Аҡтаныш
Ауыл | |
Аҡтаныш | |
---|---|
татар. Актаныш | |
55°43′23″ с. ш. 54°03′27″ в. д.HGЯO | |
Ил | Рәсәй Федерацияһы |
Федерация субъекты | Татарстан |
Муниципаль район | Аҡтаныш |
Ауыл биләмәһе | Аҡтаныш |
Тарихы һәм географияһы | |
Тәүге телгә алыу | 1715 йыл |
Диңгеҙ кимәленән бейеклеге | 67 метр |
Сәғәт бүлкәте | UTC+4:00 |
Халҡы | |
Халҡы | ↗9563[1] кеше (2016) |
Милли составы | Татарҙар |
Конфессиялар | Мосолмандар |
Рәсми тел | татар теле и урыҫ теле |
Һанлы идентификаторҙар | |
Телефон коды | +7 +7 |
Почта индексы | 423740 |
Код ОКАТО | 92 205 809 001 |
Код ОКТМО | 92 605 409 101 |
Номер в ГКГН | 0012595 |
|
Аҡтаныш (Түбәнге Аҡтанышбаш) — Рәсәй Федерацияһы Татарстан Республикаһы Аҡтаныш районы үҙәге. Аҡтаныш ауыл советы составына керә һәм уның үҙәге булып тора.
Атамаһы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Крайҙы өйрәнеүсе Фидан Мәрүәров буйынса, ауылдың исеме ике һүҙҙән тора «аҡ» һәм «таныш». Бында Таныш-Тәнеш — антропонимдан барлыҡҡа килгән күл атамаһы[2].
География[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ауыл Аҡтаныш һәм Ағиҙел йылғалары буйында, Башҡортостан Республикаһы сиге янында урынлашҡан[3].
Тарих[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ауылға ҡырғыҙ ырыуы ябалаҡ түбәһе башҡорттары нигеҙ һала. Тәүге тапҡыр 1715 йылда телгә алына[4]. Һуңыраҡ ауыл Ырымбур губернаһы Минзәлә өйәҙенә составында була. XIX быуаттың беренсе яртыһында 11-се (1847 йылдан һуң — 12-се) башҡорт кантоны составында була. 1865 йылда Минзәлә өйәҙе Өфө губернаһына инә. 1866 йылда ырыу улустары бөтөрөлгәс, ауыл Аҡтаныш улусы составына керә һәм ошо улустың үҙәге була[4].
1848 йылда тимерлек, 1905 йылда — 2 ел тирмәне, 2 мануфактура һәм 3 бакалея кибеттәре; шарап һәм һыра кибеттәре, киптергес теркәлгән. Ауылда баҙар һәм сентябрҙә йәрминкә уҙғарылған. Бында улус идаралағы, почта-телеграф бүлеге урынлашҡан. 1848 йылда мәсет, 1870 йылда уның эргәһендә мәктәп теркәлгән. 1892 йылда мәсеткә яңы бина төҙөлә[4].
1920 йылда ауыл яңы ойошторолған Татар АССР-ының Минзәлә кантоны составына керә. 1930 йылдан Аҡтаныш районы үҙәге, 1963 йылдан — Минзәлә районы составында, 1965 йылдан — йәнә Аҡтаныш районы үҙәге. 1988—1991 йылдарҙа ҡала тибындағы ҡасаба статусында була[3].
Халыҡ һаны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1816 йылда — ир енесле 222 йән башҡорт (улар араһында 2 ҡатынлы 9 йорт хужаһы) һәм 156 йән типтәр; 1834 йылда — ир енесле 329 (улар араһында 2 ҡатынлы 2 йорт хужаһы) башҡорт һәм 191 йән типтәр; 1859 йылда 315 йән керҙәш башҡорт һәм типтәр иҫәпләнгән. 1902 йылда ауылда барлығы 224 ихатала ир енесле 1214 йән иҫәпләнгән. 1912 йылғы Подворный иҫәп алыу мәғлүмәттәренә ярашлы ауылда 1417 керҙәш-башҡорт йәшәгән[4]. Аҡтаныш ауылы гәрәйҙәрҙең аҫаба ерҙәрендә урынлашҡанға күрә, бында йәшәүсе ҡырғыҙ ырыуы башҡорттары керҙәшлек хоҡуғы алып типтәр ҡатламында булғандар[2].
1884 | 1897 | 1906 | 1913 | 1920 | 1926 | 1938 | 1949 | 1958 | 1965 | 1970 | 1979 | 1989[3] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
906 | 1243 | 1292 | 1417 | 1739 | 1274 | 1874 | 1699 | 2168 | 2242 | 2842 | 4446 | 6814 |
Халыҡ иҫәбе | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
1959[5] | 1970[6] | 1979[7] | 1989[8] | 2002[9] | 2010[10] | 2012[11] |
2543 | ↗2884 | ↗5178 | ↗6814 | ↗8148 | ↗8923 | ↗9090 |
2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[1] | |||
↗9172 | ↗9317 | ↗9488 | ↗9563 |
Инфраструктура[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ауылда һөт эшкәртеү заводы, ауыл хужалығы техникаһы һәм төҙөлөш предприятиелары, типография эшләй. Ауылда һөнәри училище, 2 урта мәктәп, сәнғәт мәктәбе, балалар музыка мәктәбе, музей, 2 мәҙәниәт йорто, 4 китапхана, үҙәк район дауаханаһы, мәсет бар[3].
Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Афзалова Әлфиә Афзал ҡыҙы — йырсы, Татарстан Республикаһының атҡаҙанған артисы.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ 1,0 1,1 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2016 года . Дата обращения: 11 апрель 2016. Архивировано 11 апрель 2016 года.
- ↑ 2,0 2,1 История башкирских родов. Кыргыз. Том 10 / С. И. Хамидуллин, Ю. М. Юсупов, Р. Р. Асылгужин, Р. Р. Шайхеев, И. Р. Саитбатталов, В. Г. Волков, А. А. Каримов, А. М. Зайнуллин, Р. М. Камалов, Ф. С. Марваров, Р. М. Рыскулов, А. Р. Асылгужин, А. Я. Гумерова, Г. Ю. Галеева, Г. Д. Султанова. — Уфа: ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2015. — С. 114—117. — 808 с. — ISBN 978-5-85051-640-6. (рус.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Татарская Энциклопедия. Т. 1. — Казань, 2002. — С. 87.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Асфандияров А. З. Аулы мензелинских башкир. — Уфа: Китап, 2009. — С. 256—261. — 600 с. — ISBN 978-5-295-04952-1.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года . Архивировано 3 февраль 2012 года. Всесоюзная перепись населения 1970 года
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года . Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения . Архивировано 22 август 2011 года.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более . Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года . Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) . Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014 . Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года . Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
Был — Татарстан географияһы буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ, мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып, проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |