Татарстан Республикаһы

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Субъект Российской Федерации
Татарстан Республикаһы
татар. Татарстан
Стела на границе Татарстана с Удмуртией.jpg
Флаг[d] Герб[d]
Флаг[d] Герб[d]
Татарстан Республикаһының Дәүләт гимны
55°33′00″ с. ш. 50°56′00″ в. д.HGЯO
Ил
Входит в Рәсәйҙең Европа өлөшө[d]
Волга буйы федераль округы
Адм. үҙәк Ҡазан ҡалаһы
Губернатор Алексей Валерьевич Песошин[d][1][2]
Тарихы һәм географияһы
Майҙаны
  • 67 847 км²
Сәғәт бүлкәте MSK+0
Һанлы идентификаторһар
Код ISO 3166-2 RU-TA
Код ОКАТО 92
Күсәгилешлек
← Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы

Рәсми сайт (рус.)
Татарстан Республикаһы на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары
Tatar03.png
Kama yelabuga.jpg

Татарстан (татар. Татарстан Республикасы, рус. Респу́блика Татарста́н, (Тата́рия[3][4]) — Рәсәй Федерацияһы составындағы республика[5][6]. Волга буйы федераль округына ҡарай.

1920 йылдың 27 майында Бөтә Рәсәй Үҙәк башҡарма комитетының һәм Халыҡ Комиссарҙары Советының Декреты нигеҙендә Автономиялы Татар Социалистик Совет Республикаһы булараҡ ойошторола[7], 1936 йылдың 5 декабренән — Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы.

1990 йылдың 30 авгусында Дәүләт суверенитеты декларацияһын ҡабул итеү менән бәйле Татар Совет Социалистик Республикаһы итеп үҙгәртелә. 1992 йылдың 7 февраленән Татарстан Республикаһы[8].

1992 йылғы Татарстан Республикаһы Конституцияһының 1-се статьяһының 2-се пунктына ярашлы, «Татарстан Республикаһы» һәм «Татарстан» атамалары тиң мәғәнәле[19][9].

Киров, Ырымбур һәм Һамар, Ульяновск өлкәләре, Сыуашстан, Мари Иле, Башҡортостан һәм Удмурт республикалары менән сиктәш.

Баш ҡалаһы — Ҡазан, Мәскәүҙән 797 саҡрымда.

Рәсми телдәр: татар һәм урыҫ телдәре[10].

Татарстан Рәсәй үҙәгендә, Көнсығыш-Европа тигеҙлегенең көнсығыш өлөшөндә, ике ҙур йылға — Иҙел һәм Кама ҡушылған ерҙә урынлашҡан. Дөйөм майҙаны — 67836,2 квадрат километр, төньяҡтан көньяҡҡа 290 саҡырым һәм көнбайыштан көнсығышҡа 460 саҡырым. Уртаса бейеклеге диңгеҙ кимәленән 170 метр, 90 процент ерҙәр 200 метрҙан юғарыраҡ, тик айырым урындар ғына 300—350 метрға етә. Территория — башлыса урманлы ерҙә ятҡан тигеҙлек, уның 16 проценты урман менән ҡапланған. Көнсығыш Европа тигеҙлеге Волганан алып көнсығышҡа, Урал тауҙарына табан күтәрелә бара, шуға ла республиканың ер өҫтө өсөн дә был үҙенсәлек хас: уның иң түбән урындары — Иҙел аръяғының көнбайышында, ә иң бейек ерҙәре көнсығышта ята. Республиканың көньяҡ-көнсығышында Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығы урынлашҡан.

Фаунаһында биш мендән артыҡ хайуан төрө иҫәпләнә.

Нефть[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Республиканың төп ер аҫты байлығы булып нефть тора. Уның запасы 1 млрд тоннанан ашыу тип фаразлана[11].

Нефть менән бергә газ сығарыла — 1 тонна нефткә яҡынса 40 м². Тәбиғи газ һәм газ конденсатының бер нисә ваҡ ятҡылығы билдәле.

Күмер[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Татарстан территорияһында 112 күмер ятҡылығы асыҡланған. Күмер 900 метрҙан алып 1400 метрға тиклем тәрәнлектә ята.

