Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге
Asia-Pacific Economic Cooperation
Изображение логотипа
EPN. Reunion APEC 2013.jpg
APEC memberstates(Pacific).svg
ағзалар
Ағза 21 экономика
Штаб-фатир Сингапур Сингапур
Ойошма төрө Иҡтисади форум
Нигеҙләнгән
Нигеҙләү 1989, Австралия Канберра
Хеҙмәткәрҙәр һаны
Сайт apec.org
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге (ингл. Asia-Pacific Economic Cooperation, APEC) — региональ сауҙа һәм капитал һалыуҙарҙы еңеләйтеү һәм либералләштереү өлкәһендә хеҙмәттәшлек өсөн Азия-Тымыҡ океан төбәгенең 21 экономикаһы форумы. Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең маҡсаты — иҡтисади үҫеште арттырыу һәм төбәк илдәре берләшмәһен нығытыу.

Ҡатнашыусы иҡтисадтарҙа донъя халҡының яҡынса 40 % йәшәй, уларға 54 % тиерлек Эске тулайым продукт һәм донъя сауҙаһының 44 % тура килә[2].

Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Форум 1989 йылда Канберра ҡалаһында Австралия һәм Яңы Зеландия премьер-министрҙары тәҡдиме менән барлыҡҡа килә.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге ниндәйҙә булһа ойошма структураһыҙ йәғни ҙур бюрократик аппаратһыҙ ирекле кәңәш йыйыны булараҡ ойошторола. Сингапурҙа урынлашҡан ойошманың Секретариатында ҡатнашыусы экономикаларҙың вәкилдәренән 23 илсе, һәм тағы ла урындағы хеҙмәткәрҙәр эшләй.

Башта министрҙар кимәлендәге йыл һайын уҙғарылған кәңәшмәләр Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең юғары органы була. 1993 йылдан ҡатнашыусы экономикаларҙың лидерҙарының осрашыуҙары ойоштороу эшмәкәрлегенең төп төрө булып китә. Был саммиттарҙа йыл эсендәге форум эшмәкәрлегенең дөйөм һығымтаһын барлаусы һәм артабанғы эшмәкәрлектең перспективаларын билдәләүсе декларациялар ҡабул ителә. Шулай уҡ ҙур аралыҡ менән тышҡы эштәр һәм иҡтисад министрҙары сессиялары уҙғарыла.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлеге төп органдары: консультацион эш советы, эксперттарҙың өс комитеты (сауҙа һәм инвестициялар буйынса комитет, иҡтисади комитет, административ-бюджет комитеты) һәм иҡтисадтың төрлө тармаҡтары буйынса 11 эш төркөмө.

Ағзалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Файл:APEC enlargement.svg
     хәҙерге экономикалар      кандидат экономикалар
Ҡатнашыусы экономикалар Инеү датаһы
АвстралияАвстралия 1989
Америка Ҡушма ШтаттарыАҠШ 1989
БрунейБруней 1989
ИндонезияИндонезия 1989
КанадаКанада 1989
Корея республикаһыКорея Республикаһы 1989
МалайзияМалайзия 1989
СингапурСингапур 1989
ТаиландТаиланд 1989
ФилиппинФилиппин 1989
Яңы ЗеландияЯңы Зеландия 1989
ЯпонияЯпония 1989
ГонконгГонконг, Ҡытай[3] 1991
Ҡытай РеспубликаһыҠытай Тайбэйы[4] 1991
Ҡытай Халыҡ РеспубликаһыҠытай Халыҡ Республикаһы[5] 1991
МексикаМексика 1993
Папуа — Яңы ГвинеяПапуа — Яңы Гвинея 1993
ЧилиЧили 1994

ВьетнамВьетнам

1998
ПеруПеру 1998
Рәсәй ФедерацияһыРәсәй Федерацияһы 1998

Хәҙерге ваҡытта Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенә башлыса Тымыҡ океан буйлап яр һыҙығы булған 21 дәүләт инә. Ҡытай Халыҡ Республикаһы хуплауы менән был халыҡ-ара ойошмаға Тайвань ҡабул ителә. Һөҙөмтәлә Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегендә ҡатнашыусы илдәр урынына ҡатнашыусы экономикалар термины ҡабул ителгән.

Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенә инергә теләк белдергән кандидат-экономикалар: Бангладеш, Камбоджа, Колумбия, Коста-Рика, Макао, Монголия, Лаос, Пакистан, Панама, Һиндостан, Шри-Ланка, Эквадор. Утрауҙағы дәүләт Гуамдың ойошмаға инеү өсөн ғариза биреүенә АҠШ ҡаршы сыҡҡан.

Саммиттар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Файл:APEC ABC.ogv
ABC телеканаланың Канберралағы беренсе APEC форумынан репортаж  (инг.).
Файл:APEC Leaders Retreat.jpg
Сидней, Австралия, 2007 йыл.
Пекин, Ҡытай, 2014 йыл.
Азия-Тымыҡ океан иҡтисади хеҙмәттәшлегенең осрашыуҙары
Дата Дәүләт Урыны
1-се 6—7 ноябрь 1989 Австралия Австралия Канберра
2-се 29—31 июль 1990 Сингапур Сингапур Сингапур
3-сө 12—14 ноябрь 1991 Корея Республикаһы Корея Республикаһы Сеул
4-се 10—11 сентябрь 1992 Таиланд Таиланд Бангкок
5-се 19—20 ноябрь 1993 Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Сиэтл
6-сы 15—16 ноябрь 1994 Индонезия Индонезия Богор
7-се 18—19 ноябрь 1995 Япония Япония Осака
8-се 24—25 ноябрь 1996 Филиппин Филиппин Субик
9-сы 24—25 ноябрь 1997 Канада Канада Ванкувер
10-сы 17—18 ноябрь 1998 Малайзия Малайзия Куала Лумпур
11-се 12—13 сентябрь 1999 Яңы Зеландия Яңы Зеландия Окленд
12-се 15—16 ноябрь 2000 Бруней Бруней Бандар-Сери-Бегаван
13-сө 20—21 октябрь 2001 Ҡытай Халыҡ Республикаһы ҠХР Шанхай
14-се 26—27 октябрь 2002 Мексика Мексика Лос Кабос
15-се 20—21 октябрь 2003 Таиланд Таиланд Бангкок
16-сы 20—21 ноябрь 2004 Чили Чили Сантьяго
17-се 18—19 ноябрь 2005 Корея Республикаһы Корея Республикаһы Пусан
18-се 18—19 ноябрь 2006 Вьетнам Вьетнам Ханой
19-сы 8—9 сентябрь 2007 Австралия Австралия Сидней
20-се 22—23 ноябрь 2008 Перу Перу Лима
21-се 14—15 ноябрь 2009 Сингапур Сингапур Сингапур
22-се 13—14 ноябрь 2010 Япония Япония Иокогама
23-сө 12—13 ноябрь 2011 Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Гонолулу
24-се 9—10 сентябрь 2012 Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Владивосток
25-се 5—7 октябрь 2013 Индонезия Индонезия Бали
26-сы 10—11 ноябрь 2014 Ҡытай Халыҡ Республикаһы ҠХР Пекин
27-се 18—19 ноябрь 2015 Филиппин Филиппин Манила
28-се 2016 Перу Перу Лима
29-сы 2017 Вьетнам Вьетнам Да-Нанг

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. https://www.apec.org/about-us/apec-secretariat/employment
  2. APEC Secretariat website 2008 йылдың 18 май көнөндә архивланған.
  3. Гонконг ойошмаға 1991 йылда, Бөйөк Британияның колонияһы булып, «Гонконг» исеме аҫтында инә. 1997 йылда Гонконг ҠХР-ҙың махсус административ районы булып китә һәм «Гонконг, Ҡытай» атмаһын ҡабул итә.
  4. Ҡытай Халыҡ Республикаһы менән бәхәс һөҙөмтәһендә Ҡытай Республикаһы (Тайвань) ойошмаға «Ҡытай Тайбэйы» атамаһы менән ҡабул ителә.
  5. Ҡытай Халыҡ Республикаһы был осраҡта тик континенталь Ҡытайҙың ғына мәнфәғәттәрен сағылдыра, сөнки Гонконг һәм Аомынь айырым экономикалар тип иҫәпләнә.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

 (инг.)

  • Fazzone, Patrick B. (2012). «The Trans-Pacific Partnership—Towards a Free Trade Agreement of Asia Pacific?». Georgetown Journal of International Law 43 (3): 695–743. ISSN 1550-5200.

 (инг.)

  • Patrick Ziltener (2005): „Pazifische Drift – Die APEC zwischen Bi- und Multilateralismus“, in: Blätter für deutsche und internationale Politik, 12, S. 1465-1474 (нем.)

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]