Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Автономиялы совет социалистик республика
Башкирская Автономная Советская Социалистическая Республика

Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы,

Başqortostan Avtonomialь Sovet Sotsialistik Respublikahь
Флаг Герб
Флаг Герб
Ил
Составында Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы РСФСР
Адм. үҙәк Өфө
Тарихы һәм географияһы
Ойошторолған 14 июнь 1922 йыл
Тарҡатылған 11 октябрь 1990
Майҙаны 142,9 мең кв.км.[1]
Иҡтисады
Рәсми тел башҡорт
урыҫ
Наградалары Ленин ордены  — 1935 Ленин ордены  — 1957 Октябрь Революцияһы ордены — 1969 Халыҡтар Дуҫлығы ордены  — 1972
Күсәгилешлек
← Бәләкәй Башҡортостан
← Өфө губернаһы 		Башҡорт ССР-ы →
Башҡортостан →
Башкирская Автономная Советская Социалистическая Республика на карте
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы (Башҡорт АССР-ы, БАССР, АБССР, Совет Башҡортостаны[3], Башҡортостан; рус. Башкирская Автономная Советская Социалистическая Республика[4]) — РСФСР составындағы автономиялы республика.

1922 йылдың 14 июньндә Бәләкәй Башҡортостан менән Өфө губернаһы берләштерелеү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән.

1990 йылдың 11 октябрьндә Башҡорт ССР-ының дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул ителеү менән бәйле рәүештә, автономиялы республика Башҡорт ССР-ы — Башҡортостан тип үҙгәртелә (1992 йылдың 25 февраленән башлап — Башҡортостан Республикаһы)[5].

Республикаһының рәсми атамалары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1922 йылдың 14 июнендә ВЦИК декреты буйынса рәсми документтарҙа Автономиялы Башҡорт Социалистик Совет Республикаһы тип атала башлай[6].

1936 йылда ҡабул ителгән СССР Конституцияһында һәм 1937 йылғы РСФСР Конституцияһында Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы исеме нығытыла.

1937 йылдың 23 июнендә үткән X Бөтә башҡорт Советы съезы БАССР-ҙың 1937 йылғы Конституцияһы ҡабул итә, унда республика рәсми рәүештә Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы(БАССР) тип атала (БАССР)[7].

Тарихы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Алдан булған Бәләкәй Башҡортостан + Өфө губернаһы ← Башҡортостан автономияһы, Ырымбур губернаһы, Өфө губернаһы.

1922 йылда Оло Башҡортостан барлыҡҡа килә

1922 йылдың 14 июнендә ВЦИК-тың «Автономиялы Башҡорт Социалистик Совет Республикаһының сиктәрен киңәйтеү тураһында» декреты менән Өфө губернаһы бөтөрөлә. Оло Башҡортостан составына Кесе Башҡортостан (Ялан кантоны индерелмәй), Өфө өйәҙе, Бөрө өйәҙе, Бәләбәй өйәҙе һәм Златоуст өйәҙе индерелә. 1922 йылдың 17 авгусында ВЦИК-тың икенсе декреты менән Златоуст өйәҙе Силәбе губернаһына тапшырыла. 1920 йылда Минзәлә өйәҙе Татар АССР-ына ҡушыла. Республика баш ҡалаһы итеп Өфө ҡалаһы билдәләнә. 1922 йылда майҙаны — 156 мең км², халыҡ һаны — 3 022 000 кеше була[8].

1925 йылдың 27 мартында БАССР Конституцияһының беренсе проекты ҡабул ителә:

Граждандарға туған телендә съездарҙа, судта, идара итеүҙә һәм йәмәғәт тормошонда иркен файҙаланыу хоҡуғы танылған. Рәсми телдәр тип башҡорт һәм рус телдәре билдәләнгән.

