Йосопов Һарун Вәли улы

Тикшерелгән мәҡәлә

Йосопов Һарун Вәли улы
Тыуған көнө	22 июнь 1914({{padleft:1914|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:22|2|0}})
Тыуған урыны	Рәсәй империяһы, Ҡазан губернаһы, Ҡазан ҡалаһы
Вафат көнө	26 июнь 1968({{padleft:1968|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:26|2|0}}) (54 йәш)
Вафат урыны	Татар АССР-ының Ҡазан ҡалаһы
Ғилми даирәһе	археология, этнография
Альма-матер	Ҡазан университеты
Ғилми дәрәжәһе	тарих фәндәре кандидаты (1952)
Ниндәй өлкәлә танылған	археолог, этнограф, төркиәтсе

Йосопов Һарун Вәли улы (рус. Юсупов Гарун Валеевич; 22 июнь 1914 йыл — 26 июнь 1968 йыл) — археолог-ғалим, төркиәтсе һәм этнограф. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, элемтәсе, гвардия сержанты. 1952—1958 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһының Башҡортостан филиалы Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтының ғилми хеҙмәткәре һәм өлкән ғилми хеҙмәткәре. Тарих фәндәре кандидаты (1952). Татарстан Республикаһының дәүләт премияһы лауреаты (1994).

Биографияһы

Һарун Вәли улы Йосопов 1914 йылдың 22 июнендә Рәсәй империяһының Ҡазан губернаһы Ҡазан ҡалаһында приказчик ғаиләһендә тыуған.

1929 йылда беренсе баҫҡыс мәктәбен тамамлай һәм иҫәпселәр курсында уҡый, артабан иҫәпсе һәм электромонтер булып эшләй. 1935 йылдың октябрендә Ҡазан университеты рабфагының көндөҙгө бүлегенә, 1936 йылдың сентябрендә — география факультетына ҡабул ителә. 1941 йылдың июнендә юғары һөнәри белемле географ-геоморфолог дипломы ала һәм Татарстан геология-разведка тресында эшләй башлай.

1942 йылдың апрелендә Ҡыҙыл Армияға саҡырыла. Көнбайыш, Сталинград һәм Воронеж фронтары составында Бөйөк Ватан һуғышында, шул иҫәптән, 62-се армияһының элемтәсеһе булараҡ, Сталинградты обороналауҙа һәм Курск дуғаһындағы алыштарҙа ҡатнаша. Баш яраһы һәм контузия ала.

1945 йылдың октябрендә демобилизациялана. «Сталинградты обороналаған өсөн» һәм «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалдары менән бүләкләнә.

Һарун Йосопов һуғыш йылдарында

1946 йылдан Ҡазан университетының этнография музейының мөдире була. 1952 йылдан СССР Фәндәр академияһының Башҡортостан филиалы Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында эшләй.

1958 йылдан — СССР Фәндәр академияһының Ҡазан филиалы Тел, әҙәбиәт һәм тарих институты хеҙмәткәре.

1968 йылдың 22 июнендә Ҡазан ҡалаһында вафат була.

Фәнни эшмәкәрлеге

Һарун Йосопов тарафынан Волга буйы һәм Урал алдының XIII—XIV быуаттарға ҡараған эпиграфик ҡомартҡылар исемлеге йыйылған һәм төҙөлгән. Башҡортостан территорияһында Воскресенское, Имәндәш, Ҡормантау, Касьяновское, Табын ҡаласыҡтарын һәм башҡаларҙы аса һәм тикшерә. «Башҡортостанда болғар ҡәбер таштары» тигән хеҙмәт яҙа.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• «Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы
• «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы
• Татарстан Республикаһының дәүләт премияһы лауреаты (1994).

Ғилми хеҙмәттәре

• Булгарские эпиграфические памятники, найденные летом 1947 г. // Эпиграфика Востока. — М., 1951. — Вып. IV. — С. 68—76. (в соавторстве с Г. М. Хисамутдиновым)
• Татарские эпиграфические памятники XV в. (К вопросу о происхождении казанских татар) // Эпиграфика Востока. — Вып. V. — М., 1951. — С. 78—94.

тулы исемлек  

• О некоторых булгарских эпиграфических памятников // Эпиграфика Востока. — Вып. VII. — М., 1953. — С. 26—30.
• К вопросу об истории и классификации булгаро-татарской эпиграфики // Эпиграфика Востока. — Вып. XI. — М., 1956. — С. 4454.
• Две надгробные надписи с древнего башкирского кладбища // Вопросы башкирской филологии. — Уфа, 1959. — С. 120—122.
• Древнейшие поселения Гафурийского района БАССР //Башкирский археологический сборник. Уфа, 1959.
• Введение в булгаро-татарскую эпиграфику. — М., Л.: Изд-во АН СССР, 1960. — 322 с.
• Новые находки эпитафий периода Казанского ханства // Эпиграфика Востока. — Вып. XVI. — М., 1963. — С. 72—78.
• Итоги полевых эпиграфических исследований (1961—1963 гг.) // Тезисы докладов итоговой научной сессии ИЯЛИ КФАН СССР за 1963 год. — Казань, 1964. — С. 69—71.
• Булгаро-татарская эпиграфика и топонимика как источник исследования этногенеза казанских татар // Вопросы этногенеза тюркоязычных народов Среднего Поволжья. — Казань, 1971. — С. 217—232.
• Итоги полевых эпиграфических исследований 1961—1963 гг. в Татарской АССР // Эпиграфика Востока. — Вып. XXI. — М., 1972. — С. 48—55.

Әҙәбиәт

• Мухаметшин Д. Г. Г. В. Юсупов и проблемы татарской эпиграфики // Поволжская археология : журнал. — 2014. — № 4 (10). — С. 154—177. — ISSN 2306-4099.
• Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1999. — 703 с. — С. 679. — ISBN 0-9530650-3-0.
• Хамидуллина С. Г. Вспоминая отца... (К 100-летию Г. В. Юсупова) // Поволжская археология : журнал. — 2014. — № 4 (10). — С. 241—248. — ISSN 2306-4099.

Һылтанмалар

• «Башҡортостан» төбәк интерактив энциклопедик порталы. ЙОСОПОВ Һарун Вәли улы (Тикшерелеү көнө: 21 июнь 2024)
• ОРДЕНА ЗНАК ПОЧЕТА ИНСТИТУТ ИСТОРИИ, ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ УФИМСКОГО ФЕДЕРАЛЬНОГО ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОГО ЦЕНТРА РОССИЙСКОЙ АКАДЕМИИ НАУК. Официальный сайт. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 21 июнь 2024)
• Сайт «Медиапортал КФУ».] (рус.) (Тикшерелеү көнө: 21 июнь 2024)
• РЕГИОНАЛЬНАЯ ОБЩЕСТВЕННАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ ВЕТЕРАНОВ (ПЕНСИОНЕРОВ) РЕСПУБЛИКИ ТАТАРСТАН. Официальный сайт. К 110-летию со дня рождения Гаруна Юсупова. 18 июня 2024 года