Башҡа файҙалы ҡаҙылмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Республиканың эсәгендә шулай уҡ эзбизташ, доломит, төҙөлөш ҡомо, кирбес етештереү өсөн балсыҡ, төҙөлөш ташы, гипс, ҡом-ҡырсын ҡатнашмаһы, торф, шулай уҡ нефть битумдары, һоро һәм таш күмер, янар һәүерташтар, цеолиттар, баҡыр, боксит запастары бар.

Татарстанда халыҡ тығыҙлығы

2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Татарстанда 3 миллион 776 мең 265 кеше йәшәгән, шуларҙын 14 мең 901-е башҡорт милләтенән.

Росстаттың 2024 йылғы мәғлүмәттәре буйынса, республика халҡы — Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value). кеше (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).). Халыҡ тығыҙлығы — Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы,Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторыАңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы кеше/км2 (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).). Ҡала халҡы — Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы[12] % (2015) (2022).

2008 йылдың 1 ғинуарына Татарстан Республикаһында иҡтисади яҡтан әүҙем халыҡ һаны 1790,1 мең кеше, йәғни республиканың дөйөм халҡының 47,0 процентын тәшкил итә. Татарстан Республикаһында 115 милләт вәкилдәре йәшәй, башлыса татарҙар һәм урыҫтар. Татарҙар республика халҡының яртыһынан ашыуын тәшкил итә (2010 йылға ҡарата — 53,2 %). Икенсе урында урыҫтар тора (2010 йылға ҡарата — 39,7 %).

Урыҫтар менән сағыштырғанда татарҙарҙың тыуым кимәле юғарыраҡ (ауылда - 1,3 тапҡырға, ҡалала - 1,5 тапҡырға), үлем кимәле түбән (9,9 промиль 11,2 промилға ҡаршы), йәштәр өлөшө лә юғарыраҡ. Республика халҡының тәбиғи артыуы — татарҙар араһында — 4,0 %, урыҫтар араһында — 1,4 % [13].


Тыуым (1000 кешегә ҡарата)
1970[14] 1975[14] 1980[14] 1985[14] 1990[14] 1995[14] 1996[14] 1997[14] 1998[14]
15,2 16,5 15,8 18,2 15,3 10,4 10,1 9,9 9,8
1999[14] 2000[14] 2001[14] 2002[14] 2003[15] 2004[15] 2005[15] 2006[15] 2007[16]
9,3 9,4 9,5 10,2 10,2 10,3 9,8 9,9 10,9
2008[16] 2009[16] 2010[16] 2011[17] 2012[18] 2013[19] 2014[20]
11,8 12,4 12,9 13,4 14,5 14,8 14,8


Үлем (1000 кешегә ҡарата)
1970[21] 1975[21] 1980[21] 1985[21] 1990[21] 1995[21] 1996[21] 1997[21] 1998[21]
8,1 8,9 9,5 9,8 9,9 12,9 12,2 12,3 12,0
1999[21] 2000[21] 2001[21] 2002[21] 2003[22] 2004[22] 2005[22] 2006[22] 2007[23]
12,4 13,2 13,3 13,7 13,8 13,6 13,8 13,1 13,0
2008[23] 2009[23] 2010[23] 2011[24] 2012[25] 2013[26] 2014[27]
13,0 12,7 13,1 12,4 12,2 12,1 12,2


Халыҡ һанының тәбиғи артыуы
(халыҡтың 1000 кешеһенә, (-) тамғаһы халыҡтың тәбиғи кәмеүен аңлата)

)

1970[28] 1975[29] 1980[30] 1985[31] 1990[32] 1995[33] 1996[34] 1997[35] 1998[36] 1999[37]
7,1 7,6 6,3 8,4 5,4 −2,5 −2,1 −2,4 −2,2 −3,1
2000[38] 2001[39] 2002[40] 2003[41] 2004[41] 2005[41] 2006[41] 2007[42] 2008[42] 2009[42]
−3,8 −3,8 −3,5 −3,6 −3,3 −4,0 −3,2 −2,1 −1,2 −0,3
2010[42] 2011[43] 2012[44] 2013[45] 2014[46]
−0,2 1,0 2,3 2,7 2,6


