Иҫке Яңы йыл
Иҫке Яңы йыл (рус. Ста́рый Но́вый год) — Юлиан календары буйынса яңы йыл (иҫке стиль).
Иҫке стиль буйынса яңы йыл 31 декабрҙән (13 ғинуарҙа) 1 ғинуарға (14 ғинуарға) ҡарай төндә башлана. Һүҙбәйләнеш оксюморон өлгөһө булып тора. Рәсми булмаған байрам. Йола буйынса сиркәүҙәре Юлиан календары буйынса 25 декабрҙә (7 ғинуарҙа) Раштыуа байрамын билдәләгән илдәрҙә билдәләнә. Шуға ярашлы, «Иҫке Яңы йыл» датаһы Юлиан календары буйынса Яңы йылға тап килә. Байрамдың килеп сығышы Раштыуа байрамы, календарь йолаһы буйынса, Яңы йыл алдынан булырға тейеш булыуы менән бәйле. Шулай уҡ православие сиркәүендә григориан Яңы йылына Раштыуа посы тура килә, сөнки мул табын, күп ашау һәм күңел асыу тыйыла.
Илдәрҙә Иҫке Яңы йыл
Рәсәй
1699 йылдың 30 декабрендә Пётр I Рәсәйҙә йыл башын Юлиан календары буйынса 1 сентябрҙән 1 ғинуарға күсереү тураһында ҡарар сығара. Иҫке Яңы йылды билдәләү йолаһы 1918 йылда григориан календары индерелгәндән һуң барлыҡҡа килә[1], һөҙөмтәлә Юлиан календарындағы 1 ғинуар хәҙер ҡабул ителгән григориан календарындағы 14 ғинуарға тап килә башлай. Рус православие сиркәүе Иҫке Яңы йылдың тәүге көнөндә Раббыны сөннәткә ултыртыу байрамы үткәрә һәм Бөйөк Василийҙы иҫкә ала. Был көн сиркәү өсөн Яңы йыл түгел, ул 1 (14) сентябрҙә байрам ителә.
Элекке СССР
СССР тарҡалғандан һуң, Рәсәйҙән тыш, Иҫке Яңы йылды элекке совет республикалары (Белоруссия, Ҡаҙағстан, Украина, Грузия, Молдавия, Әрмәнстан, Ҡырғыҙстан), Әзербайжан, Үзбәкстан (халыҡтың 40 процент самаһы), Балтик буйы илдәрендә православие динен тотоусылар һәм элекке СССР-ҙан күп кенә эмигранттар йәшәгән алыҫ сит илдәр халҡы билдәләй.
Элекке Югославия
Иҫке Яңы йылды байрам итеү йолаһы Сербияла һәм Черногорияла һаҡланып ҡалған. Сербтар был байрамды Серб Яңы йылы тип атай. Шулай уҡ Төньяҡ Македонияла Иҫке Яңы йыл билдәләнә. Серб Республикаһында (Босния һәм Герцеговина өлөштәре) 14 ғинуар ял көнө тип иғлан ителгән[2].
Швейцария
Юлиан календары буйынса Иҫке Яңы йыл (изге Сильвестер көнө, немец телендә Alter Silvester) шулай уҡ Швейцарияның ҡайһы бер немец телле кантондарында билдәләнә. Рәсәйҙән айырмалы рәүештә, был сиркәүҙең йоғонтоһо түгел, ә халыҡтың григориан календарына күсеүҙән баш тартыуы (протестант Швейцарияһында был күсеү XVII—XVIII быуаттарҙа булған).
Алжир, Марокко, Тунис
Берберҙар яңы йылды ғәҙәттә бербер календары буйынса билдәләй, ул Юлиан календарына оҡшаш, тик бер аҙ айырмаһы бар. Алжирҙа килеп тыуған хаталар арҡаһында бербер яңы йылы 14 ғинуар урынына 12 ғинуарҙа билдәләнә. Алжир Президенты указы менән 2017 йылдың 27 декабрендә 12 ғинуар ял көнө тип иғлан ителгән[3].
Япония
Япон Иҫке Яңы йылы (яп. 旧正月 кю: сё: гацу) — «риссюн» байрамы (яп. 立春), яҙ башы (шулай уҡ Ҡытай ауыл хужалығы календарының башы)[4].
Мәҙәниәттә
- Михаил Рощиндың «Иҫке Яңы йыл» пьесаһы (1967).
- Андрей Вознесенскийҙың «Иҫке Яңы йыл» шиғыры (1975).
- Олег Ефремов һәм Наум Ардашниковтың «Иҫке Яңы йыл» (1980, СССР, Михаил Рощин пьесаһы мотивтары буйынса) нәфис фильмы.
Иҫкәрмәләр
- ↑ Декрет СНК гласил: «Первый день после 31 января этого года считать не 1-м февраля, а 14-м февраля, второй день считать 15-м и т. д.» (О введении западно-европейского календаря // Собрание узаконений и распоряжений рабочего и крестьянского правительства. П., 1918, № 19, ст. 289).
- ↑ 14.ЈАНУАР НЕРАДНИ ДАН. Дата обращения: 8 ғинуар 2019. Архивировано 9 ғинуар 2019 года.
- ↑ Yannayer, le 12 ou le 14 janvier? Архивная копия от 20 декабрь 2014 на Wayback Machine, LA DÉPÊCHE DE KABYLIE, 2006-01-15.
- ↑ Делби, Лайза Крифилд, «Гейша» (Vintage, 2000, с. 124)
Һылтанмалар
- «Старый или новый?»
- «Старый Новый год»
- Об юлианском и григорианском календарях (старом и новом стилях)
- Oleg Nikolayev New Year: A Holiday or an Expectation of a Holiday" (рус.)
- Happy Old New Year! (инг.)
[[Category::«Тышҡы һылтанмалар» ҡалыбы буш]]