— Республиканың беренсе конституцияһы

  • БАССР-ҙың гербы (1925—1937)

    БАССР-ҙың гербы (1925—1937)

  • БАССР-ҙың дәүләт флагы (1925—1937)

    БАССР-ҙың дәүләт флагы (1925—1937)

1930 йылғы атластан БАССР картаһы

1920—1930 йылдар башында республика территорияһында милли кадрҙарҙы идара итеү органдарына урынлаштырыу маҡсатында коренизация сәйәсәте алып барыла. 1925—1935 йылдарҙа Башҡорт АССР-ының советтар съездары делегаттары араһында башҡорттар өлөшө 25,8 %-тan 35,0 %-ҡа тиклем арта, ә урыҫтар өлөшө 34,2 %-тan 28,1 %-ҡа тиклем кәмей[9]. Ауыл советтары депутаттарының милли составында ла шундай уҡ тенденция күҙәтелә: башҡорттар — 22,1 %-тaн 25,6 %-ҡа, урыҫтар — 38,0 %-тan 33,7 %-ҡа тиклем[9]. Мәғариф өлкәһендә лә үҙгәрештәр була: 1934/35 уҡыу йылында 2746 мәктәп иҫәпләнә, уларҙың 463-ө — башҡортса (16,9 %), 1213-ө — русса (44,2 %), 866-һы — татарса (31,5 %), 85-е — сыуашса (3,1 %)[9]. Ике телле мәктәптәр — ни бары 28 генә[9]. 1938 йылдың 13 мартында рус телен милли республикаларҙа мотлаҡ уҡытыу тураһындағы ҡарар ҡабул ителә, 1939 йылда башҡорт алфавиты рус графикаһына күсерелә[9].

1927 йылда Өфө радиостанцияһы эшләй башлай. 1934 йылда СССР-ҙағы тәүге автомат телефон станцияларының береһе Өфөлә төҙөлә, 1936 йылда Өфө — Куйбышев — Мәскәү телефоны асыла[10].

1930 йылдың 28 октябрендә БАССР-ҙа сәнәғәт үҫеше тураһында СНК ҡарары сыға[11]. Ишембай нефть ятҡылығы — 1932, Туймазыныҡы — икенсе биш йыллыҡ аҙағында асыла. Сәнәғәт тармаҡтары үҫешә: нефть сығарыу, эшкәртеү, машиналар төҙөү, ҡағыҙ, баҡыр, баҡал тауарҙар етештереү һ.б. 1926 йылда эшселәр — 4,3 %, 1939 йылда — 21,3 % тәшкил итә[9].

1930—1950 йылдарҙа БАССР-ҙа сәйәси репрессиялар үтә. 25,5 мең крәҫтиән хужалығы кулак тип иғлан ителә, 22,5 мең кеше 58-се статья буйынса хөкөм ителә. 32 мең кеше Себергә һөрөлә, 30 меңгә яҡын кеше махсус ҡасабаға күсерелә. Мәсеттәр, сиркәүҙәр ябыла, БАССР-ҙың Дини эштәр буйынса идаралығы таратыла. 1937 йылда 274 кеше репрессиялана (башком, БашЦИК ағзалары араһында ла). Башҡорт милли хәрәкәте вәкилдәре лә «буржуаз милләтселеге», «валидовсылыҡ», «султанғалиевсылыҡ»та ғәйепләнә. Дөйөм алғанда, 50293 кеше сәйәси ғәйепләү буйынса атыуға йәки төрмәгә хөкөм ителә[12].

1936 йылда БАССР-ҙы Союз республикаһы итеп үҙгәртеүгә рөхсәт ителмәй[13]. И. В. Сталин был ҡарарҙы бына шулай аңлата:

«Башҡорт һәм Татар республикаларын союздаш итергә ярамай, сөнки улар тирә-яғынан совет республикалары менән уратылған һәм, ысынында, СССР составынан сығыу юлдары юҡ.»

— Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — С. 110. — 304 с.

1937 йылдың 23 июнендә Ғәҙәттән тыш X Бөтә башҡорт Советы съезында БАССР-ҙың 1937 йылғы Конституцияһы ҡабул ителә. Конституция БАССР-ҙы эшселәр һәм крәҫтиәндәрҙең социалистик дәүләте тип иғлан итә, һәм уның сәйәси нигеҙе итеп эшсе депутаттар советтары билдәләнә[14].