Көтөлгән ғүмер оҙонлоғо (йәш)
1990[47] 1991[47] 1992[47] 1993[47] 1994[47] 1995[47] 1996[47] 1997[47] 1998[47]
70,9 70,6 69,8 68,0 66,7 66,7 68,0 68,2 68,9
1999[47] 2000[47] 2001[47] 2002[47] 2003[47] 2004[47] 2005[47] 2006[47] 2007[47]
68,5 67,6 67,5 67,5 67,6 67,7 68,0 69,0 69,4
2008[47] 2009[47] 2010[47] 2011[48] 2012[48] 2013[48]
70,1 70,8 70,4 71,3 71,8 72,1

Милли составы:

Халыҡ 1920 йыл
мең кеше[49]
1926 йыл
мең кеше[50]
1939 йыл
мең кеше[51]
1959 йыл
мең кеше[52]
1970 йыл
мең кеше[53]
1979 йыл
мең кеше[54]
1989 йыл
мең кеше[55]
2002 йыл
мең кеше[56]
2010 йыл
мең кеше[57]
Татарҙар 1306,2 (44,7 %) 1263,4 (48,7 %) 1421,5 (48,8 %) 1345,2 (47,2 %) 1536,4 (49,1 %) 1641,6 (47,6 %) 1765,4 (48,5 %) 2000,1 (52,9 %) 2012,6 (53,2 %)
шул иҫәптән керәшендәр[58] - 99,0 (3,8 %) - - - - - 18,8 30,0
Урыҫтар 1205,3 (41,2 %) 1118,8 (43,1 %) 1250,7 (42,9 %) 1252,4 (43,9 %) 1328,7 (42,4 %) 1516,0 (44,0 %) 1575,4 (43,3 %) 1492,6 (39,5 %) 1501,4 (39,7 %)
Сыуаштар 173,9 (5,9 %) 127,3 (4,9 %) 138,9 (4,8 %) 143,6 (5,0 %) 153,5 (4,9 %) 147,1 (4,3 %) 143,2 (3,7 %) 126,5 (3,3 %) 116,3 (3,1 %)
Удмурттар 19,0 23,9 25,9 22,7 24,5 25,3 24,8 24,2 23,5
Мордвалар 40,2 (1,4 %) 35,1 (1,4 %) 35,8 (1,2 %) 32,9 (1,2 %) 31,0 29,9 28,9 23,7 19,2
Мариҙар 22,5 13,1 14,0 13,5 15,6 16,8 19,4 18,8 18,8
Украиндар 3,2 3,1 13,1 16,1 16,9 28,6 32,8 24,2 18,2
Башҡорттар 139,9 (4,8 %) 1,8 0,9 2,1 2,9 9,3 19,1 14,9 13,7
Әзербайжандар 0 0,01 0,1 0,3 0,4 1,3 3,9 10,0 9,5
Үзбәктәр 0 0,01 0,2 0,5 0,5 1,2 2,7 4,9 8,9
Әрмәндәр 0,001 0,1 0,4 0,6 0,5 1,2 1,8 5,9 6,0
Тажиктар 0 0 0,02 0 0,1 0,2 0,7 3,6 5,9
Осетиндар 0 0 0 0 0,03 0,03 0,06 2,1 2,6

Телдәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Йөмһүриәтенә Татарстан Конституцияһына һәм Татарстан телдәре турындағы законға ярашлы татар һәм урыҫ телдәре тигеҙ хоҡуҡлы дәүләт телдәре итеп иғлан ителгән.

Дин[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Татарстанда мендән артыҡ дини берләшмә теркәлгән, диндарҙар араһынан ислам һәм христиан динен тотоусылар күпселекте тәшкил итә.

Татарстан — Рәсәйҙәге иҡтисади яҡтан яҡшы үҫешкән төбәктәрҙең береһе, ул Мәскәү, Санкт-Петербург, Башҡортостан Республикаһы, Ленинград, Свердловск һәм Ярославль өлкәләре менән бер рәттән иң алдынғылар төркөмөндә килә. Республиканың иҡтисади нигеҙен сәнәғәт һәм ауыл хужалығы тәшкил итә. Сәнәғәт башлыса яғыулыҡ һәм нефть химияһы тармаҡтары, конкуренцияға һәләтле продукция етештереүсе (ауыр йөк ташыусы машиналар, вертолеттар, самолеттар һәм авиадвигателдәр, компрессорҙар, йылға һәм диңгеҙ суднолары, автомобилдәр) машина эшләү предприятиеларынан тора. Илдә етештерелгән тракторҙарҙың — 24, ауыр йөк машиналарының 17,5 проценты бында сығарыла. Электр һәм радио приборҙары эшләү сәнәғәте лә яҡшы үҫешкән. Йылына 32 миллион тоннаға яҡын нефть сығарыла (Йәлил (ҡасаба), Әлмәт ятҡылыҡтары). Рәсәйҙә етештерелгән полиэтилен, синтетик каучук һәм автошиналар күләменең өстән бер өлөшөн тап ошо төбәк сәнәғәте етештерә.

