Кавалерия

Рус армияһы Кавалергард полкы кавалерисы прапор (байраҡ) менән, 1914 йыл.

Кавале́рия (франц. cavalerie, итал. cavalleria лат. caballus «ат»), атлы ғәскәр^[1] — ғәскәр төрө, элек ҡорал төрө, унда ат һуғыш йәки хәрәкәт итеү өсөн ҡулланыла^{[K 1]}^[2].

Юғары хәрәкәтсәнлеккә һәм маневрлылыҡҡа эйә булған кавалерия күп кенә алыштарҙа, тиҙ һәм көтөлмәгәндә һөжүм итеп, хәл иткес роль уйнай. Төп ғәскәрҙәрҙән алыҫ торған шарттарҙа үҙаллы эш итеү, ҡыҫҡа ваҡыт эсендә алыҫ араларҙы үтеү, ҡапыл дошмандың флангтарына һәм тылына үтеп инеү, тиҙ арала һуғышҡа әҙерләнеү, тиҙ арала аттан йәйәүлегә күсеп һуғышыу мөмкинлеге арҡаһында кавалерия төрлө тактик һәм оператив-стратегик бурыстарҙы уңышлы хәл итә ала.

Бүленеше

Кавалерияның, хәрби ҡулланыуға ҡарап, төрҙәре:
1. Ауыр кавалерия — һуғыш яланы кавалерияһы, ул һуғышта туранан-тура ҡатнаша. Төрлө дәүерҙәрҙә уға кавалерияның төрлө төрҙәре ингән, мәҫәлән, урта быуаттарҙа рыцарҙар, жандармдар, кирасирҙар, ҡанатлы гусарҙар, рейтарҙар. Линия тактикаһы дәүерендә — кирасирҙарҙан, карабинерҙарҙан, атлы гренадерҙарҙан, кавалергардтарҙан, драгундарҙан торған линия кавалерияһы.

2. Еңел кавалерия — һуғыш яланында һәм унан ситтә ауыр кавалерия һәм ауыр пехотаға үҙенең төп хәрби бурысын үтәүҙә ярҙам итеүсе кавалерия. Ул разведка үткәреү, төп көстәрҙән айырылып рейдтар үткәреү, хәрби һаҡ, флангтарға/тылға һөжүм итеү һәм сигенгән дошманды эҙәрлекләү өсөн тәғәйенләнгән (гусарҙар, уландар, шеволежерҙар, мәмлүктәр, еңел драгундар, ат егерҙәре, казактар, эквиттар). Еңел кавалерияны ҡулланыу тактикаһы тарҡау хәрәкәткә нигеҙләнгән. Атыу ҡоралы барлыҡҡа килгәс, кавалерияның төп төрөнә әйләнә, асылда ауырға әйләнә.

3. Урта кавалерия — төрлө дәүерҙәрҙә төрлө үҙенсәлектәргә эйә булған кавалерия. Антик осорҙа, еңел кавалерия сифатында күсмә халыҡтарҙан отрядтар ҡулланылғанда, урта кавалерияға еңел регуляр кавалерияны индерәләр.

Ауыр, еңел кавалерист (атлы) төшөнсәләрендә йыш ҡына буталсыҡлыҡ осрай. Уларҙың характеристикаһы ҡоралланған һыбайлының ауырлығы һәм ҡулланыу һәм башҡарылған хәрби бурыстар менән билдәләнә. Бер дәүерҙә еңел тип һаналған нәмә икенсеһендә ауыр тип һаналған.

XVIII быуат башынан алып 1867 йылғы реформаға тиклем урыҫ кавалерияһы армия һәм лейб-гвардияға бүленә, ә хәрби тәғәйенләнеше буйынса түбәндәгеләргә бүленә:

— регуляр ауыр (линиялылы) — яу яланы кавалерияһы. Һөжүмдәр ябыҡ сафтарҙа ойошторола. Армия кавалерияһының нигеҙен драгундар тәшкил итә.

— рейд, разведка, ҡарауыл һәм ҡарауыл хеҙмәте өсөн регуляр еңел (гусарҙар, уландар, атлы егерҙар, лейб-гвардия казактары) һәм регуляр булмаған еңел (төрлө милләт казактары, ҡоро ер ополчениеһы). Уландар һәм казактар һөңгө һәм ҡылыстар менән ҡоралланған. Ватан һуғышы башланғанға тиклем гусарҙарҙың һөңгөһө булмай, улар еңел гусар мылтыҡтары менән ҡоралланған була. Һуғыш башланғас, эскадрондарҙың тәүге ике рәттәрен һөңгөләр менән ҡоралландыра башлайҙар, был рус еңел кавалерияһының һөжүм ҡеүәтен арттыра.

