Рәсәйҙә Иҫке Яңы йыл
| Рәсәйҙә Иҫке Яңы йыл | |
|---|---|
| Нигеҙләү датаһы | 1918 |
| Дәүләт | |
| Йылдың көнө | 13 ғинуар |
Рәсәйҙә Иҫке Яңы йыл битен — Рәсәйҙә революциянан алда 14 ғинуарға ҡараған төндә[1] билдәләнгән рәсми булмаған байрам[2]. Дәүләттең яңы календарға күсеүенә һәм 1 ғинуарҙы 13 көнгә артҡа күсереүгә бәйле[3].
Барлыҡҡа килеүе
Византияға тиклемге дәүерҙә Рустә Яңы йыл килеүен мартта билдәләгәндәр. X быуатта Византия һәм Русте суҡындырыу йыл башын сентябрҙән һанауҙы индерә, әммә XV быуатҡа тиклем, 1505 йылда синод Яңы йылды аныҡ рәүештә 1 сентябрҙән тип раҫлағанға тиклем, бер үк ваҡытта ике вариант та ҡулланыла. Пётр I реформаһы йылдарҙы һанауҙы «донъя башланғандан алып» тип түгел, ә « Ғайса бәйғәмбәр тыуғандан алып» тип дөрөҫләй. Шулай итеп Яңы йылды рәсми рәүештә 1 ғинуарҙан һанала башлай, шыршы биҙәүҙән алып бүләктәр бирешеү кеүек дөйөм ҡабул ителгән ғәҙәттәр ҙә барлыҡҡа килә[3][4].
Христиандар күҙлегенән Раштыуанан һуң Яңы йыл урынлы, сөнки раштыуа алдынан диндарҙар оҙайлы ваҡыт ураҙала була. Ураҙа ваҡытында күңел асыу һәм теләгән ризыҡты ашау тыйыла. Шулай уҡ 1 ғинуар ыҙа сигеүсе Вонифатийҙың — эскелектән арындырыусының көнө, шуға ла Яңы йылды иҫерткес эсемлектәр менән ҡаршылау — диндарҙар өсөн көфөрлөк тип һанала. Раштыуанан Крещениеға тиклем Святки башлана. Был ваҡытта Яңы йылды билдәләү сикләнә һәм христиан йолаларына һәм нормаларына ҡаршы килмәй[4].
СССР
1918 йылда Совнарком Юлиан календарынан Григориан календарына күсеү реформаһын башлай, улар араһындағы айырма 13 көн тәшкил итә. Совет власы сиркәү байрамдарын инҡар иткәс, Раштыуа байрамын «иҫке стиль буйынса» байрам ителә, ә Яңы йылды 14 ғинуарға ҡараған төнгә — Юлиан календары буйынса элекке 1 ғинуарға күсерелә[3]. XXII быуатҡа тағы ла бер көн айырма барлыҡҡа киләсәк һәм байрам датаһы 15 ғинуарға ҡараған төнгә тура киләсәк[2].
1980 йылда экрандарға режиссёр Наум Ардашников менән Олег Ефремовтың Михаил Рощиндың ошо уҡ атамалы пьесаһы буйынса сатирик комедия жанрында «Старый Новый год» совет телефильмы экрандарға сыға. Фильм төрлө социаль илдәрҙә байрамды билдәләүҙәрҙе күрһәтә.
Хәҙерге заман
2000 йылдарҙан башлап байрам айырым популярлыҡ ала[5].
Рәсәйҙә Иҫке Яңы йылды ил халҡының бер өлөшө билдәләй, байрам табындары һәм бүләктәр әҙерләп, ғаләләр осраша. Ә музейҙар һәм мәҙәни ойошмалар байрамға тематик күргәҙмәләр бағышлай[6][7][8]. Мәҫәлән, 2024 йылдың 14 ғинуарында П. И. Чайковский исемендәге Мәскәү дәүләт консерваторияһында бер нисә байрам концерты үтә[9].
2024 йылда «Работа.ру» сервисының социологик тикшеренеүҙәренә ярашлы[10], Иҫке Яңы йылды рәсәйҙәрҙең 38 проценты билдәләргә планлаштыра[11]. Уларҙың 33 проценты ғаиләһендә үткәрергә йыйына. Тантаналы кисәгә 5 процент респондент барырға йыйына. Яуап биреүселәрҙең яртыһы был көндөң улар өсөн бер ниндәй әһәмиәте булмауын белдерә. Респонденттарҙың 9 проценты бер ваҡытта ла Иҫке Яңы йылды билдәләмәй. Билдәләүселәрҙең 54 проценты байрам өҫтәлен әҙерләргә, 43 проценты мөхит булдырыу өсөн яңы йыл фильмдарын ҡарарға ниәтләй. Бары тик 24 процент ҡына яҡындарына ҡунаҡҡа барырға уйлай[10].
