Киров өлкәһе

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Рәсәй Федерацияһы субъекты
Киров өлкәһе
Moloma.jpg
Флаг[d] Герб[d]
Флаг[d] Герб[d]
58°46′00″ с. ш. 49°50′00″ в. д.HGЯO
Ил
Входит в Рәсәйҙең Европа өлөшө[d]
Волга буйы федераль округы
Адм. үҙәк Киров ҡалаһы
Тарихы һәм географияһы
Майҙаны
  • 120 800
Сәғәт бүлкәте MSD
Һанлы идентификаторһар
Код ISO 3166-2 RU-KIR
Код ОКАТО 33
Рәсми сайт (рус.)
Киров өлкәһе на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Ки́ров өлкәһе (рус. Кировская область) — Рәсәй Федерацияһы субъекты[2]. Волга буйы федераль округы составына инә. Волга-Вятка иҡтисади районына ҡарай.

Территорияһы — 120 374 км²[3]. Халҡы иҫәбе — 1 129 935[4] кеше (2024). Ҡала халҡы — 87,25[5] % (2015)[4].

Административ үҙәге — Киров ҡалаһы.

Киров өлкәһе Рәсәй Федерацияһының туғыҙ субъекты менән сиктәш (Рәсәйҙең башҡа субъекттарына ҡарағанда күберәк): көнсығышта — Пермь крайы һәм Удмурт Республикаһы, төньяҡта — Коми Республикаһы һәм Архангельск өлкәһе, көнбайышта — Вологда, Кострома һәм Нижегородск өлкәләре, көньяҡта — Марий Эл һәм Татарстан республикалары менән.

1934 йылдың 7 декабрендә Горький крайын бүлеү юлы менән Киров крайы булараҡ ойошторола, ә 1936 йылдың 5 декабренән СССР-ҙың яңы конституцияһына ярашлы — Киров өлкәһе. Уларҙан алдараҡ 1780 йылда барлыҡҡа килгән Вятка губернаһы була.

Физик-географик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

География[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Киров өлкәһе географияһы

Киров өлкәһе — Рәсәй Федерацияһының Ҡара тупраҡ булмаған зонаһындағы иң эре төбәктәрҙең береһе, Рәсәй тигеҙлегенең төньяҡ-көнсығышында, Европа Рәсәйенең үҙәк-көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡтан көньяҡҡа табан 570 км: 56°03' с. ш. — 61°04' с. ш. һәм Көнбайыштан көнсығышҡа табан 440 км: 41°17 в. д. — 53°56 в. д. һуҙылған[6].

Майҙаны — 120 374 км².

Тарих

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Киров өлкәһе 1936 йылда Киров крайынан Удмурт АССР-ын бүлеп сығарыу һөҙөмтәһендә ойошторола.

Вятка йылғаһы

Халҡы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Төп мәҡәлә: Киров өлкәһе халҡы
Макарье ҡасабаһындағы Троица сиркәүе Вятка — бароккоһының типик өлгөһө

XX һәм XXI быуаттарҙа Вятка крайы халҡының Рәсәй халҡына ҡарата өлөшө 0,8 процентҡа тиклем кәмей[7]. Росстат мәғлүмәттәре буйынса , өлкә халҡының һаны 1 129 935[4] кеше тәшкил итә. (2024). Халыҡ тығыҙлығы — 9,39 кеше/км2 (2024). Ҡала халҡы — 87,25[8] % (2015).

Милли состав

2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы:

Киров өлкәһендә 1989 йылда — 624, 2002 йылда — 510 башҡорт йәшәгәне теркәлгән[9].

