Ульяновск өлкәһе

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Рәсәй Федерацияһы субъекты
Ульяновск өлкәһе
Ulyanovsk oblast.jpg
Флаг[d] Герб[d]
Флаг[d] Герб[d]
Гимн Ульяновской области[d]
53°57′00″ с. ш. 47°55′00″ в. д.HGЯO
Ил
Входит в Рәсәйҙең Европа өлөшө[d]
Волга буйы федераль округы
Адм. үҙәк Ульяновск ҡалаһы
Губернатор Алексей Юрьевич Русских[d][1]
Тарихы һәм географияһы
Майҙаны
  • 37 300
Сәғәт бүлкәте UTC+4:00 һәм Европа/Ульяновск[d][2]
Һанлы идентификаторһар
Код ISO 3166-2 RU-ULY
Код ОКАТО 73
Рәсми сайт (рус.)
Ульяновск өлкәһе на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Ульяновск өлкәһе (рус. Ульяновская область) — Рәсәй Федерацияһы субъекты, Волга буйы федераль округы составына инә[3].

Өлкә көнсығышта Һамар өлкәһе, көньяҡта Һарытау өлкәһе, көнбайышта Пенза өлкәһе һәм Мордва Республикаһы, төньяҡта Сыуаш Республикаһы һәм Татарстан Республикаһы менән сиктәш.

Административ үҙәге — Ульяновск ҡалаһы.

1943 йылдың 19 ғинуарында СССР Юғары Советы Президиумы фарманы менән ойошторолған[4].

Тарихи яҡтан өлкәгә тиклем 1780 йылда ойошторолған Сембер губернаһы була.

Физик-географик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ульяновск өлкәһе Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяҡ-көнсығышында, Урта Волга буйында урынлашҡан. Төньяҡтан көньяҡҡа — 250 км-ға (52o 31' — 54o 53' так как), көнбайыштан көнсығышҡа 290 км-ға (45o 48' — 50o 15' к.о.) һуҙылған. Өлкәнең дөйөм майҙаны 37,2 мең км² тәшкил итә. Территорияһы буйынса Рәсәй Федерацияһында 59-сы урынды[5] һәм Волга буйының һигеҙ төбәктәре араһында һуңғы урынды биләй[6].

Көнсығышта — Һамар өлкәһе, көньяҡта — Һарытау өлкәһе, көнбайышта — Пенза өлкәһе һәм Мордовия, төньяҡта — Сыуашстан һәм Татарстан менән сиктәш.

Волга йылға өлкә территорияһын ҡалҡыулы Уң яр буйы һәм уйһыулы Һул яр буйына (Волга аръяғы) бүлә.

Административ-территориаль бүленеш

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ульяновск өлкәһенең административ-территориаль бүленеше

Ульяновск өлкәһендә муниципаль берәмектәрҙең дөйөм һаны 167 тәшкил итә, шуларҙан:

  • Беренсе дәрәжәләге муниципаль берәмектәр — 3 ҡала округтары һәм 21 муниципаль райондар;
  • Икенсе дәрәжәләге муниципаль берәмектәр — 31 ҡала һәм 112 ауыл биләмәләре.

Ҡала округтары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. Димитровград ҡала округы
  2. Новоульяновск ҡала округы
  3. Ульяновск ҡала округы