Герб Башкирской АССР в 1937-1978 гг.jpg
Coat of arms of Bashkir ASSR.svg
Flag of the Bashkir ASSR (1937-1938).svg
Flag of the Bashkir ASSR (1938-1947).svg
Flag of the Bashkir ASSR.svg
БАССР-ҙың гербы (1937—1978) БАССР-ҙың гербы (1978—1992) БАССР-ҙың дәүләт флагы (1937—1938) БАССР-ҙың дәүләт флагы (1938—1954) БАССР-ҙың дәүләт флагы (1954—1992)

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Башҡортостан Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында
ВЛКСМ-дың Мәскәү ҡала комитеты секретары Г. М. Рогульский Башҡорт АССР-ы хеҙмәтсәндәре аҡсаһына төҙөлгән самолёттарҙы хәрби часть вәкиленә — лейтенант А. В. Кочетовҡа тапшыра, 1943 йыл

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Башҡорт АССР-ына 100-ҙән ашыу сәнәғәт предприятиеһы, тиҫтәләгән госпиталь, бер нисә үҙәк дәүләт органы, 278 меңгә яҡын эвакуацияланған кеше (шуларҙың 104 меңе — Өфөгә) күсерелә[15].

Һуғыш осоронда республикала күп һанлы хәрби частар ойошторола:170-се, 186-сы, 214-се, 361-се (21-се), 87-се (300-сө), 219-сы, 74-се, 76-сы, 112-се һәм 113-сө кавалерия дивизиялары, 124-се, 134-се уҡсылар һәм 40-сы миномёт бригадалары; 17-се запас, 4-се уҡытыу, 2-се запас кавалерия бригадалары; 120-се, 121-се, 122-се, 123-сө, 134-се, 144-се, 476-сы миномёт, 1292-се истребителле-танкыға ҡаршы, 587-се гаубица, 1097-се, 1098-се туплы артиллерия һәм 15-се кавалерия полктары, 9-сы запас кавалерия полкы һәм 23-сө айырым элемтә полкы. Шуға өҫтәп «Полководец Суворов», «Александр Невский», «Салауат Юлаев» һәм «Өфөм» исемле бронепоездар төҙөлә[16].

Һуғышҡа тиклем табылған нефть ятҡылыҡтарын үҙләштереү республика сәнәғәте һәм армия өсөн мөһим фактор була.

Башҡортостан халҡы Ҡыҙыл Армияға ҙур ярҙам күрһәтә. 1942 йыл аҙағында — 1943 йыл башында БАССР хеҙмәтсәндәре хәрби самолёттар төҙөү өсөн 181 миллион һумдан ашыу аҡса йыя. 1944 йыл башында Ҡыҙыл Армия фондына тағы 80 миллион һумдан ашыу аҡса тапшырыла. Комсомолдар, пионерҙар һәм уҡыусылар һуғыш йылдарында яҡынса 20 миллион һум йыйып тапшыра.

Төҙөлгән самолёттар эскадрильяларына «Башҡорт колхозсыһы», «Башҡорт нефтсеһе», «Башҡортостан комсомолы», «Орденлы Башҡортостан пионеры», «Башҡортостан уҡытыусыһы» кеүек исемдәр бирелә.

Һуғыш осоронда фронт өсөн йылы кейемдәр йыйыу буйынса кампаниялар ойошторола. Республиканың халҡы 83 мең пар валенки, 21 меңгә яҡын тун, 30 мең ватник, 36 меңдән ашыу бүрек һәм башҡа кәрәк-яраҡ тапшыра.

Советтар Союзы Геройы исеме 280 башҡортстанлыға бирелә, 39 кеше Дан орденының тулы кавалеры була.

Еңеүҙең 65 йыллығы уңайынан 20 томлыҡ йыйынтыҡ нәшер ителә, унда «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында намыҫлы хеҙмәте өсөн» миҙалы менән бүләкләнгән башҡортстанлылар исемлеге баҫтырыла[17].

