Ырымбур өлкәһе
| Субъект Российской Федерации | |||||
| Ырымбур өлкәһе | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| 52°08′00″ с. ш. 55°36′00″ в. д.HGЯO | |||||
| Ил | |||||
| Входит в | Волга буйы федераль округы | ||||
| Адм. үҙәк | Ырымбур | ||||
| Губернатор | Денис Владимирович Паслер[d] | ||||
| Тарихы һәм географияһы | |||||
| Майҙаны |
|
||||
| Сәғәт бүлкәте | YEKT и Азия/Екатеринбург[d][1] | ||||
| Һанлы идентификаторһар | |||||
| Код ISO 3166-2 | RU-ORE | ||||
| Код ОКАТО | 53 | ||||
| Телефон коды | 353 | ||||
|
|
|||||
| Рәсми сайт (рус.) | |||||
 |
|||||
 РУВИКИ.Медиа файлдары | |||||
![Флаг[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Orenburg_Oblast.svg)
![Герб[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Coat_of_arms_of_Orenburg_Oblast.svg)
Ырымбур өлкәһе (рус. Оренбургская область) — өлкә, Рәсәй Федерацияһы субъекты, Көньяҡ Уралда урынлашҡан, Волга буйы Федераль округына ҡарай. Өлкә үҙәге — Ырымбур ҡалаһы. Территорияһы 123 732 км². Халҡы 2 032 915 кеше (2010).
Ҡаҙағстан (Көнсығыш Ҡаҙағстан, Аҡтүбә, Ҡостанай өлкәләре), Башҡортостан һәм Татарстан республикалары, Һамар, Һарытау һәм Силәбе өлкәләре менән сиктәш.
Өлкәлә башҡорттар нигеҙ һалған 135 ауыл бар[3].
Тарихы
Ырымбур өлкәһе тарихы Ырымбур экспедицияһынан башлана, 1744 йылда ойошторолған Ырымбур губернаһы тарихы менән бәйле.
Ҡарағыҙ: Ырымбур экспедицияһы
Ҡарағыҙ: Ырымбур губернаһы
Өлкәләге власть
Өлкә Уставына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. Өлкә Губернаторы, Хөкүмәте, Закондар сығарыу йыйылышы һәм Рәсәй Президентының тулы хоҡуклы вәкиле резиденцияһы 1936—1939 йылдарҙа Дом Советов тип төҙөлгән йортта урынлашҡан[4]
Башҡарма власть
Ырымбур өлкәһе Губернаторы — өлкәләге иң юғары вазифа.
Өлкә губернаторҙары
- Елагин Владимир Васильевич (24 октябрь 1991 — 29 декабрь 1999).
- Чернышёв Алексей Андреевич (29 декабрь 1999 — 15 июнь 2010).
- Берг Юрий Александрович 2010 йылдың 15 июненән
Суд власы
Ырымбур өлкәһе суд системаһы составында:
- Ырымбур өлкәһе өлкә суды — Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды
- Ырымбур өлкәһе арбитраж суды — Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды
Закондар сығарыу власы
Ырымбур өлкәһенең Закондар сығарыу йыйылышы — Ырымбур өлкәһенең юғары закондар сығарыу органы. Йыйылышҡа 47 депутат һайлана.
Халыҡ
Өлкәлә 2 008 535 кеше йәшәй.
Милли состав
| Халыҡ | Һан, 2010 йылда[5]. |
|---|---|
| Урыҫтар | 1 519 525 (75 ,9 %) |
| Татарҙар | 151 492 (7 ,6 %) |
| Ҡаҙаҡтар | 120 262 (6 ,0 %) |
| Украиндар | 49 610 (2 ,5 %) |
| Башҡорттар | 46 696 (2 ,3 %) |
| Мордвалар | 38 682 (1 ,9 %) |
| Немецтар | 12 165 (0 ,6 %) |
| Сыуаштар | 12 492 (0 ,6 %) |
| Әрмәндәр | 10 547 (0 ,5 %) |
| Әзербайжандар | 7 421 (0 ,4 %) |
| Белорустар | 5 590 (0 ,3 %) |
| Иҫәптәре 5 меңдән ашыу халыҡтар күрһәтелгән |
Административ ҡоролош
Өлкәлә 35 район, 12 ҡала һәм 1 ябыҡ административ-территориаль берәмек — Комаровск ҡасабаһы[6].