Пугачев ихтилалынан һуң казактар тураһында положение тулыһынса формалаша һәм 1867 йылғы реформаға тиклем ғәмәлдә була. Уға ярашлы, казактар өҫтөнлөклө хәрби синыф булып тора һәм казак территориаль ғәскәрҙәрен формалаштыра. Казактарға урыҫтарҙан ғына түгел, ҡалмыҡтар, башҡорттар ҙа инә һәм иррегуляр атлы ғәскәргә ҡараған. 1867 йылда казак ғәскәрҙәре регуляр еңел кавалерия булып китә.

Шулай уҡ төрлө ваҡытта кавалерия идара итеү звенолары һәм бурыстары буйынса атлы армияларға, армия йәки фронттар составындағы кавалерия корпустарына, кавалерия дивизияларына, кавалерия бригадаһына, кавалерия полкына бүленә.

Боронғо Рустә кавалерия

Васнецовтың «Скифтарҙың славяндар менән алышы» картинаһы. Ысынбарлыҡта скифтар йөҙҙәрсә йыл элек йәшәгән һәм славяндар менән осраша алмаған.

Киев Русе ғәскәрендә (IX—X быуаттар) башта атлылар булмай. X быуатта кенәз дружиналарының нигеҙен тәшкил итә^[3]. Ваҡыт үтеү менән, Киев кенәздәренең атлы ғәскәре арта бара һәм алыштарҙа хәл иткес роль уйнай. Совет тарихнамәһендә киң таралған версия буйынса, 1242 йылда Боҙ өҫтөндәге алыш ваҡытында Александр Невскийҙың ғәскәрендә кавалерия мөһим роль уйнаған. Шулай уҡ Дмитрий Донской етәкселегендәге Мәскәү армияһының йәшерен кавалерия полкы 1380 йылғы Куликов алышында Урҙа ғәскәре менән алыштың һөҙөмтәһен хәл иткән тип фараз ителә^[4].

Сыңғыҙхан кавалерияһы

XIII—XIV быуаттарҙа Сыңғыҙхандың һәм уның вариҫтарының еңел һәм удар монгол кавалерияһы юғары хәрби һәләтлелеге менән айырылып тора. Ойоштороу йәһәтенән ул тиҫтәләргә, йөҙҙәргә, меңдәргә һәм унар меңгә (төмәндәргә) бүленә. Һыбайлыларҙың төп ҡоралы — йәйә; бынан тыш, уларҙа ҡылыс, һөңгө, балта, тимер суҡмарҙар булған. Монгол ғәскәрҙәренең тактикаһы күп йәһәттән фарсы ғәскәрҙәренең тактикаһына оҡшаш була: флангыларҙан һәм тылдан һөжүмдән һуң дошманға алыҫтан уҡ яуҙыралар, унан һуң ауыр атлылар ҡыйрата.

Кавалерияһы һул һәм уң ҡанаттарҙан, алдынғы отрядтарҙан һәм көслө резервтарҙан тора.

Хәҙер

Төркмәнстан кавалеристары парадта (27 октябрь 2011)

Һуғыштан һуңғы тәүге йылдарҙа Совет Армияһында кавалерия һаны ҡырҡа кәмей, ә 1950-се йылдар уртаһына армияларҙы тулыһынса моторлаштырыу арҡаһында, донъяның бөтә армияларында кавалерия яйлап бөтөрөлә^[5].

Югославияла кавалерияны тарҡатыу тураһында ҡарар 1950-се йылдарҙа ҡабул ителә, 1953 йылда кавалеристар һуңғы тапҡыр Белградта хәрби парадта ҡатнаша, әммә ландшафт үҙенсәлектәре арҡаһында кавалерия частары 1959 йылға тиклем ҡораллы көстәр составында ҡала^[6].

Шул уҡ ваҡытта АҠШ-та Техас рейнджерҙары составында 50 кавалерист ҡала (Мексика сигендә сик һаҡсыларына ярҙам итеү һәм кеше йәшәмәгән урындарҙа патруллек һәм эҙләү сараларын үткәреү өсөн), әммә уларҙың төп транспорт сараһы автомобиль була^[7].

Болгарияла 1964 йылға тиклем илдең барып етеүе ауыр таулы һәм урманлы райондарында сик буйын патрулләү өсөн атлы подразделениелар ҡулланыла^[8].

СССР тарҡалғанға тиклем булған Совет Армияһының һуңғы һәм берҙән-бер хәрби часы булып Ҡырғыҙ ССР-ының көньяғындағы Ошта дислокацияланған 68-се айырым мотоуҡсылар тау бригадаһы тора^[9]. Бынан тыш аттар сик буйы ғәскәрҙәренең ҡайһы бер подразделениеларында^[10] һәм урман һаҡсыларында (һунар инспекторҙары, егерҙәр, һунар белгестәре) ҡулланыла^[11].

