Космодром

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Космодром
Хештег spaceport
Рәсем
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Космодром («йыһан» һәм боронғо грек телендә δρόμος «йүгереү өсөн урын») — осош участкаһында йыһан тәғәйенләнешендәге ракеталарҙы осороу һәм контролдә, әҙерлек кимәлендә тотоу, эшләтеп ебәреүгә әҙерләү, осошто контролдә тотоу өсөн тәғәйенләнгән ҡоролмалар комплексы урынлашҡан биләмә[1]. Исеме самолёттар өсөн тәғәйенләнгән аэродромға оҡшаш бирелгән. Ғәҙәттә, космодромдар ҙур майҙанды биләй һәм, осош ваҡытында айырылған бүлкәттәр торлаҡтарға йәки күрше осоу майҙансыҡтарына зыян килтермәһен өсөн, халыҡ тығыҙ йәшәгән урындарҙан алыҫта урынлаша.

Космодром өсөн отошло урын экваторҙа, бында ракета-йөрөтөүсе Ерҙең әйләнеү энергияһын тулыраҡ файҙалана ала. Урта киңлектәрҙәге космодромдан осоролған ракета менән сағыштырғанда экваторҙан ебәрелгән ракета яғыулыҡтың яҡынса 10 процентын экономиялай ала. Шуға ярашлы, шул уҡ йөрөтөүсе орбитаға күберәк файҙалы йөк сығара ала. Экваторҙан орбитаға теләһә ниндәй ауышлыҡ менән осорорға мөмкин. Экваторҙа йыһанға ракеталар осорорға һәләтле дәүләттәр шул тиклем күп булмағанлыҡтан, диңгеҙҙә урынлашҡан космодромдар проекттары барлыҡҡа килә.

Статистика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

2019 йылда планета космодромдарынан йыһан ракеталарын осороу иҫәбе түбәндәгесә булды:

Осоу урыны Ил Осороуҙар һаны Иҫкәрмәләр
Бөтәһе Уңышлы Уңышһыҙ Өлөшләтә. уңышлы.
Сичан Ҡытай 13 13
Байконур Ҡаҙағстан 13 13
Канаверал Мороно Америка Ҡушма Штаттары 12 12
Тайюань Ҡытай 10 9 1
Цзюцюань Ҡытай 9 8 1
Куру Европа Берләшмәһе 9 8 1
Плесецк Рәсәй Федерацияһы 8 8
Rocket Lab LC-1 Яңы Зеландия 6 6
Шрихарикота Һиндостан 6 6
Ванденберг базаһы Америка Ҡушма Штаттары 3 3
КЕННЕДИ КЦ Америка Ҡушма Штаттары 3 3
MARS Америка Ҡушма Штаттары 2 2
Семнан Иран 2 2
Утиноура Япония 1 1
Һары

диңгеҙҙәге мобиль платформа

Ҡытай 1 1
Көнсығыш Рәсәй Федерацияһы 1 1
Япония 1 1
«Старгейзер» самолеты Америка Ҡушма Штаттары 1 1
Вэньчан Ҡытай 1 1

Космодромдар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Курсив менән эшен туҡтатҡан космодромдар айырып күрһәтелә.

Исемлек[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төҫ менән космодром статусына етмәгән старт комплекстары һәм майҙансыҡтар бүленгән (2016 йылдың ноябренә ҡарата).

