Түбәнге Новгород өлкәһе

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Субъект Российской Федерации
Түбәнге Новгород өлкәһе
Кремль Нижний 1 обрезанный.jpg
Флаг[d] Герб[d]
Флаг[d] Герб[d]
56°29′00″ с. ш. 44°32′00″ в. д.HGЯO
Ил
Входит в Рәсәйҙең Европа өлөшө[d]
Волга буйы федераль округы
Адм. үҙәк Түбәнге Новгород
Губернатор Никитин Глеб Сергеевич[d]
Тарихы һәм географияһы
Майҙаны
  • 76 900 км²
Сәғәт бүлкәте MSD, UTC+3 и Европа/Москва[d][1]
Һанлы идентификаторһар
Код ISO 3166-2 RU-NIZ
Код ОКАТО 22
Телефон коды 831
Рәсми сайт (рус.)
Түбәнге Новгород өлкәһе на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Түбәнге Новгород өлкәһе (рус. Нижегородская область) — Рәсәй Федерацияһы субъекты[3]., Волга буйы федераль округы составына инә. 1936—1992 йылдарҙа — Горький өлкәһе.

Административ үҙәге — Түбәнге Новгород ҡалаһы.

Үҙәк Рәсәйҙең иң эре төбәктәренең береһе.

Майҙаны — 76624 км², көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа оҙонлоғо — 400 км ашыу.

Халҡы — Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value). кеше (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).).Халыҡ тығыҙлығы: Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы,Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторыАңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы кеше/км² (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).), ҡала халҡының сағыштырма өлөшө: Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы[4] % (2015).

Түбәнге Новгород өлкәһе төньяҡта — Киров һәм Кострома өлкәләре, көнсығышта — Марий Эл һәм Сыуашстан республикалары, көньяҡта — Мордовия, көнбайышта — Владимир, Иваново һәм Рязань өлкәләре менән сиктәш.

Автомобиль коды — 52, 152.

Тарих

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

РСФСР составында Түбәнге Новгород өлкәһе 1929 йылдың 14 ғинуарында ойошторола, шул уҡ йылдың 15 июнендә өлкә «Түбәнге Новгород крайы» тип үҙгәртелә. 1932 йылда исеме «Горький крайы» тип алыштырыла. 1936 йылда крайҙың составынан Марий АССР-ы һәм Сыуаш АССР-ы сыҡҡас, «Горький өлкәһе» тип үҙгәртелә.

1992 йылда исеме «Түбәнге Новгород өлкәһе» тип алыштырыла[5].

Физик-географик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Географияһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Түбәнге Новгород өлкәһе географияһы

Түбәнге Новгород өлкәһе меридиональ йүнәлештә һуҙылған, уның оҙонлоғо төньяҡтан көньяҡҡа табан — 403 км, ә көнбайыштан көнсығышҡа киң көньяҡ өлөшөндә — 274 км.

Климаты[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дөйөм алғанда, өлкә уртаса континенталь климат зонаһында урынлашҡан. Һауаның уртаса йыллыҡ температураһы төньяҡта 3,0 °C-тан көньяҡта 4,5 °C тиклем үҙгәрә. Волга аръяғы районында яуым-төшөм йылына яҡынса 500—600 мм, уң ярҙа — 450—500 мм тәшкил итә, шуның өстән ике өлөшө — ямғыр рәүешендә. Сентябрҙән майға тиклем төбәктә көньяҡ һәм көньяҡ-көнбайыш елдәр өҫтөнлөк итә, йәйге айҙарҙа күбеһенсә төньяҡ-көнбайыштан иҫә. Елдең уртаса йыллыҡ тиҙлеге — 3-4 м/с.