Һуғыш йылдарында Өфөлә Коминтерндың үҙәге һәм уның төп учреждениелары урынлаша. 1941 йылдың октябренән алып 1943 йылдың майына тиклем Коминтерндың башҡарма комитеты Өфө пионерҙар йорто бинаһында (хәҙерге Пальмиро Тольятти исемендәге Өфө авиация техникумы) урынлаша. Бында Георгий Димитров, Пальмиро Тольятти, Вильгельм Пик, Долорес Ибаррури, Клемент Готвальд, Морис Торез, Вальтер Ульбрихт һәм башҡа сит ил коммунистик партиялары етәкселәре эшләй. Өфө элемтә йортонда Коминтерн радиостанцияһы урынлаша, унан антифашистик тапшырыуҙар Европа һәм Азия телдәрендә алып барыла, шулай уҡ йәшерен Коминтерн агенттары һәм ил эсендәге йәшерен компартиялар менән элемтә тота.

Кушнаренко ауылына яҡын урында Коминтерндың йәшерен мәктәбе урынлашҡан була, унда разведчиктар һәм радистар әҙерләнә.

Һуғыш йылдарында Башҡортостанға бер нисә балалар йорто ла эвакуациялана, улар араһында испан коммунистарының атыуҙан ҡотолған етем балалары ла була, уларға ярҙамды 3-сө Интернационал күрһәтә.

Һуғыштан һуң осор[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Һуғыштан һуңғы осорҙа Башҡорт АССР-ында сәнәғәт һәм халыҡтың тормошо тыныс рәүешкә күсә. Республикала нефть химияһы, машина төҙөлөшө, авиация үҫеш үҙәктәре булараҡ яңы ҡалалар — Салауат, Күмертау ҡалалары төҙөлә. Шулай уҡ яңы тимер юлдар һәм автомобиль юлдары (Өфө — Салауат, Өфө — Тюльган) һалына.

Башҡорт АССР-ының иҡтисады РСФСР иҡтисады менән тулыһынса бәйле булыуы тураһындағы положение БАССР-ҙың 1978 йылғы Конституцияһында нығытыла. Башҡорт АССР-ының 1978 йылғы Конституцияһында СССР халыҡ хужалығының берҙәмлеге идеяһы сағылыш таба. 16-сы статьяла иҡтисадтың РСФСР территорияһында йәмғиәт етештереүе, бүлеүе һәм алмашыуының бөтә өлөштәрен үҙ эсенә алған берҙәм халыҡ хужалығы системаһының өлөшө булып тороуы билдәләнә.

Иҡтисад менән идара итеү дәүләттең иҡтисади һәм социаль үҫеш пландарына ярашлы башҡарыла, тармаҡлы һәм территория принциптары иҫәпкә алына, үҙәкләштерелгән идара итеү предприятиеларҙың, берекмәләрҙең һәм башҡа ойошмаларҙың хужалыҡ мөстәкыйәлеге һәм инициативалығы менән бергә алып барыла. Бының менән бер рәттән хужалыҡ иҫәбе, табыш, үҙҡиммәт, башҡа иҡтисади рычагтар һәм стимулдар әүҙем ҡулланыла.

Дәүләт хеҙмәт һәм ҡулланыу күләме өҫтөнән социализм принцибына — «Һәр кемдән — һәләтенә ҡарап, һәр кемгә — эшенә ҡарап» — ярашлы контрольды тормошҡа ашыра.

Үҫешкән социализм осоронда[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

XX быуаттың 1960—1980-се йылдарында — үҫешкән социализм осоро тип билдәләнгән осорҙа — Башҡорт АССР-ында сәнәғәт, ауыл хужалығы һәм төҙөлөш тиҙ темптар менән үҫешә. 1968 йылда дәүләт һәм кооператив (колхоздарҙан тыш) предприятиелар һәм ойошмалар тарафынан дөйөм (файҙалы) майҙаны 1,1 миллион м2 булған торлаҡ йорттар төҙөлә. Халыҡтың йәшәү кимәле күтәрелә.

