015 на Wayback Machine from ScienceWorld.
  9. ↑ Recollections of Childhood: Early Experiences in Rocketry as Told by Werner Von Braun 1963 (ингл.). MSFC History Office. NASA Marshall Space Flight Center. Архивировано 1 июнь 2012 года.
  10. ↑ Speer, Albert (1969). Erinnerungen (p. 377). Verlag Ullstein GmbH, Frankfurt a.M. and Berlin, [ISBN 3-550-06074-2].
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Ward 2005, pp. 38-40.
  12. ↑ Highlights in German Rocket Development from 1927-1945 (ингл.). MSFC History Office. NASA Marshall Space Flight Center. Архивировано 1 июнь 2012 года.
  13. ↑ 13,0 13,1 Cadbury, Deborah. Space Race (инг.). — BBC Worldwide Limited, 2005. — ISBN 0-00-721299-2.
  14. ↑ Spires, Shelby G.. Von Braun's brother dies; aided surrender, The Huntsville Times (27 июнь 2003), стр. 1A. «Magnus von Braun, the brother of rocket pioneer Wernher von Braun who worked in Huntsville from 1950-1955, died Saturday in Phoenix, Ariz. He was 84. Though not as famous as his older brother, who died in 1977, Magnus von Braun made the first contact with U.S. Army troops to arrange the German rocket team's surrender at the end of World War II.».
  15. ↑ McDougall, Walter A. ...The Heavens and the Earth: A Political History of the Space Age (инг.). — New York: Basic Books, 1985. — P. 44. — ISBN 0-465-02887-X.
  16. ↑ McGovern, J. Crossbow and Overcast (инг.). — New York: W. Morrow, 1964. — P. 182.
  17. ↑ Speer, Albert. Alles, was ich weiß (инг.) / Schlie, Ulrich. — F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung, 2001. — ISBN 3-7766-2092-7.p. 12
  18. ↑ Outstanding German Scientists Being Brought to U.S. (ингл.). War Department press release. V2Rocket.com (1 октябрь 1945). Архивировано 8 март 2010 года.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 «Red Moon Rising: Sputnik and the Hidden Rivalries That Ignited the Space Age» Архивная копия от 22 март 2017 на Wayback Machine, Matthew Brzezinski. Macmillan, 2008. ISBN 0-8050-8858-X, 9780805088588. p. 84, 85, 87, 91, 92
  20. ↑ 1969–1971 News Releases (ингл.). Johnson Space Center. NASA. Дата обращения: 25 август 2018. Архивировано 28 октябрь 2020 года.
  21. ↑ Wernher von Braun Архивная копия от 2 февраль 2011 на Wayback Machine (инг.)
  22. ↑ Von Braun, Who Helped Put Men on Moon, Dies at 65: German-Born Scientist Succumbs to Pancreatic Cancer; Was Pioneer in Space Rocket Technology, Los Angeles Times (17 июнь 1977), стр. A2.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Вернер_фон_Браун&oldid=2056263 ҡабул ителгән