Атамһы Тулы атамаһы Ҡайһы илдеке Урынлашыуы Координаталар Сафҡа индереү Беренсе осороу[2] Ябыу
Арнем «Арнем» Йыһан үҙәге Австралия Австралия Төньяҡ биләмә 12.38138912°22′53″ ю. ш. 136°48′50″ в. д.HGЯO ? 2022
Вумера - Австралия Австралия
Бөйөк Британия Бөйөк Британия
Көньяҡ Австралия штаты 30.955330°57′19″ ю. ш. 136°31′55″ в. д.HGЯO 1947 1967 1976
Алкантара - Бразилия Бразилия Мараньян штаты 02.36522°21′54″ ю. ш. 44°22′38″ з. д.HGЯO 1990 1990 -
Пальмахим Явне
База 25
Израиль Израиль Үҙәк округ 31.884831°53′05″ с. ш. 34°40′48″ в. д.HGЯO 1971[3] 1988 -
Шрихарикота Сатиш Дхаван исемендәге Йыһан үҙәге Һиндостан Һиндостан Андхра-Прадеш штаты 13.719913°43′12″ с. ш. 80°13′49″ в. д.HGЯO 1971 1980 -
Аль-Анбар Al Anbar[4], Аль-Анбар йыһан үҙәге Ираҡ Ираҡ Аль-Анбар мухафазаһы 32.782232°46′55″ с. ш. 44°17′58″ в. д.HGЯO 1989 (?) 1991 (?) 1991
Семнан[5] - Иран Иран Семнан остан 35.222235°13′19″ с. ш. 53°53′42″ в. д.HGЯO 2008 2009 2015
Сан-Марко Хәҙерге көндә — Луиджи Брольо исемендәге Йыһан үҙәге Италия Италия Залив Формоза, Кения Кения территория һыуҙары 02.94082°56′27″ ю. ш. 40°12′48″ в. д.HGЯO 1964 1967 1988
Вэньчан Хайкоу, Хайнань Ҡытай Ҡытай Хайнань утрауы 19.61719°37′12″ с. ш. 110°45′03″ в. д.HGЯO 2012[6] 2013[7] -
Сичан 27-се база Ҡытай Ҡытай Сычуань провинцияһы 28.246028°14′45″ с. ш. 102°01′35″ в. д.HGЯO 1970 1984 -
Тайюань Учжай
(Wuzhai)
Ҡытай Ҡытай Шаньси провинцияһы 38.848738°50′55″ с. ш. 111°36′28″ в. д.HGЯO 1968 1988 -
Цзюцюань 10-сы база, Донгфенг
элек — Чанчэньцзэ,
Шуанчэньци
Ҡытай Ҡытай Аймак Алашань
(Эске Монголия)
40.95777840°57′28″ с. ш. 100°17′30″ в. д.HGЯO 1958 1970 -
Тонхэ Квандай ракета һынау полигоны Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы КХДР Хамгён-Пукто провинцияһы 40.85555640°51′20″ с. ш. 129°39′57″ в. д.HGЯO 1984 -[8] -
Сохэ Сохэның Көнбайыш һынау полигоны Корея Халыҡ-Демократик Республикаһы КХДР Пхёнан-Пукто провинцияһы 39.66007539°39′36″ с. ш. 124°42′19″ в. д.HGЯO 1990—2000-е 2012 -
Наро Наро Йыһан үҙәге (Naro Space Center) КореяКорея Республикаһы Корея Республикаһы Венародо (Oenaro) утрауы, Чолла-Намдо провинцияһы 34.43186734°25′55″ с. ш. 127°32′06″ в. д.HGЯO 2009 2013 -
Байконур Байконыр, Тюратам,
элек — Ленинск
Ҡаҙағстан Ҡаҙағстан
Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы
Ҡыҙылурҙа, Ҡаҙағстан Ҡаҙағстан 45.96611145°57′58″ с. ш. 63°18′28″ в. д.HGЯO 1957 1957 -
Капустин Яр 4-се Дәүләт үҙәк төр-ара полигон (4ГЦМП), Знаменск Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Әстерхан өлкәһе 48.565548°33′55″ с. ш. 46°17′42″ в. д.HGЯO 1946 1962 -
Плесецк 1-се Дәүләт һынау космодромы, ГИК-1, ГНИИП-53 Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Архангел өлкәһе 62.96004462°57′36″ с. ш. 40°41′00″ в. д.HGЯO 1959 1966 -
Свободный 2-се Дәүләт һынау космодромы, ГИК-2, Свободный-18 Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Амур өлкәһе 51.793551°47′36″ с. ш. 128°11′16″ в. д.HGЯO 1996 1997 2007[9]
Ясный «Ясный» старт базаһы, Домбаровский Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Ырымбур өлкәһе 51.207151°12′25″ с. ш. 59°51′00″ в. д.HGЯO 1964 2006 -
Восточный Российский гражданский космодром на Дальнем Востоке Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы Амур өлкәһе 51.793551°53′04″ с. ш. 128°20′05″ в. д.HGЯO 2016 (1Ҡалып:Nbhyя очередь) 2016
Ванденберг Көнбайыш һынау майҙансығы,
Тымыҡ океан полихотаһы
Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Санта-Барбара округы ,
Калифорния штаты
34.729734°43′47″ с. ш. 120°34′36″ з. д.HGЯO 1957 1959 -
Кадьяк «Кадьяк» эшләтеп ебәреү комплексы,
(Kodiak Launch Complex, KLC)
Мыс Нэрроу (Narrow Cape)
Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Кадьяк утрауы,
Аляска штаты
57.43583357°26′09″ с. ш. 152°20′16″ з. д.HGЯO 1998 2001 -
Кваджалейн Испытательный полигон Рейгана, Reagan Test Site (RTS), ранее — U.S. Army Kwajalein Atoll (USAKA), Kwajalein Missile Range (KMR) Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Остров Омелек, атолл Кваджалейн, Маршалл Утрауҙары Маршалл Утрауҙары 08.99958°59′58″ с. ш. 167°39′16″ в. д.HGЯO 1964 2008 -
Космический центр Кеннеди Восточный испытательный полигон Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Бревард округы,
Флорида штаты
28.585028°35′06″ с. ш. 80°39′04″ з. д.HGЯO 1962 1967 -
Мыс Канаверал Көнсығыш һынау полигоһы
Cape Canaveral Air Force Station (CCAFS)
Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Бревард округы,
Флорида штаты
28.488928°29′20″ с. ш. 80°34′40″ з. д.HGЯO 1949 1958 -
Уоллопс[10] Wallops, Испытательный центр на о. Уоллопс
(Wallops Island Test Center, WITC, WFF, WAL, KWAL)
Америка Ҡушма Штаттары АҠШ Аккомик округы ,
Вирджиния штаты
37.833037°49′59″ с. ш. 75°29′24″ з. д.HGЯO 1945 1961 -
Куру Космический центр в Гвиане
(Guiana Space Centre)
Франция Франция
Европа союзы Евросоюз
Французская Гвиана Гвиана 05.23935°14′21″ с. ш. 52°46′06″ з. д.HGЯO 1968 1970 -
Хаммагир Тәүҙә — ракета һынау үҙәге Колон-Бешар Франция Франция Алжир Алжир 30.893530°53′37″ с. ш. 3°02′09″ з. д.HGЯO 1947 1965 1967
Танегасима Танегасима (TNSC) Йыһан үҙәге Япония Япония Танегасима утрауы, Кагосима префектураһы 30.399530°23′58″ с. ш. 130°58′13″ в. д.HGЯO 1969 1975 -
Утиноура Утиноура Йыһан үҙәге (USC), Кимоцуки Япония Япония Кагосима префектураһы 31.251031°15′03″ с. ш. 131°04′55″ в. д.HGЯO 1962 1970 -
Rocket Lab Махия ярымутрауында 1-се старт майҙансығы Яңы Зеландия Яңы Зеландия Төньяҡ утрау 31.251039°15′39″ ю. ш. 177°51′55″ в. д.HGЯO 2017 2018 -