Муниципаль райондары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    2. Баҙарлы
    3. Барыш районы
    4. Вешкайма районы
    5. Инза районы
    6. Иҫке Ҡулатҡы районы
    7. Иҫке Майна районы
    8. Карсун районы
    1. Кузоватово районы
    2. Майна районы
    3. Мәләкәс районы
    4. Николаевка районы
    5. Яңы Малыҡлы районы
    6. Новоспасск районы
    7. Павловка районы
    1. Радищев районы
    2. Сарҙаҡлы районы
    3. Сенгилей районы
    4. Сура районы
    5. Тирәнкүл районы
    6. Ульяновск районы
    7. Цильна районы
Өлкә әһәмиәтендәге ҡалалар (ҡала округтары) һәм райондар (муниципаль райондар)
№ Герб Название
 Биләмәләр
иҫәбе 		Тораҡ
пункттар 		Майҙаны,
км² 		Халҡы,
кеше 		Халыҡ
тығыҙлығы,
кеше/км² 		Административ
үҙәк
1 Coat of arms of Ulyanovsk.png Ульяновск ҡалаһы — 26 628,96[7] ↘639 090[8] 1016.11 Ульяновск
2 Coat of Arms of Dimitrovgrad.png Мәләкәс — 3 103,00[7] ↘110 968[8] 1077.36 Мәләкәс
3 Coat of arms of Novoulyanovsk.png Новоульяновск — 6 253,67[7] Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value). Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы Новоульяновск
4 Баҙарлы Һызған районы 5 32 825,23[7] ↘7640[8] 9.26 Баҙарлы Һыҙган
5 Coat of arms of Baryshsky Raion.png Барышский район 9 73 2269,58[7] ↘36 433[8] 16.05 Барыш
6 Coat of Arms of Veshkainsky rayon (Ulianovsk oblast).png Вешкаймский район 6 38 1435,50[7] ↘15 103[8] 10.52 Вешкайма
7 Coat of arms of Inzensky Raion.png Инзенский район 8 67 2020,15[7] ↘26 980[8] 13.36 Инза
8 Coat of arms of Karsunsky Raion.png Карсунский район 8 45 1768,60[7] ↘20 361[8] 11.51 Карсун
9 Coat of Arms of Kuzovatovsky Raion.png Кузоватовский район 6 51 2104,53[7] ↘18 579[8] 8.83 Кузоватово
10 Coat of Arms of Mainsky rayon (Ulianovsk oblast).png Майнский район 7 64 2306,00[7] ↘20 486[8] 8.88 Майна
11 Coat of arms of Melekessky Raion.png Мәләкәс районы 8 55 3472,30[7] ↘30 682[8] 8.84 Мәләкәс
12 Coat of arms of Nikolayevsky Raion.png Николаевский район 9 59 2084,27[7] ↘22 121[8] 10.61 Николаевка
13 Coat of arms of Novomalyklinsky Raion.png Новомалыклинский район 5 32 971,00[7] ↘12 440[8] 12.81 Новая Малыкла
14 Coat of arms of Novospassky Raion.png Новоспасский район 6 42 1301,10[7] ↘20 616[8] 15.85 Новоспасское
15 Coat of arms of Pavlovsky Raion.png Павловский район 6 28 1017,60[7] ↘12 164[8] 11.95 Павловка
16 Coat of arms of Radishchevsky Raion.png Радищевский район 5 31 1637,00[7] ↘11 636[8] 7.11 Радищево
17 Coat of arms of Sengileyevsky Raion.png Сенгилеевский район 6 31 1349,03[7] ↘19 677[8] 14.59 Сенгилей
18 Coat of arms of Starokulatkinsky Raion.png Старокулаткинский район 5 24 1180,00[7] ↘10 161[8] 8.61 Старая Кулатка
19 Coat of arms of Staromaynsky Raion.png Старомайнский район 7 39 2044,10[7] ↘15 170[8] 7.42 Старая Майна
20 Coat of arms of Sursky Raion.png Сурский район 7 62 1680,70[7] ↘15 109[8] 8.99 Сурское
21 Coat of arms of Terengulsky Raion.png Тереньгульский район 6 44 1756,30[7] ↘15 884[8] 9.04 Тереньга
22 Coat of arms of Ulyanovsky Raion.png Ульяновский район 6 56 1273,00[7] ↘35 097[8] 27.57 Ишеевка
23 Coat of arms of Tsilninsky Raion.jpg Цильнинский район 8 55 1293,00[7] ↘23 295[8] 18.02 Большое Нагаткино
24 Cherdaklinsky rayon coat.png Чердаклинский район 10 43 2442,30[7] ↘39 977[8] 16.37 Чердаклы
Бөтәһе
143
1006
37 216,92
1 257 621
 33,82

Халҡы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Рәсәй дәүләт статистика комитеты мәғлүмәттәре буйынса өлкәнең халыҡ иҫәбе 1 172 782[9] кеше (2024). Халыҡ тығыҙлығы — 31,54 кеше/км² (2024). Ҡала халҡы — 80,18[10] % (2015).

2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса өлкәнең милли составы түбәнгесә[11]:

Ульяновск өлкәһендә 1989 йылда — 1393, 2002 йылда — 1217 башҡорт йәшәгәне теркәлгән[12].

Халыҡ иҫәбе
1897[13]1926[14]1928[15]1959[16]1970[17]1979[18]
1 527 848↘1 384 220↗1 396 600↘1 117 359↗1 224 748↗1 270 036
1987[19]1989[20]1990[21]1991[22]1992[23]1993[24]
↗1 354 000↗1 400 806↗1 410 878↗1 421 291↗1 432 140↗1 447 819
1994[25]1995[26]1996[27]1997[28]1998[29]1999[30]
↗1 462 824↗1 472 730↘1 470 364↘1 461 436↘1 450 080↘1 439 759
2000[31]2001[32]2002[33]2003[34]2004[35]2005[36]
↘1 427 375↘1 413 571↘1 382 811↘1 378 931↘1 364 468↘1 350 713
2006[37]2007[38]2008[39]2009[40]2010[41]2011[42]
↘1 335 921↘1 321 710↘1 312 208↘1 304 990↘1 292 799↘1 290 478
2012[43]2013[44]2014[45]2015[46]2016[47]2017[48]
↘1 282 094↘1 274 487↘1 267 561↘1 262 549↘1 257 532↘1 252 887
2018[49]2019[50]2020[51]2021[52]2022[53]2023[54]
↘1 246 618↘1 238 416↘1 229 824↘1 196 745↘1 191 661↘1 180 725
2024[55]
↘1 172 782
500 000
1 000 000
1 500 000
2 000 000
1928
1989
1994
1999
2004
2009
2014
2019
2024

