Карелия
Рәсәй Федерацияһы субъекты | |||||
Карелия | |||||
| |||||
' |
Петрозаводск | ||||
18 | |||||
- Барлығы |
180 520 км² | ||||
- Барлығы |
636 932 (2010) 3.53/км² | ||||
- Барлығы (ағым. хаҡ.) |
127,7 млрд. Һум млрд. һум (2010) 170,1 мен Һум мең һум | ||||
Төньяҡ-Көнбайыш федераль округы | |||||
урыҫ[1] | |||||
10 | |||||
RU-KR | |||||
.karelia.ru | |||||
MSD[d], UTC+3 и Европа/Москва[d][2] |
Каре́лия Республикаһы, Каре́лия[3], Ка́рьяла[3] (лив. карел. Karjalan tazavaldu, собств. карел. Karjalan tašavalta, фин. Karjalan tasavalta[4], вепс. Karjalan Tazovaldkund) — Рәсәй Федерацияһы субъекты[5], Төньяҡ-Көнбайыш федераль округына инә.
Карелия Республикаһы тарихи нигеҙе үның бөгөнгө биләмәләрендә тәүге СССР милли-дәүләт берләшмәһе булараҡ РСФСР составында 1920 йылдың 8 июнендә ойошторолған Карел хеҙмәт коммунаһынан (урыҫса Карельская трудовая коммуна, фин телендә Karjalan työkommuunni) башланғыс ала[6]. Был автономиялы өлкә берләшмәһе 1923 йылдың 25 июлендә Карел Совет Республикаһы итеп үҙгәртелә[7][8].
Карелияның көнбайыштағы сиге Рәсәй Федерацияһының Финляндия (бер үк ваҡытта дөйөм Европа Берлешмәһе) менән булған 798,3 км оҙонлоҡтағы дәүләт сиге менән тап килә. Республика биләмәләре башҡа тарафтарҙан Рәсәйҙең Архангельск, Вологда , Ленинград һәм Мурманск өлкәләре менән сиктәш.
Баш ҡалаһы — Петрозаводск[9].
Карелия — Рәсәйҙең милли төбәктәре араһында республикаға исем биреүсе төп милләте иң аҙ булған субъект. Карелдар республика халҡының ни бары 7,4 процентын ғына тәшкил итә.
Файл:Республика Карелия.png
Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Рәсәй Карелияһы :
Беломор Карелияһы, бөгөнгө Карелияның 5 районы
Ладога Карелияһы, бөгөнгө Карелияның 2 районы
Олонец Карелияһы, бөгөнгө Карелияның 10 районы
Пудож Карелияһы, бөгөнгө Карелияның 1 районы
Фин Карелияһы
Период | Исем | Иҫкәрмә |
---|---|---|
VII — XI | Корела (ырыу) | Прибалт-фин халыҡтарының бер ырыуы |
XI — XV | Корел ере | Новгород республикаһы составында автономия |
XVI — XVII | Корел өйәҙе | Водская пятина өлөшө, Новгород ере, Мәскәү батшалығы |
1617 — 1721 | Карел герцоглығы | Герцоглыҡ, Швеция составында |
1784 — 1796 | Олонецкое наместничество | Рәсәй империяһының административ өлөшө |
1801 — 1922 | Олонец губернаһы | Рәсәй империяһының административ өлөшө |
08.06.1920 — 27.07.1923 | Карельская Трудовая Коммуна (КТК) | РСФСР/СССР составындағы автономия |
25.07.1923 — 05.12.1936 | Автоном Карел Совет Социалистик Республикаһы (АКССР) | РСФСР/СССР составындағы автономия |
05.12.1936 — 31.03.1940 | Карел Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы (КАССР) | РСФСР/СССР составындағы автономия |
31.03.1940 — 16.07.1956 | Карел-Фин Совет Социалистик Республикаһы (КФССР) | СССР составындағы союздаш республика |
16.07.1956 — 24.05.1991 | Карел Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы (КАССР) | РСФСР/СССР составындағы автономия |
13.11.1991 — 12.02.2001 | Карелия Республикаһы | Рәсәй составындағы республика |
12.02.2001 көндән | Карелия Республикаһы (Карьяла) | Рәсәй составындағы республика |
Халыҡ ханы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Республикала 503,9 мең кеше (78 %) — ҡала йәшәүселәре, 141,3 мең (22 %) — ауылда йәшәй[10]. Этник состав:
иҫәп алыу 1926 | иҫәп алыу 1939 | иҫәп алыу 1959 | иҫәп алыу 1970 | иҫәп алыу 1979 | иҫәп алыу 1989 | иҫәп алыу 2002 | иҫәп алыу 2010[11] | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