Шулай уҡ Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәрендә 11-се айырым кавалерия полкы 2002 йылға тиклем була, һуңынан ул Рәсәй Федераль һаҡсылар хеҙмәтенең Президент полкы составында почетлы кавалерия эскорты тип үҙгәртелә.

2006 йылда Сторожевой станицаһында (Ҡарасәй-Черкес Республикаһы) 34-се айырым (тау) мотоуҡсылар бригадаһы составында йөк-транспорт взводы ойошторола^[12]. Ул Рәсәй Ҡораллы Көстәрендә йөк ташыу өсөн аттарҙы файҙаланған тәүге подразделение була^[13]. Унда ике мең метрҙан ашыу бейеклектә ҡарасай һәм монгол тоҡомло аттары хеҙмәт итә^[12]^[14]. Йөк каруандары транспорттың башҡа төрҙәрен файҙаланыу сикләнгән йәки мөмкин булмаған урындарҙа хеҙмәт һәм хәрби бурыстарҙы үтәү өсөн ҡулланыла^[13]. 2019 йылдың майында Рязандә Халыҡ-ара армия уйындары барышында тәүге тапҡыр «Ат марафоны» — кавалерия подразделениелары ярыштары уҙа^[15].

Хәҙерге ваҡытта кавалерия парадтарҙа һәм башҡа шуға оҡшаш церемонияларҙа ҡулланыла. 1962 йылда кино төшөрөүҙә ҡатнашыу өсөн Совет Армияһында 11-се айырым кавалерия полкы төҙөлә. 2002 йылда уның базаһында Президент полкы составында почетлы кавалерия эскорты ойошторола.

Атлы полиция

Донъяның күп кенә ҡалаларында атлы полиция отрядтары (ҡайһы бер илдәрҙә атлы милиция) бар, улар парктарҙа, урмандарҙа, ял итеү урындарында һәм башҡа урындарҙа автомобиль йәки мотоцикл йөрөтөү ауыр булған урындарҙа патруллек итә. Атлы полиция хеҙмәткәрҙәре демонстрацияларҙы туҡтатыуҙа һәм таратыуҙа һөҙөмтәле эш итә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Иҫкәрмәләр

Комментарийҙар

↑ В некоторых странах, например, в США и Великобритании, исторически сложилось наименование кавалерией некоторых бронетанковых соединений и воздушных (обычно вертолётных) тактических или разведывательных частей. Такое наименование у них переняла и современная Польша.

Сығанаҡтар

↑ Конница // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
↑ Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 10. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).
↑ Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 11. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).
↑ Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 12. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).
↑ Кавалерия // Великая Отечественная война, 1941—1945 : энциклопедия. — 1985. — С. 312.
↑ Зоран Војић. Коњ у рату // «Одбрана» (магазин Министарства одбране и Војске Србије), № 328, октобар 2019. стр. 37-46
↑ Frankie Waits. The Texas rangers still ride! // «Guns Magazine», August 1957. pages 32-36, 45-47
↑ Mayor Lazar Georgiev (Sofia). Ein Blick vom Ali Botusch. 20 Jahren Bulgarische Volksarmee // «Armeerundschau», № 9, 1964. s.48-49
↑ Военную систему Кыргызстана целесообразно назвать силами обороны (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 июль 2010. Архивировано 22 июль 2011 года.
↑ полковник Ю. Романов. И сегодня лошадь нужна // журнал «Тыл и снабжение Советских Вооружённых Сил», № 10, 1984.
↑ биолог-охотовед Р. Михайлов. Лошадь в охотничьем хозяйстве // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 12, 1988. стр. 12-13
↑ ¹ ² Вьючно-транспортный взвод ЮВО переведён на зимний режим (урыҫ). ТАСС. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.
↑ ¹ ² Российские военные калечат лошадей (урыҫ). NEWS.ru. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.
↑ В КЧР проведут перепись лошадей знаменитой карачаевской породы (урыҫ). Российская газета. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.
↑ В Рязани начались соревнования боевых «кентавров» // Российская газета" от 21.05.2019 Архивная копия от 23 май 2019 на Wayback Machine

Әҙәбиәт

Конница // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Кавалерия // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).
Кавалерия // Великая Отечественная война, 1941—1945 : энциклопедия / под ред. М. М. Козлова. — М. : Советская энциклопедия, 1985. — С. 311—312. — 500 000 экз.
Кавалерия. — 2. — СПб.: Типография В.Д. Смирнова, 1909. — 106 с.
Иванов П.А. Обозрение состава и устройства регулярной русской кавалерии. — 2. — СПб.: Типография Н. Тиблена и Ко, 1864. — 354 с.
Марков М.И. История конницы: От Древней Греции до изобретения огнестрельного оружия. — М.: Кучково поле; Гиперборея, 2007. — Т. 1. — 472 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-901679-28-8.
Марков М.И. История конницы: От вооружения огнестрельным оружием до Фридриха Великого. — М.: Кучково поле; Гиперборея, 2007. — Т. 2. — 480 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-901679-81-4.
Марков М.И. История конницы: От Фридриха Великого до Александра Суворова. — М.: Кучково поле; Гиперборея, 2008. — Т. 3. — 384 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-9950-0041-9.
Ҡалып:Книга:Киевский Краснознамённый
Джордж Тейлор Денисон. История конницы = A History of Cavalry from the earliest times with lessons for the future. — М.: АСТ (издательство), 2001. — 480 с. — 8000 экз. — ISBN 5-17-004683-9.