Иҡтисады

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Сәнәғәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Машиналар эшләүҙең төп тармағы — машиналар эшләү, ул сәнәғәт етештереүе күләменең 56 процентын тәшкил итә.

Төбәктә сәнәғәт етештереүе өлөшө буйынса икенсе урында аҙыҡ-түлек сәнәғәте — 13,7 %.

Электр энергетикаһы һиҙелерлек үҫешкән — 12,5 %. Электр станцияларының ҡеүәте — 955,6 мең кВт. Тармаҡ предприятиелары һаны һуңғы 5 йылда 3 тапҡырға артып, 18-гә еткән[56].

Ауыл хужалығы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ульяновск өлкәһе — Рәсәйҙең мөһим аграр төбәктәренең береһе. 2020 йылдың 1 ғинуарына ауыл халҡының һаны 297 мең кеше тәшкил итә йәки өлкә халҡының 24 проценты (2015 йылда 322 мең кеше)[57].

Өлкәлә ит-һөт йүнәлешендәге эре мөгөҙлө мал үрсетелә. Ҡошсолоҡ, сусҡасылыҡ, һарыҡсылыҡ, ҡуян үрсетеү, балыҡсылыҡ менән шөғөлләнәләр.

Билдәле шәхестәре

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ http://ulgov.com/governor/1699.html
  2. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  3. ↑ Калуцкова Н. Н., Горячко М. Д. и др. Улья́новская о́бласть / Председ. Ю. С. Осипов и др. — Большая российская энциклопедия (в 35 т.). — М.: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2017. — Т. 33: Уланд — Хватцев. — С. 23—28. — 798 с. — 35 000 экз. — ISBN 978-5-85270-370-5. Архивная копия от 26 май 2019 на Wayback Machine
  4. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 19.01.1943 г.
  5. ↑ Административно-территориальное деление России на 1 января 2005 г. 2012 йылдың 15 октябрь көнөндә архивланған.
  6. ↑ Территориальное устройство РОССИИ :: АТУ Поволжского экономического района(недоступная ссылка)
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Ульяновская область. Общая площадь земель муниципального образования. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 27 ноябрь 2019. Архивировано 1 ноябрь 2018 года.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 1 сентябрь 2022. Архивировано 1 сентябрь 2022 года.
  9. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2024 г. и в среднем за 2023 г. и компоненты её изменения. Федеральная служба государственной статистики (22 март 2024). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 25 март 2024.
  10. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  11. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года (xls) 2012 йылдың 30 май көнөндә архивланған.
  12. ↑ Йосопов Р. М. Башҡорт диаспоралары // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20150611024918/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg.
  14. ↑ http://web.archive.org/web/20150725230231/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/1926.xls.
  15. ↑ http://istmat.info/node/20228.
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131830/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php.
  17. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131839/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php.
  18. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php.
  19. ↑ https://www.webcitation.org/6ibsmTCzx.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20111010033657/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
  21. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  22. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  23. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  24. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  25. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  26. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  27. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  28. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  29. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  30. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  31. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  32. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  33. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  34. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  35. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  36. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  37. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  38. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  39. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  40. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  41. ↑ https://web.archive.org/web/20130906112443/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx.
  42. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  43. ↑ http://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  44. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  45. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
  46. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  47. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2016.xls.
  48. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  49. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  50. ↑ https://web.archive.org/web/20210502132133/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  51. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
  52. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  53. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/chisl_RF_01-01-2022_VPN-2020.xls.
  54. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/PrPopul2023_Site_.xlsx.
  55. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx.
  56. ↑ Ульяновская область: Губернатор и Правительство — Общая информация
  57. ↑ Население Ульяновской области по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 10 апрель 2021. Архивировано 10 апрель 2021 года.
  58. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Дмитриев Александр Семёнович 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 19 август 2017)
  59. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Етеханов Билал Исмәғил улы 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 11 март 2019)
  60. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Шамуҡов Ғабдулла (Абдулла) Рухулла улы 2019 йылдың 8 декабрь көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 8 декабрь 2019)

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Ульяновск_өлкәһе&oldid=2462065 ҡабул ителгән