Мобиль космодромдар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Русса атама Инглизсә атама Ил Тәүге осороу Ебәрелгән район Ракета-йөрөтөүсе Төшөү урыны
«Боллс самолёты  8»[en]

(«Боинг» B-52B,

рег. номеры 52-008)
Balls 8 Америка Ҡушма Штаттары АҠШ 1990 (5 апрель) 36.000036° с. ш. 123° з. д.HGЯO

Тихий океан (бейеклек 13,2 км)
Пегас

Pegasus
Эдвардс авиабазаһы
«Старгейзер» самолеты

(модифиц. «Локхид» L-1011-100,

рег. номеры N140SC)
Stargazer Америка Ҡушма Штаттары АҠШ 1995 (3 апрель) 36.000036° с. ш. 123° з. д.HGЯO

Тымыҡ океан (бейеклек яҡынса 12 км)
Пегас

Pegasus-H

Pegasus-XL

Pegasus-XL HAPS
Ванденберг базаһы
«Новомосковск»һыу һыу аҫты кәмәһе Submarine K-407

Novomoskovsk
Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы 1998 (7 июль) 69.500069°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO

Баренц диңгеҙе
Штиль-1Н Гаджиево, Мурманск өлкәһе
(«Одиссей») диүгеҙҙән старты Sea launch

(Ocean Odyssey)
Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы 1999 (28 март) 00.00030°00′01″ с. ш. 153°54′46″ з. д.HGЯO

Тымыҡ океан, Рождество утрауҙары районы
Зенит-3SL (до 2014)

Союз-7 (в планах)
Порт Славянка, Диңгеҙ буйы крайы
«Екатеринбург» һыу аҫты кәмәһе Submarine К-84

Ekaterinburg
Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы 2006 (26 май) 69.500069°30′ с. ш. 34°12′ в. д.HGЯO

Баренц диңгеҙе
Штиль-1Н Гаджиево, Мурманск өлкәһе

2018 йылдың 25 декабрендә S7 Space компанияһы алыҫ йыһанға осҡанға тиклем караптарҙы хеҙмәтләндереү өсөн орбиталь космодром булдырыу проектын тормошҡа ашырыу тураһында иғлан итә[11].

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ГОСТ Р 53802-2010 Системы и комплексы космические. Термины и определения
  2. Первый удачный орбитальный запуск, произведённый с данного космодрома
  3. Приблизительная дата основания авиабазы 2009 йылдың 18 июль көнөндә архивланған.
  4. Al Anbar. Дата обращения: 7 июнь 2009. Архивировано 8 ноябрь 2013 года.
  5. Название и местоположение являются предположительными.
  6. Предположительная 2009 йылдың 27 апрель көнөндә архивланған. дата окончания строительства космодрома. Уже существующий ракетный полигон был построен в середине 1980-х.
  7. Предположительная дата первого пуска
  8. Произведены два космических запуска в 1998 и 2009 годах, данные об их успешности разнятся.
  9. На базе ЗАТО Циолковский (ранее — Свободный-18, Углегорск) к 2016 году планируется построить новый космодром — Восточный
  10. С 2006 года часть полигона арендована частной аэрокосмической корпорацией и используется для коммерческих запусков под названием «Среднеатлантический региональный космопорт» (ингл. Mid-Atlantic Regional Spaceport — MARS)
  11. S7 Space анонсировала создание орбитального космодрома. «Коммерсантъ» (25 декабрь 2018). Дата обращения: 26 декабрь 2018. Архивировано 26 декабрь 2018 года.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]