Административ-территориаль бүленеше

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дөйөм карта[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Green 008000 pog.svg 1 000 000 ашау кеше
Lightgreen pog.svg 100 000-дән ашыу кеше
Yellow pog.svg 50 000—100 000 кеше
Orange pog.svg 10 000 — 50 000 кеше
Түбәнге Новгород өлкәһе (Түбәнге Новгород өлкәһе)
Точка
Түбәнге Новгород
Точка
Дзержинск
Точка
Арзамас
Точка
Бор
Точка
Кстово
Точка
Саров
Точка
Павлово
Точка
Выкса
Точка
Балахна
Точка
Заволжье
Точка
Богородск
Точка
Кулебаки
Точка
Городец
Точка
Семёнов
Точка
Лысково
Точка
Сергач
Точка
Володарск
Точка
Ворсма
Точка
Лукоянов
Точка
Навашино
Точка
Первомайск
Точка
Урень
Точка
Чкаловск
Точка
Шахунья
Халыҡ һаны 10 меңдән ашыу кеше йәшәгән тораҡ пункттар

Тораҡ пункттар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Түбәнге Новгород өлкәһе тораҡ пункттары
Халыҡ һаны 9000 кешенән ашыу булған тораҡ пункттар
Түбәнге Новгород ↘1 204 985[6]
Дзержинск ↘218 630[7]
Арзамас ↗104 908[7]
Саров Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).
Бор ↗78 372[7]
Кстово ↘63 646[7]
Павлово ↗57 116[7]
Выкса Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).
Балахна ↗48 569[7]
Заволжье Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).
Богородск ↗35 068[7]
Кулебаки ↗32 184[7]
Городец ↘28 660[7]
Семёнов ↗25 075[7]
Лысково ↗21 657[7]
Сергач ↗20 256[7]
Шахунья ↘17 626[7]
Навашино ↗14 664[7]
Лукоянов ↘12 652[7]
Первомайск ↘13 223[7]
Урень ↗12 450[7]
Починки Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).
Чкаловск ↗11 535[7]
Ворсма ↘10 162[7]
Володарск ↘9705[7]
Шатки ↗8893[7]

Халҡы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Төп мәҡәлә: Түбәнге Новгород өлкәһе халҡы
Халыҡ иҫәбе
1897[8]1926[9]1928[10]1937[11]1939[12]1950[13]
1 584 774↗2 743 344↗2 785 500↗3 683 008↘3 565 000↘3 351 000
1959[14]1970[15]1975[16]1979[17]1985[18]1987[19]
↗3 590 274↗3 682 484↗3 695 000↗3 695 523↗3 697 000↘3 688 000
1989[20]1990[21]1991[22]1992[23]1993[24]1994[25]
↗3 714 322↗3 780 256↘3 773 185↘3 762 340↘3 753 098↘3 737 364
1995[26]1996[27]1997[28]1998[29]1999[30]2000[31]
↘3 730 590↘3 711 116↘3 691 689↘3 673 896↘3 655 489↘3 628 222
2001[32]2002[33]2003[34]2004[35]2005[36]2006[37]
↘3 594 476↘3 524 028↘3 515 673↘3 479 296↘3 445 341↘3 411 030
2007[38]2008[39]2009[40]2010[41]2011[42]2012[43]
↘3 381 328↘3 359 816↘3 340 684↘3 310 597↘3 307 648↘3 296 947
2013[44]2014[45]2015[46]2016[47]2017[48]2018[49]
↘3 289 841↘3 281 496↘3 270 203↘3 258 645↘3 247 713↘3 234 752
2019[50]2020[51]2021[52]2022[53]2023[54]2024[55]
↘3 214 623↘3 202 946↘3 119 115↘3 108 918↘3 081 817↘3 060 335
1 000 000
2 000 000
3 000 000
4 000 000
1928
1970
1989
1994
1999
2004
2009
2014
2019
2024

Түбәнге Новгород өлкәһендә 1989 йылда — 1393, 2002 йылда — 900, 2010 йылда — 691 башҡорт йәшәгәне теркәлгән[56][57].

Милли составы

Рәсәй Дәүләт статистикаһы федераль хеҙмәте мәғлүмәттәре буйынса, өлкә халҡы Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value). кеше (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).). Халыҡ тығыҙлығы — Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы,Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторыАңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы кеше/км2 (Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).). Ҡала халҡы — Аңлатма хатаһы: Көтөлмәгән < операторы[58] % (2015).

Милләте Иҫәбе
1926 год[59] 1939 год[60] 1959 год[61] 1970 год[62] 1979 год[63] 1989 год[64] 2002 год[65] 2010 год[66]
Урыҫтар 2 553 230 3 619 463 3 381 991 3 477 331 3 513 494 3 522 148 3 346 398 3 109 661
Татарҙар 79 897 88 241 66 996 71 794 68 632 58 603 50 609 44 103
Мордвалар 84 920 83 095 63 861 51 628 45 028 36 709 25 022 19 138
Украиндар 2 537 28 187 29 314 29 807 29 112 33 344 24 241 17 657
Әрмәндәр 93 1 201 1 086 880 1 111 1 822 10 786 13 294
Сыуаштар 1 176 4 895 4 282 6 015 7 517 12 206 11 364 9 765
Әзербайжандар н.д. 241 662 469 1 053 3 153 8 309 8 494
Мариҙар 3 935 5 807 5 177 8 793 8 027 7 942 7 757 6 415
Белорустар 1 316 6 264 7 519 7 776 8 441 9 265 6 833 4 673
Сиғандар 679 839 1 165 2 351 3 819 4 316 4 373 4 469
Езидтар н.д. н.д. н.д. н.д. н.д. н.д. 3 076 3 781
Йәһүдтәр 10 679 17 530 18 274 16 838 15 110 12 198 5 312 3 769
Үзбәктәр 2 198 761 522 523 1 667 1 103 3 504
Тажиктар н.д. 36 179 170 199 528 963 2 145
Молдавандар 7 176 1 993 1 207 1 481 2 429 1 812 1 894
Грузиндар 29 539 744 449 597 1 238 2 183 1 792
Немецтар 600 4 758 682 611 671 924 1 574 1 248
Бүтән милләттәр 2 562 5 667 4 905 4 792 5 811 9 796 12 160 54 195
Бөтә халыҡ 2 743 344 3 869 887 3 590 813 3 682 484 3 711 617 3 719 614 3 524 028 3 310 597

Иҫкәрмә: 1 меңдән ашыу кеше йәшәгән халыҡтар күрһәтелгән.