Өҫтөнлөклө тармаҡтарҙың береһе булған агросәнәғәт комплексы ла ныҡ үҫешкән. Рәсәйҙәге ауыл хужалығы ерҙәренең 2,1 процентын биләгән республика ауыл хужалығы продукцияһының дөйөм күләменең 4,7 процентын етештерә.

Татарстан 43 муниципаль райондан һәм 2 ҡала округтан тора.

Файл:Районы-татарстана.gif
Татарстан административ картаһы (русса)
  1. Аҙнаҡай
  2. Әлмәт
  3. Баулы
  4. Бөгөлмә
  5. Быуа
  6. Алабуға
  7. Зәй
  8. Йәшел Үҙән
  9. Ҡазан — баш ҡала
  10. Лениногорск
  11. Яр Саллы
  12. Түбәнге Кама
  13. Норлат
  14. Тәтеш
  15. Чистай
Район Үҙәк Майҙан
км²
Халыҡ һаны[59]
кеше
Тығыҙлыҡ
кеше/км²
1 Әгерже районы Әгерже ҡалаһы 1796,6 36423 20,27
2 Аҙнаҡай районы Аҙнаҡай ҡалаһы 2143,3 64274 29,99
3 Аҡсубай районы Аҡсубай ҡтҡ 1440,1 32124 22,31
4 Аҡтаныш районы Аҡтаныш ауылы 2037,8 31161 15,29
5 Алексеевск районы Алексеевск ҡасабаһы 2080,1 26080 12,54
6 Әлки районы Базарлы Матаҡ ауылы 1726,8 20688 11.98
7 Әлмәт районы Әлмәт ҡалаһы 2500,2 194892 77,95
8 Апас районы Апас ҡасабаһы 1047,5 22264 21,25
9 Арса районы Арса ҡалаһы 1843,6 51223 27,78
10 Әтнә районы Оло Әтнә ауылы 681,4 13681 20,08
11 Баулы районы Баулы ҡалаһы 1210,4 37479 30,96
12 Балтас районы Балтас ҡтҡ 1094,5 33634 30,73
13 Бөгөлмә районы Бөгөлмә ҡалаһы 1408,6 112043 79,54
14 Быуа районы Быуа ҡалаһы 1543 45144 29,29
15 Үрге Ослан районы Үрге Ослан ауылы 1373,9 16493 12,00
16 Бейек тау районы Бейектау ҡасабаһы 1701,2 43241 25,42
17 Сүпрәле районы Иҫке Сүпрәле ауылы 1029,5 26302 25,55
18 Алабуға районы Алабуға ҡалаһы 1362,1 81392 59,75
19 Зәй районы Зәй ҡалаһы 1861,6 58121 31,22
20 Йәшел Үҙән районы Йәшел Үҙән ҡалаһы 1396 159986 114.6
21 Ҡайбыҫ районы Оло Ҡайбыҫ ауылы 995,40 15166 15,24
22 Кама Тамағы районы Кама Тамағы ҡтҡ 1199 16776 13,99
23 Ҡуҡмара районы Ҡуҡмара ҡтҡ 1493 52210 34,97
24 Лайыш районы Лайыш ҡалаһы 2094,43 36968 17,65
25 Лениногорск районы Лениногорск ҡалаһы 1843,20 88840 48,20
26 Мамадыш районы Мамадыш ҡалаһы 2600,7 45516 17,50
27 Менделеевск районы Менделеевск ҡалаһы 746,4 30610 41,01
28 Минзәлә районы Минзәлә ҡалаһы 1923,4 30136 15,67
29 Мөслим районы Мөслим ауылы 1464,3 21604 14,75
30 Түбәнге Кама районы Түбәнге Кама ҡалаһы 1672,3 265691 158,88
31 Яңы Шишмә районы Яңы Шишмә ауылы 1315,3 15362 11,68
32 Норлат районы Норлат ҡалаһы 2309 60444 26,18
33 Питрәc районы Питрәc ауылы 1352,4 28875 21,35
34 Балыҡ Биҫтәһе районы Балыҡ Биҫтәһе ҡтҡ 2052 27964 13,63
35 Саба районы Байлар Сабаһы ҡтҡ 1097,7 30738 28,00
36 Сарман районы Сарман ауылы 1385 36680 26,48
37 Спас районы Болғар ҡалаһы 2028 20171 9,95
38 Тәтеш районы Тәтеш ҡалаһы 1632 24794 15,19
39 Туҡай районы Яр Саллы ҡалаһы 1744 547497 313,93
40 Теләсе районы Теләсе ауылы 1160 14438 12,45
41 Сирмешән районы Сирмешән ауылы 1364 20922 15,34
42 Чистай районы Чистай ҡалаһы 1823 81365 44,63
43 Ютазы районы Урыссу ҡтҡ 759 22526 29,68
  1. http://www.azatliq.org/a/28434481.html
  2. http://www.idelreal.org/a/28434564.html
  3. Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 9 ғинуар 2021. Архивировано 11 ғинуар 2021 года.
  4. Республики. — Большая Российская Энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия». — Т. Россия. — 797 с. — 35 000 экз. — ISBN 978-5-85270-372-9. Архивная копия от 11 ғинуар 2021 на Wayback Machine
  5. Конституция Республики Татарстан от 6 ноября 1992 год/ Раздел I. Основы конституционного строя. Статья 1. constitution.garant.ru. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 21 декабрь 2017. Архивировано 10 ноябрь 2019 года.
  6. Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
  7. Флаги Татарстана. www.tatar-history.narod.ru. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 21 декабрь 2017. Архивировано 20 декабрь 2017 года.
  8. Закон РТ от 7 февраля 1992 года № 1413-XII «Об изменении наименования Татарской Советской Социалистической Республики и внесении соответствующих изменений в Конституцию (основной Закон) Татарской ССР» // «Ведомости Верховного Совета Татарстана». — 1992. — № 4. — C. 44.
  9. Конституция Республики Татарстан. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 8 сентябрь 2010. Архивировано 27 октябрь 2010 года.
