Совет республикаһы
Совет республикаһы (рус. Советская республика) — республика идара итеү формаһының айырым төрө, уның нигеҙен махсус вәкиләтле органдар — Советтар тәшкил итә. Ленинизмға ярашлы, совет власы — социализмды төҙөүсе эшсе массаларҙың идара итеүе.
Бындай республикалар тәүге тапҡыр 1917 йылда Рәсәйҙә, һуңынан бер нисә социалистик дәүләттә барлыҡҡа килә. XX быуат аҙағында социалистик режимдарҙың ҡолауы һөҙөмтәһендә республика власының башҡа формалары файҙаһына совет идара итеү формаһынан баш тартыу башлана[1].
Ҡылыҡһырлама
Совет республикаһына формаль рәүештә түбәндәге һыҙаттар хас:
- 1905 йылдан алып 1936 йылға тиклем Советтар территориаль принцип буйынса түгел (парламент кеүек), хеҙмәт коллективтары (фабрикалар һәм заводтар, 1917 йылдан алып шулай уҡ роталар һәм караптар) аша формалаша;
- профессиональ булмаған нигеҙҙә эшләгән дәүләт власы органдарының берҙәм системаһы: Эшсе депутаттар Советтары, һалдат депутаттары Советтары, крәҫтиән депутаттары Советтары, матрос депутаттары Советтары, батрак депутаттары Советтары; хеҙмәтсәндәр депутаттары Советтары; халыҡ депутаттары Советтары;
- дәүләт органдары һәм урындағы үҙидара органдары араһында айырмаларҙың булмауы («урындағы үҙидара» төшөнсәһенең булмауы);
- властарҙы бүлеү принцибы танылмай: советтар вәкиллек (закон сығарыу) власын да, башҡарма власты ла тормошҡа ашыра;
- Совет депутаттары формаль рәүештә һайлаусылары алдында яуаплы.
СССР
Идара итеүҙең был форматы өсөн түбәндәге һыҙаттар нигеҙ булып тора:
- ижтимағи-сәйәси, социаль һәм иҡтисади режимдың КПСС-тың коммунистик идеологияға тулыһынса буйһоноуы;
- властарҙы бүлеү принцибы танылмай, сөнки йәмғиәттә етәкселек итеүсе марксистик-ленинсы теория был принципты кире ҡаға[2];
- демократик централизм принцибына таяна[3];
- парламент функцияларын Советтар үҙҙәре йәки уларҙың палаталары башҡара;
- дәүләт башлығы функцияларын коллегиаль органдар — Советтар Президиумы башҡара (бөтә Союз һәм республика кимәлендә);
- хөкүмәт башлығы функцияларын коллегиаль органдар — бюролар йәки Халыҡ комиссарҙары Советы йәки Министрҙар Советы Президиумдары башҡара;
- Советтарға партияһыҙҙар ҙа һайлана ала, ҡайһы берҙә уларҙың һаны партияла торғандарға ҡарағанда күберәк була[4].
Иҫкәрмәләр
- ↑ Советская республика // Российская юридическая энциклопедия / гл. ред. А. Я. Сухарев. — М.: ИНФРА-М, 1999. — ISBN 5-86225-925-2.
- ↑ «Разделения властей» теория // Проба — Ременсы. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 21).
- ↑ Демократический централизм // Дебитор — Евкалипт. — М. : Советская энциклопедия, 1972. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 8).
- ↑ СССР 100 вопросов и ответов. Дата обращения: 10 октябрь 2008. Архивировано из оригинала 4 апрель 2008 года.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
Һылтанмалар
В. Червонюк, И. Калинский, Г. Иванец. Энциклопедический словарь «Конституционное право России», 2002.
| Граждандар һуғышы һәм СССР ойошҡан дәүерҙәге дәүләт берәмектәре (1917-1924) | |||
|---|---|---|---|
 | .svg) | ||
Полужирным шрифтом выделены государственные образования, оказавшиеся стабильными и пережившие указанный период. В случаях отсутствия установленного наименования той или иной территории даётся название контролировавшего её органа власти. | |||
| СССР территорияһында бөтөрөлгән совет республикалары | ||
|---|---|---|
| Балтик буйы һәм Карелия |  | |
| Көнбайыш Европа | ||
| Ҡырым һәм Кубань | ||
| Урта Азия | ||
| Кавказ аръяғы | ||
| Алыҫ Көнсығыш | ||
Ҡалып:Советские государственные образования за пределами бывшей Российской империи
| Дәүләт идара итеү формаһы, сәйәси режимдар һәм системалар |
|---|
|