Фиҙакәр хеҙмәте өсөн 215 республика гражданына Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бирелә, 17 кеше Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры була.

Ҡарағыҙ: Башҡортостандың Социалистик Хеҙмәт Геройҙары, Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалерҙары исемлеге (Башҡортостан), СССР Дәүләт премияһы лауреаттары исемлеге (Башҡортостан).

1990 йылдың 11 октябрендә Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Башҡорт ССР-ының дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул итеү менән бәйле рәүештә Башҡортостан АССР-ы Башҡортостан — Башҡорт ССР-ы тип үҙгәртелә һәм яңы статус ала[18][5][19].

1992 йылдың 25 февралендә республикаға хәҙерге исеме — Башҡортостан Республикаһы бирелә[5][20].

Административ-территориаль бүленеш

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Шулай уҡ ҡарағыҙ: Башҡортостандың административ-территориаль бүленеш тарихы

1922 йылда республика составына Өфө губернаһы ҡушылғандан һуң, 8 кантондан (Арғаяш, Бәләбәй, Бөрө, Йылайыр, Мәсәғүт, Стәрлетамаҡ, Тамьян-Ҡатай, Өфө) торған «Оло Башҡортостан» ойошторола. Улар 296 волостьҡа һәм 3698 ауыл советы составына бүленә.

1930 йылдың 20 авгусынан республика территорияһында административ-территориаль бүленеш системаһы булараҡ райондар индерелә[22]. 8 кантон урынына 48 район һәм 1297 ауыл советы ойошторола. Республика баш ҡалаһы Өфө айырым административ берәмек булараҡ бүленә, ә Белорет, Бөрө, Бәләбәй һәм Стәрлетамаҡ — район ҡарамағындағы ҡалалар тип таныла[23].

1935 йылдың 31 ғинуарында РСФСР ҮБК Президиумы БАССР-ҙың яңы район селтәрен раҫлай, уның составына түбәндәге 56 район инә[24]: Әлшәй, Асҡын, Благовар, Бүздәк, Йәрмәкәй, Иглин, Илеш, Краснокама, Көйөргәҙе, Малояҙ, Тәтешле, Фёдоровка, Шаран, Йомағужа, Әбйәлил, Архангел, Ауырғазы, Баймаҡ, Баҡалы, Балтас, Бәләәбәй, Балаҡатай, Белорет, Бишбүләк, Бөрө, Благовещен, Бүздәк, Борай, Бөрйән, Дәүләкән, Дыуан, Дүртөйлө, Йылайыр, Ейәнсура, Ҡалтасы, Ҡариҙел, Ҡырмаҫҡалы, Ҡыйғы, Красноусол, Күгәрсен, Маҡар, Мәләүез, Мәсетле, Мишкә, Миәкә, Нуриман, Стәрлебаш, Стәрлетамаҡ, Топорнино, Туймазы, Учалы, Өфө, Хәйбулла, Шишмә, Яңауыл.

1952 йылдың майында БАССР-ҙың территорияһы ике өлкәгә бүленә: Өфө өлкәһе (38 район), Стәрлетамаҡ өлкәһе (25 район). Әммә был ҡарар 1953 йылдың апрелендә юҡҡа сығарыла һәм Башҡортостанда өлкә системаһы бөтөрөлә.

1963 йылдың 1 февралендә РСФСР Юғары Советы Президиумы ҡарарына ярашлы, республикалағы 56 район урынына 20 ауыл (ә 1964 йылдың 3 мартынан — 24) һәм 1 сәнәғәт районы булдырыла.

1978 йылғы Башҡорт АССР-ы Конституцияһына ярашлы, республика составына 54 район инә.