2024 йылда ВЦИОМ һорау алыуы күрһәтеүенсә, Рәсәйҙә Иҫке Яңы йылды билдәләүселәр һаны кәмей. 15 йыл элек, 2009 йылда был һан 67 процент булһа, 2024 йылда ни бары 54 процент. Иҫке Яңы йылды инҡар итеүселәрҙең һаны 27 проценттан 39 процентҡаса арта. Байрамды билдәләүселәрҙең күпселеген оло быуын тәшкил итә, йәштәр бик аҙ[1].
Традициялар
Святки көндәренә тап килгән Иҫке Яңы йыл Раштыуа менән уртаҡ традицияларға эйә. 13 ғинуарҙадиндарҙар Василий кисен үткәрә, табынға сусҡа, ҡуян һәм әтәстән бешерелгән бик күп ризыҡ ҡуйыла. Сусҡа — байлыҡты, ҡуян- уңышты, әтәс азатлыҡты символлаштыра. Шулай уҡ майлы кутья — һөт өҫтө һәм майҙа бешкән бутҡа әҙерләү йолаға әүерелгән. Бутҡа күрәҙәлек итеү ҡоралы булараҡ та ҡулланыла: ул яңы йыл иртәһендә ниндәй була, йылдың ауырлығы шуға ҡарап билдәләнә[2].
Ҡайһы бер төбәктәрҙә сюрпризлы кәкреләр бешереү йолаһы бар. Эслектәге сюрприздарҙың үҙ әһәмиәте бар. Мәҫәлән, балдаҡ — кейәүгә сығыуға, аҡса — байлыҡҡа, фасоль — бала тыуыуға, еп — юл төшөүгә[12].
Байрам үҙе урам буйлап кейенеп-яһанып, битлектәре менән яуыз рухтарҙы ҡыуыусылар йөрөгән, бутҡа менән һыйлаған, шулай уҡ, сиркәү хупламаһа ла, күрәҙәлек иткән байрамды кәүҙәләндерә[4][2].
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- Башҡа илдәрҙә Иҫке Яңы йыл
Иҫкәрмәләр
- ↑ 1 2 Переход года (13 ғинуар 2024). 26 ғинуар 2024 тикшерелгән.
- ↑ 1 2 3 4 Конюхов, «Вокруг света»
- ↑ 1 2 3 Викторов В. Этот Новый год. Нешуточные страсти по календарю // ГЕО : журнал. — 2003. — Декабрь (№ 12). — С. 125.
- ↑ 1 2 3 Косяков В. На встречу с чудом // ГЕО : журнал. — 2002. — Ғинуар (№ 1). — С. 127.
- ↑ Калачева Ольга. Празднование как индикатор социальных изменений: старые и новые праздники постсоветской России // Телескоп: журнал социологических и маркетинговых исследований. — 2003. — № 1.
- ↑ Соловьева Мария. Как появилась традиция праздновать Старый Новый Год? Культура.РФ. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 25 ғинуар 2024.
- ↑ Куда сходить на Старый Новый год в Москве 2024: 19 лучших мероприятий 13 и 14 января для детей и взрослых. 26 ғинуар 2024 тикшерелгән.
- ↑ Старый Новый год в Соборе. «Времена года. Метель. Чайковский, Рахманинов, Свиридов». Фонд Бельканто. Мөрәжәғәт итеү датаһы: 26 ғинуар 2024.
- ↑ Старый Новый год в Московской консерватории. 26 ғинуар 2024 тикшерелгән.
- ↑ 1 2 Исследование показало, сколько россиян будут отмечать старый Новый год (09.01.2024). 26 ғинуар 2024 тикшерелгән.
- ↑ Старый Новый год: что за праздник (9 ғинуар 2024). 26 ғинуар 2024 тикшерелгән.
- ↑ Плешаков В. Как встречать Старый Новый год? 3 интересные традиции, которые можно взять на заметку. Вокруг Света (26 декабрь 2022).
Әҙәбиәт
- Викторов, В. Этот Новый год. Нешуточные страсти по календарю / В. Викторов // ГЕО. — 2003. — № 12. — С. 124—125.
- Косяков, В. На встречу с чудом / В. Косяков // ГЕО. — 2002. — № 1. — С. 122—129.
- Конюхов А. Постсоветский оксюморон: что такое старый Новый год. Вокруг Света (14 ғинуар 2022).
- Плешаков В. Как встречать Старый Новый год? 3 интересные традиции, которые можно взять на заметку. Вокруг Света (26 декабря 2022).
Был мәҡәләгә Рувикиның башҡа мәҡәләләре һылтанмай. |
.svg){kind=link}