Һылтанмалар

Русская кавалерия XVII—XIX веков (билдәһеҙ). genstab.ru (27 ғинуар 2007). Дата обращения: 16 сентябрь 2012. Архивировано 16 октябрь 2012 года.
Красная конница (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 сентябрь 2012. Архивировано из оригинала 19 ноябрь 2012 года.
Кавалерийские корпуса РККА в Великую Отечественную войну 1941—1945 (билдәһеҙ). tankfront.ru. Дата обращения: 16 сентябрь 2012. Архивировано 5 февраль 2013 года.
Антон Прошенков. Древнерусская конница — «универсальные солдаты» Средневековья (билдәһеҙ) (25 ғинуар 2008). Дата обращения: 16 сентябрь 2012. Архивировано 16 октябрь 2012 года.
Антон Прошенков. Военная система Южной Руси (билдәһеҙ) (20 ғинуар 2008). Дата обращения: 16 сентябрь 2012. Архивировано 16 октябрь 2012 года.
Олейников А. Итоги кавалерийских битв 100 лет назад. Ч. 1. На Западном и Восточном фронтах Великой войны (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Итоги кавалерийских битв 100 лет назад. Ч. 2. Палестина, Балканы, Амьен и Галиция (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Итоги кавалерийских битв 100 лет назад. Ч. 3. Об опыте Греко-турецкой войны и эволюции русской (советской) конницы (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Конница в прорыве (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Деятельность конницы, брошенной после прорыва в набег в тыл противника (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Конница в ликвидации прорыва (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Действия кавалерии в горах (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. О действиях конницы зимой (билдәһеҙ). Битва Гвардий. Дата обращения: 3 август 2020.
Олейников А. Кавалерия против железных дорог // Битва Гвардий — https://btgv.ru/history/troops-history/%D0%BC%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B5-%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0-%D0%B2-%D0%B1%D0%BE%D1%8E/cavalry-against-railroads/

[2] В некоторых странах, например, в США и Великобритании, исторически сложилось наименование кавалерией некоторых бронетанковых соединений и воздушных (обычно вертолётных) тактических или разведывательных частей. Такое наименование у них переняла и современная Польша.

[1] Конница // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

[СВЭ10-3] Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 10. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).

[СВЭ11-4] Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 11. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).

[СВЭ12-5] Кавалерия // «К-22» — Линейный крейсер / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — С. 12. — (Совет хәрби энциклопедияһы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 4).

[ВОВ312-6] Кавалерия // Великая Отечественная война, 1941—1945 : энциклопедия. — 1985. — С. 312.

[7] Зоран Војић. Коњ у рату // «Одбрана» (магазин Министарства одбране и Војске Србије), № 328, октобар 2019. стр. 37-46

[8] Frankie Waits. The Texas rangers still ride! // «Guns Magazine», August 1957. pages 32-36, 45-47

[9] Mayor Lazar Georgiev (Sofia). Ein Blick vom Ali Botusch. 20 Jahren Bulgarische Volksarmee // «Armeerundschau», № 9, 1964. s.48-49

[10] Военную систему Кыргызстана целесообразно назвать силами обороны (билдәһеҙ). Дата обращения: 8 июль 2010. Архивировано 22 июль 2011 года.

[11] полковник Ю. Романов. И сегодня лошадь нужна // журнал «Тыл и снабжение Советских Вооружённых Сил», № 10, 1984.

[12] биолог-охотовед Р. Михайлов. Лошадь в охотничьем хозяйстве // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 12, 1988. стр. 12-13

[:0-13] ¹ ² Вьючно-транспортный взвод ЮВО переведён на зимний режим (урыҫ). ТАСС. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.

[:1-14] ¹ ² Российские военные калечат лошадей (урыҫ). NEWS.ru. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.

[15] В КЧР проведут перепись лошадей знаменитой карачаевской породы (урыҫ). Российская газета. Дата обращения: 29 март 2020. Архивировано 29 март 2020 года.

[16] В Рязани начались соревнования боевых «кентавров» // Российская газета" от 21.05.2019 Архивная копия от 23 май 2019 на Wayback Machine

[1]

[K 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]