Тораҡ пункттары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Халыҡ һаны 6 меңдән ашыу кеше булған тораҡ пункттар
Киров ↗475 464[10]
Кирово-Чепецк ↘66 651[11]
Слободской ↘29 148[11]
Вятские Поляны ↘29 742[11]
Котельнич ↘20 144[11]
Омутнинск ↘19 629[11]
Яранск ↘14 284[11]
Советск ↘14 626[11]
Сосновка ↘8248[11]
Зуевка ↘9767[11]
Белая Холуница ↘9659[11]
Луза ↘9122[11]
Уржум ↘8448[11]
Нолинск ↘8262[11]
Вахруши ↘9024[11]
Кирс Ошибка Lua в Модуль:Statistical на строке 76: attempt to index local 'RawData' (a nil value).
Малмыж ↘6931[11]
Оричи ↗7437[11]
Мурыгино ↘6279[11]
Восточный ↘5776[11]
Орлов ↘5508[11]
Даровской ↘6126[11]
Первомайский ↘5068[11]
Халыҡ иҫәбе
1897[12]1915[13]1928[14]1937[15]19391940
3 030 831↘2 115 600↗2 252 400↗2 387 477↘2 226 000↗2 334 000
194119421943194419451946
↘2 318 000↘2 091 000↗2 112 000↘2 092 000↘1 836 000↗1 958 000
19501959[16]19681970[17]1979[18]1987[19]
↘1 935 000↘1 913 600↘1 751 600↘1 727 348↘1 661 546↗1 675 000
1989[20]1990[21]1991[22]1992[23]1993[24]1994[25]
↗1 692 655↘1 651 726↘1 648 962↘1 645 091↘1 641 886↘1 632 494
1995[26]1996[27]1997[28]1998[29]1999[30]2000[31]
↘1 623 370↘1 609 480↘1 595 919↘1 581 490↘1 568 722↘1 553 595
2001[32]2002[33]2003[34]2004[35]2005[36]2006[37]
↘1 536 772↘1 503 529↘1 498 976↘1 479 342↘1 461 301↘1 442 935
2007[38]2008[39]2009[40]2010[41]2011[42]2012[43]
↘1 426 917↘1 413 257↘1 401 201↘1 341 312↘1 338 758↘1 327 915
2013[44]2014[45]2015[46]2016[47]2017[48]2018[49]
↘1 319 076↘1 310 929↘1 304 348↘1 296 958↘1 291 684↘1 283 238
2019[50]2020[51]2021[52]2022[53]2023[54]2024[55]
↘1 272 109↘1 262 402↘1 153 680↘1 149 176↘1 138 112↘1 129 935
1 000 000
2 000 000
3 000 000
4 000 000
1937
1943
1959
1989
1994
1999
2004
2009
2014
2019
2024

Билдәле шәхестәр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Административ-территориаль бүленеш

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

2006 йылдан алып өлкә территорияһында 371 муниципаль берәмек, шул иҫәптән 6 ҡала округы, 39 муниципаль район, 53 ҡала биләмәһе һәм 273 ауыл биләмәһе бар.

Иҡтисады

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Сәнәғәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Сәнәғәттең төп тармаҡтары: машиналар эшләү һәм металл эшкәртеү; төҫлө һәм ҡара металлургия, химия, микробиология, урман, ағас эшкәртеү һәм целлюлоза-ҡағыҙ, еңел, аҙыҡ-түлек сәнәғәте, торф сәнәғәте.

Энергетика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Киров өлкәһе энергетикаһы

2020 йыл башында Киров өлкәһе территорияһында дөйөм ҡеүәте 972,55 МВт булған 5 йылылыҡ электр станцияһы һәм бер бәләкәй ГЭС файҙаланыла. 2019 йылда улар 4309,1 млн кВт·сәғ электр энергияһы етештергән[57].