Муниципаль райондар һәм ҡала округтары
- Абдулла районы
- Адамовка районы
- Аҡбулаҡ районы
- Александровка районы
- Әсекәй районы
- Беляевка районы
- Боғорослан районы
- Быҙаулыҡ районы
- Гай ҡала округы
- Грачёвка районы
- Домбаровка районы
- Илек районы
- Кваркено районы
- Красногвардейск районы
- Ҡыуандыҡ ҡала округы
- Ҡорманай районы
- Матвеевка районы
- Новоорск районы
- Новосергиевка районы
- Октябрьский районы
- Ырымбур районы
- Первомайский районы
- Переволоцк районы
- Пономарёвка районы
- Һаҡмар районы
- Һарыҡташ районы
- Светлый районы
- Северный районы
- Соль-Илецк ҡала округы
- Сорочинск ҡала округы
- Ташлы районы
- Тоцк районы
- Төйлөгән районы
- Шарлыҡ районы
- Ясный ҡала округы
Ҡалалар
- Абдулла
- Боғорослан
- Быҙаулыҡ
- Гай
- Ҡыуандыҡ
- Медногорск,
- Новотроицк
- Ырымбур
- Орск
- Соль-Илецк
- Сорочинск
- Ясный
Башҡорт халҡының тормошонда өлкә роле
- Өлкә башҡорт һәм ҡаҙаҡ ерҙәренең сигендә урынлашҡан. Өлкә аша Ҡәнифә юлы үтә.
- I Бөтә башҡорт ҡоролтайы 1917 йылдың 20—27 июлендә Ырымбур ҡалаһында үтә.
Билдәле шәхестәре
- Любушкин Виктор Васильевич (23.10.1913—1.02.1983), совет партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1939—40 йылдарҙағы совет‑фин һуғышында ҡатнашыусы. 1955—1961 йылдарҙа КПСС-тың Сибай ҡала комитетының 1‑се секретары; 1966—1974 йылдарҙа Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты директоры. Башҡорт АССР-ының III—VI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1956), ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1949, 1971), Ҡыҙыл Йондоҙ (1970), ике Почёт Билдәһе (1961, 1966) ордендары кавалеры. Кваркен районы Айҙарәле ҡасабаһынан[7].
Өлкәлә тыуған башҡорттар — Советтар Cоюзы Геройҙары
- Фәйзуллин Хәниф Шакир улы Ҡыуандыҡ районы, Сабаҡлы ауылы[3]
- Әхмәтшин Йәғәфәр Әхмәт улы — Ҡыуандыҡ районы, Ҡотлой ауылы
- Әғзәм Хәйретдинов — Абдулла районы, Яңы Яҡут ауылы
Өлкәлә тыуған башҡорт әҙиптәре һәм сәнғәт эшмәкәрҙәре
- Амантаев Ғабдулла Сәхипгәрәй улы
- Буранғолов Мөхәммәтша Абдрахман улы
- Юлтыев Дауыт Исхаҡ улы
- Бикбаев Рауил Төхфәт улы
- Вәлиулла Мортазин-Иманский
- Ибраһимов Хабибулла Калимулла улы
- Йәғәфәров Аллабирҙе Нурмөхәмәт улы
- Артур Туҡтағолов, «Далан» төркөмө солисы Ҡыуандыҡ районында тыуған
- Әхмәмәтов Шәрәф Хисам улы, башҡорт яҙыусыһы
- Чанышев Әмир Иҙрис улы, башҡорт яҙыусыһы
- Хисмәт Юлдашев
Иҫкәрмәләр
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
- ↑ archINFORM (нем.) — 1994.
- ↑ 1 2 Минзәлә башҡорттары араһында нисә Герой булған? 2016 йылдың 7 март көнөндә архивланған.
- ↑ Ырымбур өлкәһе Хөкүмәте йорто 2016 йылдың 5 март көнөндә архивланған.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года (xls) 2012 йылдың 30 май көнөндә архивланған.
- ↑ Муниципальные образования 2012 йылдың 18 апрель көнөндә архивланған.. Портал органов государственной власти «Оренбуржье»
- ↑ Башҡорт энциклопедияһы — Любушкин Виктор Васильевич 2016 йылдың 21 апрель көнөндә архивланған. (Тикшерелеү көнө: 19 октябрь 2018)
Һылтанмалар
- Хусаинова Г. Т. Ырымбур өлкәһе // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Ырымбур йыры(недоступная ссылка)
- Ырымбур башҡорттары. Тарих. Мәҙәниәт. Этнография. Махсус сайт. 2013 йылдың 16 июнь көнөндә архивланған.
- Ырымбур өлкәһе көнсығыш башҡорттары
 | ||
| Ҡалалар | |
|---|---|
| ЯАТБ |
|
| Районы |
|