1736 йылдың 11 февралендәге Указдар
Рәсәй Фәндәр академияһы экспертизаһы
Рәсәй Фәндәр академияһы экспертизаһы
экспертизаһын үткән
| 1736 йылдың 11 февралендәге Указдар | |
|---|---|
| Дәүләт | |
| Нәшер ителеү ваҡыты | 11 февраль 1736 |
| Атамаһы | 1736 йылдың 11 февралендәге Указдар |
1736 йылдың 11 февралендәге Указдар — 1735—1736 йылдарҙағы башҡорт ихтилалдарын баҫтырыу сараларын билдәләгән һәм Ырымбур экспедицияһы (1734—1744) эшмәкәрлеген көйләгән норматив-хоҡуҡи акттар.
Тасуирлау
1736 йылдың 11 (22) февраль Указдары[1] Ырымбур экспедицияһы начальнигы И. К. Кирилов һәм Башҡорт эштәре комиссияһы начальнигы А. И. Румянцев тәҡдиме менән әҙерләнгән, һәм уларға императрица Анна Иоанновна ҡул ҡуйған.
Указдар баш күтәреүселәрҙе язалау сараларын күҙ уңында тотҡан:
- етәкселәр өсөн (Аҡай Күсемов, Бәпәнәй Төрөпбирҙин, Килмәк Нурышев, Солтан Морат һәм башҡалар) — үлем язаһы;
- башҡаларға — артыҡ әүҙем ихтилалсыларға һөргөн, мәжбүри штрафты аттар менән түләү, өҫтәмә ашлыҡ оброгы, уларҙың биләмәләрен йомош үтәүсе (служилый) мишәрҙәргә бушлай биреү.
Яуаплылыҡҡа тарттырылған ихтилалда ҡатнашыусыларҙың ғаилә ағзаларын Тарихи Башҡортостандан ситкә оҙатырға, ҡоллоҡҡа һатырға һәм көсләп суҡындырырға тейеш булғандар[2].
Мишәрҙәр, типтәрҙәр һәм бобылдәр ихтилалда ҡатнашҡан башҡорттарға ер өсөн оброк түләүҙән тулыһынса азат ителгән. Баш күтәреүсе башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы мишәрҙәргә бирелергә тейеш булған. Дворяндар, мишәрҙәр һәм офицерҙарға башҡорт общиналары ерҙәрен һатып алырға хоҡуҡ бирелгән. Указдарға ярашлы, Ырымбур комиссияһы начальнигы Башҡортостандағы ерҙәр менән иркенләп тотона: редуттар һәм форпостарға нигеҙ һала, уларҙа гарнизондар урынлаштыра, тау заводтары һәм ҡәлғәләре төҙөтә, күсеп килеүселәргә таратып бирә алған.
Бынан башлап батша хакимиәте рөхсәтенән башҡа йыйындар үткәреү тыйылған. Башҡорт улустарындағы старосталар урыҫ хакимиәтенә тоғро старшиналар менән алмаштырылырға тейеш булған.
Указдарға ярашлы, башҡорттарға тимерлектәр тотоу һәм ҡорал һатып алыу тыйылған. Шулай уҡ уларҙы ҡоралһыҙландырырға ҡушылған.
Указдарға ярашлы, мәсет һәм мәҙрәсәләр төҙөүгә сикләүҙәр индерелгән. Башҡортостанда ахундар һаны даруғалар һанына (Нуғай даруғаһы, Себер даруғаһы, Ҡазан даруғаһы һәм Уҫы даруғаһы) ҡарап дүрткә саҡлы ҡыҫҡартылған. Ахундар урындағы властар хуплауынан сығып ҡына тәғәйенләнергә тейеш булған.
Указдар буйынса, Ҡаҙан губернаторы рөхсәтенән тыш Ҡаҙан татарҙары менән никахлашыу тыйылған.
1736 йылдың 11 феврале Указдары Башҡортостанға килгән дворяндарҙың, керҙәштәрҙең һәм башҡа күсеп килеүселәрҙең ергә хоҡуҡтарын киңәйткән һәм шул уҡ ваҡытта аҫаба халыҡтың хоҡуҡтарын сикләгән.
Указдарҙа һанап үтелгән ҡайһы бер пункттар 1737 йылдан Ырымбур комиссияһы начальнигы В. Н. Татищев етәкселегендә тормошҡа ашырылған.
Иҫкәрмәләр
- ↑ Указ Императрицы Анны Иоанновны О дозволенiи селиться при Оренбургѣ Туркестанскимъ жителямъ, Россiйским купцамъ, ремесленникамъ и нижнимъ воинскимъ чинамъ...11 (22) февраль 1736 года
- ↑ Биишев А. Г. История башкирского народа и его борьба за свободу. Уфа, 1993. 2013 йылдың 24 декабрь көнөндә архивланған.
Әҙәбиәт
- Акманов И. Г. Башкирские восстания XVII — начала XVIII вв. — Уфа: Китап, 2016.
- Акманов И. Г. * Акманов И. Г. Башкирия в составе Российского государства в XVII — первой половине XVIII века. — Свердловск: Изд-во Урал. ун-та, 1991.
- История башкирского народа: в 7 т.— Т.III.// гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа.: Гилем, 2011. — 476 с.: ил.
- Полное собрание Законов Российской империи. Собр. первое. Т.9. СПб., 1830, № 6890 стр. 741.
- Устюгов H. В. Башкирское восстание. 1737—1739 гг.. — М.-Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1950. — 154 с. — 2000 экз.
— Свердловск: Изд-во Урал. ун-та, 1991.
Һылтанмалар
- Акманов И. Г., Зулькарнаев М. М. Указы от 11 февраля 1736// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.