Татарҙар

**Татарҙар**
Татарҙар
Үҙатамаһы	татар. татарлар
Һаны һәм йәшәгән урыны
	Барлығы: 7 млн тирәһе
	Рәсәй Федерацияһы: ; 5 310 649 (пер. 2010), 5 554 601 (пер. 2002); Татарстан: 2 012 571 (2010); Башҡортостан: 1 009 295 (2010); Силәбе өлкәһе: 180 913 (2010); Ырымбур өлкәһе: 151 492 (2010); Ульяновск өлкәһе: 149 873 (2010); Мәскәү: 149 043 (2010); Свердловск өлкәһе: 143 803 (2010); Һамар өлкәһе: 126 124 (2010); Пермь крайы: 115 544 (2010); Ханты-Манси автономиялы округы: 108 899 (2010); Төмән өлкәһе (юг): 102 587 (2010); Түбәнге Новгород өлкәһе: 44 103 (2010); Үзбәкстан: 324 080 (2002); Ҡаҙағстан: 204 229 (перепись 2009); Украина: 73 304 (перепись 2001); Төркмәнстан: 61 000; Ҡырғыҙстан: 31 491 (2009); Әзербайжан: 25 900 (2009) ; Төркиә: 26 000; Тажикстан: 19 300 (2000); АҠШ: 11 000; Ҡытай: 7 500; Беларусь: 7 316 (перепись 2009) ; Грузия: 3 700; Литва: 3 235 (перепись 2001) ; Молдавия: 2 900 ; Латвия: 2 739 (2010) ; Эстония: 2 445 (2010) ; Польша: 495 (перепись 2002)
Тасуирлама
Тел	татар теле, урыҫ теле
Дин	ислам суннизм, кряшендәр — православие
Төркөмгә ҡарай	Алтай ғаиләһе; Төрки төркөмө; Ҡыпсаҡ телдәре;
Этник төркөм	Иҙел-Урал татарҙары[d]; Сыбырҙар; Астраханские татары[d]; Белорусско-литовские татары[d]; Ҡырым татарҙары;
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Татарҙар (татар. татарлар) — Рәсәй Федерацияның Волга-Урал буйында йәшәгән төрки халыҡ. Күпселек өлөшө Татарстанда һәм Башҡортостанда, шаҡтай өлөшө Рәсәйҙең башҡа өлкәләрендә йәшәй.

Халыҡ төркөмө[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Татар халҡы 3 төп төркөмгә бүленә.

Волга-Урал татарҙары
- Ҡазан татарҙары
- Ҡасим татарҙары
- Мишәрҙәр
- Әстерхан татарҙары
Себер татарҙары

Польша-Литва татарҙары төркөмө лә бар. Волга-Урал төбәге төркөмө иң ҙурыһы, унда 4 млн артыҡ татар иҫәпләнә.

Дин[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Татарҙарҙың күпселеге мосолман-сөнниҙәр. Милләт вәкилдәре араһында көсләп суҡындырылған өлөш тә бар: керәшен татарҙары, нуғайбәктәр. Шул уҡ ваҡытта фәндә «Был халыҡтар көсләп суҡындырылмаған, электән христиан динен ҡабул иткән» тигән ҡараш та бар.

Этногенез[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Татар халҡының килеп сығышы тураһында фәндә 3 төп концепция йәшәй.

Волга-Урал концепцияһы

Уның буйынса татарҙың килеп сығышының төп нигеҙе — болғарҙар һәм төркиләшкән ерле Фин-Уғыр халҡы. Ә. Вәлиди, Х. Ғәбәши, М. Зәки, Ф. Урмансы х. б. ғәлимдәр Болғарҙарҙың килеп сығышында иң боронғо осорҙан билдәле күсмә Скиф, Сармат, Алан һәм башҡаларҙың ҡатнашы бар тип иҫәпләйҙәр.

Татар-Монгол концепцияһы

Был концепция Көнсығыш Европаға татар-монгол ҡәбиләләре менән бергә күсеп килеп, ерле ҡыпсаҡтар менән ҡушылып һәм Алтын Урҙа дәүләтендә Ислам динен ҡабул итеп татар мәҙәниәтен һәм дәүләтселеген барлыҡҡа килтергәндәр тигән ҡарашҡа нигеҙләнә. Был ҡараш ҡайһы бер урыҫ, башҡорт, сыуаш ғәлимдәре Н. А.Мәзитов, В. Ф. Кахавский, В. Д. Дмитриев, Н. И. Егоров, М. Р. Федотов һәм башҡаларҙың хеҙмәттәрендә сағылыш тапҡан.

Төрки-Татар концепцияһы

Был концепция татар халҡының килеп сығышында болғарҙар менән бергә Ҡыпсаҡ дәүләте берләшмәләренә кергән халыҡтар ҡатнашыуына ҙур урын бирә.

Татар халҡының милли тарихының төп үҫеш дәүере Алтын Урҙа осорона тура килә. Был ваҡытта урындағы Болғар һәм Ҡыпсаҡтар менән Төрки ҡәбиләләргә ҡушыла. Төрки нигеҙҙә уртаҡ әҙәби тел барлыҡҡа килә.