  10. Конституция Республики Татарстан п.1 ст.8
  11. Природные ресурсы: Республика Татарстан. (недоступная ссылка — история). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 29 октябрь 2009. Архивировано 22 август 2011 года.
  12. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  13. Демография РТ. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 5 февраль 2018. Архивировано 5 февраль 2018 года.
  14. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  15. 1 2 3 4 4.22. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  16. 1 2 3 4 4.6. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  17. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2011 года
  18. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2012 года
  19. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2013 года
  20. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2014 года
  21. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  22. 1 2 3 4 4.22. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  23. 1 2 3 4 4.6. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  24. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2011 года
  25. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2012 года
  26. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2013 года
  27. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2014 года
  28. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  29. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  30. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  31. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  32. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  33. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  34. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  35. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  36. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  37. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  38. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  39. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  40. 5.13. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по регионам Российской Федерации
  41. 1 2 3 4 4.22. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  42. 1 2 3 4 4.6. Рождаемость, смертность и естественный прирост населения по субъектам Российской Федерации
  43. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2011 года
  44. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2012 года
  45. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2013 года
  46. Коэффициенты рождаемости, смертности, естественного прироста, браков, разводов за январь-декабрь 2014 года
  47. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Ожидаемая продолжительность жизни при рождении, лет, год, значение показателя за год, все население, оба пола
  48. 1 2 3 Ожидаемая продолжительность жизни при рождении
  49. Сборник статистических сведений по Союзу ССР 1918—1923. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 4 май 2018. Архивировано 16 июль 2014 года.
  50. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  51. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  52. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  53. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  54. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  55. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  56. Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 6 декабрь 2009. Архивировано 9 июль 2021 года.
  57. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 17 декабрь 2011. Архивировано 1 июнь 2012 года.
  58. 1926 йылғы халыҡ иҫәбен алыу материалдарында керәшендәр айырым халыҡ булараҡ иҫәпкә алынған. 1939—1989 йылдарҙа халыҡ иҫәбен алыу материалдарын әҙерләү программаһында уларҙы айырым бүлеү ҡаралмаған — татарҙар менән бергә иҫәпкә алынған
  59. Численность населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2010 года 2011 йылдың 30 октябрь көнөндә архивланған.