Ауыл хужалығы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Белохолуницкий районындағы ялан, 2017 йылдың авгусы
Белохолуницкий районындағы ялан, 2017 йылдың авгусы

2021 йылдың 1 ғинуарына ауыл халҡы 272 610 кеше тәшкил итә, йәки Киров өлкәһе халҡының 22 проценты. Ауыл хужалығында төп тармаҡ булып башлыса һөт-ит йүнәлешендәге малсылыҡ тора. Төп ауыл хужалығы культуралары: иген, картуф, етен һәм йәшелсә. Иген культураларынан ужым арышы һәм фураж культуралары өҫтөнлөк итә. Малсылыҡ продукттарының 20 процентҡа тиклеме төбәктән ситкә, башлыса илдең төньяҡ төбәктәренә сығарыла.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Шахрай С. М., Алексеев С. С., Собчак А. А., Конституционное совещание Российской Федерации, phaile Конституция Российской Федерации (урыҫ) // Российская газета — Россия: 1993. — Т. 102. — С. 102. — ISSN 1606-5484; 1560-0823
  2. ↑ Гордеева З.И., Горячко М.Д. и др. Ки́ровская о́бласть / председ. Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. — Большая Российская Энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия», 2009. — Т. 14. Киреев - Конго. — С. 35. — 749 с. — 60 000 экз. — ISBN 978-5-85270-345-3. Архивировано 25 май 2019 года.
  3. ↑ Правительство Кировской области — Общие сведения. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 24 ноябрь 2009. Архивировано 13 октябрь 2011 года.
  4. ↑ 1 2 3 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2024 г. и в среднем за 2023 г. и компоненты её изменения. Федеральная служба государственной статистики (22 март 2024). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 25 март 2024.
  5. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  6. ↑ Ҡалып:ЭЗВ
  7. ↑ Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Наличное население в губерниях, уездах, городах Российской империи (без Финляндии). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 28 сентябрь 2018. Архивировано 28 июль 2014 года.
  8. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2015 года и в среднем за 2014 год (опубликовано 17 марта 2015 год)
  9. ↑ Йосопов Р. М. Башҡорт диаспоралары // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  10. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апрель 2024). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 2 май 2024.
  11. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года. На 1 октября 2021 года. Том 1. Численность и размещения населения (XLSX). Мөрәжәғәт итеү датаһы: 1 сентябрь 2022. Архивировано 1 сентябрь 2022 года.
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20150611024918/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg.
  13. ↑ http://istmat.info/node/18484.
  14. ↑ http://istmat.info/node/20228.
  15. ↑ http://docs.historyrussia.org/ru/nodes/47581-vsesoyuznaya-perepis-naseleniya-1937-goda-obschie-itogi#mode/inspect/page/64/zoom/4.
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131830/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg1.php.
  17. ↑ https://web.archive.org/web/20131019131839/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg1.php.
  18. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg1.php.
  19. ↑ https://www.webcitation.org/6ibsmTCzx.
  20. ↑ https://web.archive.org/web/20111010033657/http://demoscope.ru:80/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
  21. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  22. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  23. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  24. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  25. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  26. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  27. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  28. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  29. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  30. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  31. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  32. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  33. ↑ https://web.archive.org/web/20120203125040/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
  34. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  35. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  36. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  37. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  38. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  39. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  40. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  41. ↑ https://web.archive.org/web/20130906112443/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx.
  42. ↑ http://www.fedstat.ru/indicator/data.do?id=31557.
  43. ↑ http://web.archive.org/web/20130516092833/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
  44. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  45. ↑ https://web.archive.org/web/20140810202114/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
  46. ↑ https://web.archive.org/web/20150923180801/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
  47. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2016.xls.
  48. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  49. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  50. ↑ https://web.archive.org/web/20210502132133/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  51. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
  52. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  53. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/chisl_RF_01-01-2022_VPN-2020.xls.
  54. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx.
  55. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/OkPopul_Comp2024_Site.xlsx.
  56. ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Туснолобов Степан Сергеевич 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 21 октябрь 2018)
  57. ↑ Программа развития электроэнергетики Кировской области на 2021—2025 годы. Официальный сайт Правительства Кировской области. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 8 август 2020.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡалып:История Кировской области

https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Киров_өлкәһе&oldid=2280217 ҡабул ителгән