урыҫтар | 153 967 (57,2 %) | 296 529 (63,2 %) | 412 773 (62,7 %) | 486 198 (68,1 %) | 522 230 (71,3 %) | 581 571 (73,6 %) | 548 941 (76,6 %) | 507 654 (82,2 %) |
Карелдар | 100 781 (37,4 %) | 108 571 (23,2 %) | 85 473 (13,0 %) | 84 180 (11,8 %) | 81 274 (11,1 %) | 78 928 (10,0 %) | 65 651 (9,2 %) | 45 570 (7,4 %) |
Белорустар | 555 (0,2 %) | 4263 (0,9 %) | 71 900 (10,9 %) | 66 410 (9,3 %) | 59 394 (8,1 %) | 55 530 (7,0 %) | 37 681 (5,3 %) | 23 345 (3,8 %) |
Украиндар | 708 (0,3 %) | 21 112 (4,5 %) | 23 569 (3,6 %) | 27 440 (3,8 %) | 23 765 (3,2 %) | 28 242 (3,6 %) | 19 248 (2,7 %) | 12 677 (2,0 %) |
Финдар | 2544 (0,9 %) | 8322 (1,8 %) | 27 829 (4,2 %) | 22 174 (3,1 %) | 20 099 (2,7 %) | 18 420 (2,3 %) | 14 156 (2,0 %) | 8577 (1,4 %) |
Вепстар | 8587 (3,2 %) | 9392 (2,0 %) | 7179 (1,1 %) | 6323 (0,9 %) | 5864 (0,8 %) | 5954 (0,8 %) | 4870 (0,7 %) | 3423 (0,5 %) |
башҡа халыҡтар | 2194 (0,8 %) | 20 709 (4,4 %) | 29 869 (4,5 %) | 20 726 (2,9 %) | 19 565 (2,7 %) | 21 505 (2,7 %) | 25 734 (3,6 %) | 16 422 (2,7 %) |
Административ-территориаль ҡоролошо[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Был мәҡәләнең өлөшө әлегә яҙылмаған. |
Иҡтисад[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Был мәҡәләнең өлөшө әлегә яҙылмаған. |
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Пункт 1 статьи 11 Конституции Республики Карелия
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
- ↑ 3,0 3,1 Конституция Республики Карелия — статья 1
- ↑ Karjalan tasavalta (tiivistetty info) 2011 йылдың 12 сентябрь көнөндә архивланған. (фин.)
- ↑ Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2
- ↑ [ Карельская трудовая коммуна] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
- ↑ Декретом ВЦИК от 25 июля 1923 года Карельская трудовая коммуна была преобразована в Карельскую Советскую Республику.
- ↑ 80 лет Республике Карелия
- ↑ Конституция Республики Карелия — статья 15
- ↑ Карелиястат. 110 безлюдных деревень и посёлков 2012 йылдың 19 ғинуар көнөндә архивланған.
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 2012 йылдың 1 июнь көнөндә архивланған.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Официальный сайт Республики Карелия 2019 йылдың 1 октябрь көнөндә архивланған. (рус.) (фин.) (инг.)
- Законодательное Собрание Республики Карелия 2012 йылдың 18 ғинуар көнөндә архивланған. (рус.) (фин.) (инг.)
- Перечень государственных и автономных учреждений Республики Карелия
- Законодательство Республики Карелия
- Федеральные территориальные органы государственной власти, предприятия и учреждения в Республике Карелия
- Органы местного самоуправления
- Центральная избирательная комиссия Республики Карелия 2013 йылдың 11 сентябрь көнөндә архивланған.
- Административно-территориальное устройство Республики Карелия
- Республика Карелия в справочнике-каталоге «Вся Россия» 2010 йылдың 31 декабрь көнөндә архивланған.
- Фотографии Карелии 2008 йылдың 11 март көнөндә архивланған.
- Олонецкие губернские ведомости — источник по истории Карелии XIX и начала XX вв. 2007 йылдың 23 июнь көнөндә архивланған.
- Топографические карты
- Достопримечательности Карелии
- Центр национальных культур и народного творчества Республики Карелия 2012 йылдың 12 декабрь көнөндә архивланған.
- Сайт «Коренные народы Карелии»
- Культурный туризм в Карелии