Билдәле шәхестәр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Хәйҙәр Бигичев (14.06.1949—13.11.1998), йырсы, Татар АССР-ының халыҡ (1980), РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1986), Ғабдулла Туҡай исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1984).
  • Дианов Вәлиәхмәт Диан улы (13.03.1930—1981), график. 1964 йылдан СССР-ҙың Рәссамдар союзы ағзаһы. 1960—1971 йылдарҙа Башҡортостан китап нәшриәтенең баш художество мөхәррире. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1969). Сығышы менән хәҙерге Түбәнге Новгород өлкәһенең Новомочалино ауылынан[67].
  • Копылов Игорь Александрович (28.02.1939—5.10.2002), спортсы-шахматсы. 1984—1990 йылдарҙа СССР-ҙың йыйылма командаһы ағзаһы. Шахмат буйынса халыҡ‑ара гроссмейстер (1994). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1999) һәм күренекле спортсыһы (1994). Балахна ҡалаһынан[68].
  • Мокеев Геннадий Иванович (31.03.1944), ғалим-педагог, спортсы, тренер. 1967 йылдан Өфө авиация институты һәм Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы, 1988 йылдан — физик тәрбиә кафедраһы мөдире. Педагогия фәндәре докторы (1998), профессор (1994). Рәсәй Федерацияһының (1998) һәм Башҡорт АССР‑ының (1990) атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012). СССР‑ҙың спорт мастеры (1968). Француз боксы-сават буйынсаа халыҡ-ара категориялы (1992) һәм бокс буйынса республика категориялы (1975) судья. Журналистар союзы ағзаһы (2006). Сығышы менән хәҙерге Түбәнге Новгород өлкәһе Белогузово ауылынан[69].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  2. ↑ Шахрай С. М., Алексеев С. С., Собчак А. А., Конституционное совещание Российской Федерации, phaile Конституция Российской Федерации (урыҫ) // Российская газета — Россия: 1993. — Т. 102. — С. 102. — ISSN 1606-5484; 1560-0823
  3. ↑ Самойлова Г.С., Горячко М.Д. и др. Нижегоро́дская о́бласть / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Большая Российская Энциклопедия (в 35 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2013. — Т. 22. Нанонаука - Николай Кавасила. — С. 660—666. — 766 с. — 26 000 экз. — ISBN 978-5-85270-358-3.
  4. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  5. ↑ Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики» // Ведомости Съезда народных депутатов РСФСР и Верховного Совета РСФСР. — 1992. — № 20. — ст. 1084.
  6. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апрель 2024). Дата обращения: 2 май 2024.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Дата обращения: 1 сентябрь 2022. Архивировано 1 сентябрь 2022 года.
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20150611024918/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg.
  9. ↑ http://web.archive.org/web/20150725230231/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/1926.xls.
  10. ↑ http://istmat.info/node/20228.
  11. ↑ http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/47581-vsesoyuznaya-perepis-naseleniya-1937-goda-obschie-itogi#mode/inspect/page/64/zoom/4.
  12. ↑ http://web.archive.org/web/20160304213924/http://istmat.info/node/382.
  13. ↑ http://demoscope.ru/weekly/app/app4001.php.
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131830/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php.
  15. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131839/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php.
  16. ↑ http://istmat.info/files/uploads/41385/rossiyskiy_statisticheskiy_ezhegodnik_1998_g.pdf.
  17. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php.
  18. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15982/narhoz_rsfsr_1984_naselenie.pdf.
  19. ↑ https://www.webcitation.org/6ibsmTCzx.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20111010033657/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
  21. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  22. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  23. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  24. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  25. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  26. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  27. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  28. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  29. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  30. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  31. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  32. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  33. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  34. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  35. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  36. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  37. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  38. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  39. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  40. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  41. ↑ https://web.archive.org/web/20130906112443/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx.
  42. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  43. ↑ http://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  44. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  45. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
  46. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  47. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2016.xls.
  48. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  49. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  50. ↑ https://web.archive.org/web/20210502132133/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  51. ↑ https://www.gks.ru/storage/mediabank/Popul2020.xls.
  52. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  53. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/chisl_RF_01-01-2022_VPN-2020.xls.
  54. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx.
  55. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx.
  56. ↑ Йосопов Р. М. Башҡорт диаспоралары // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  57. ↑ Түбәнге Новгород өлкәһе // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  58. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  59. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1926 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  60. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1939 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  61. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1959 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 7 сентябрь 2017 года.
  62. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1970 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  63. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1979 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  64. ↑ Сайт Демоскоп - Всесоюзная перепись населения 1989 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  65. ↑ Сайт Демоскоп - Всероссийская перепись населения 2002 года. Дата обращения: 17 май 2012. Архивировано 4 март 2016 года.
  66. ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Дата обращения: 28 ноябрь 2019. Архивировано 1 май 2020 года.
  67. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Дианов Вәлиәхмәт Диан улы 2016 йылдың 5 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 7 март 2018)
  68. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Копылов Игорь Александрович 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 25 февраль 2019)
  69. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Мокеев Геннадий Иванович(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 26 март 2019)

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Түбәнге_Новгород_өлкәһе&oldid=2467345 ҡабул ителгән