  • 1928 йылғы административ карта

    1928 йылғы административ карта

  • 1953 йылда Татар һәм Башҡорт АССР-ҙары составындағы өлкәләр

    1953 йылда Татар һәм Башҡорт АССР-ҙары составындағы өлкәләр

Мәҡәләнең "Иҡтисад" бүлеген дә башҡортса Вики-форматта тәржемә иттем:

Иҡтисад

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Төп мәҡәлә: Башҡорт АССР-ының иҡтисады
1927 йыл. Ауыл хужалығы.
1927 йыл. Сәнәғәт.

РСФСР-ҙа (НЭП[ru]) үткәрелгән иҡтисади программа Башҡорт АССР-ында һәм РСФСР составындағы башҡа республикаларҙа ла дауам ителә. 1932 йылға республика сәнәғәтенең дөйөм халыҡ хужалығы продукцияһындағы өлөшө 50 % тәшкил итә[5].

Совет власы йылдарында Башҡорт АССР-ы аграр-индустриаль республикаҙан индустриаль-аграр республикаға әүерелә. Республикалағы ҡалаларҙың күбеһе тап ошо осорҙа барлыҡҡа килә.

1920 йылдар аҙағына уҡ Башҡорт АССР-ы, Татар АССР-ы һәм күрше өлкәләр территорияһында Волга-Урал нефть-газ ятҡылыҡ районы асыла. 1932 йылдың майында буласаҡ Ишембай ҡалаһы янында тәүге нефть скважиналарынан нефть сығарыла башлай. 1930 йылдарҙа был районда ҙур нефть базаһы — «Икенсе Баку» булдырыу маҡсаты ҡуйыла. Был артабан нефть эшкәртеү һәм нефть химияһы сәнәғәт тармаҡтарының үҫешенә этәргес бирә. 1950 йылдар башында нефть сығарыу буйынса Башҡорт АССР-ы СССР-ҙа 2-се, ә нефть эшкәртеү буйынса 1-се урынды биләй[5].

1928 йылдан 1932 йылға тиклем республикала 30 электростанция сафҡа индерелә. 1931 йылда республика баш ҡалаһында — Өфөлә — пар турбиналы тәүге электростанция төҙөлә, һәм ошо уҡ йылда Комбайн моторҙары заводы (хәҙерге Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе) төҙөлөшө башлана[25].

Дәүләт төҙөлөшө

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Был бүлек республика тарихының ике осорон үҙ эсенә ала. Шуға күрә Бәләкәй Башҡортостан һәм Башҡорт АССР-ы осорона айырып ҡарау талап ителә.

Республика йорто. Был бинала Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы һәм Башҡортостан өлкә комитеты урынлашҡан булған

1919 йылдың 20 мартында "Үҙəк Совет власы менəн Башҡорт хөкүмəте араһында Башҡорт Совет автономияһы тураһында килешеү" имзаланыу һөҙөмтәһендә республикала юғары дәүләт власы органы итеп Башҡортостан Хәрби-революцион комитеты (Башревком) таныла. Кантондарҙа һәм волосҙарҙа урындағы ревкомдар һәм башҡарма комитеттар булдырыла. 1919 йылдың мартында Башҡортостан өлкә партия ойошмаһы барлыҡҡа килә.

1920 йылдың июленән республиканың төп идара итеү органдары булып Бөтә башҡорт Советы съезы һәм Башҡортостан Үҙәк Башҡарма Комитеты (1938 йылдан башлап — БАССР Юғары Советы һәм уның Президиумы), БАССР Халыҡ Комиссарҙары Советы (1946 йылдың июненән — Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы) таныла.

КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетының тәүге секретарҙары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

«Башҡорт АССР-ының 50 йыллығы». СССР почтаһы, 1969 йыл
Төп мәҡәлә: КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты

Башревком рәйестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Халыҡ Комиссарҙары Советы рәйестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Башҡорт АССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советы. 1924 йыл

Министрҙар Советы рәйестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Дәүләт наградалары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • 1935 йылдың 15 марты — Ленин ордены: сәнәғәт һәм ауыл хужалығындағы уңыштар өсөн

    1935 йылдың 15 марты — Ленин ордены: сәнәғәт һәм ауыл хужалығындағы уңыштар өсөн

  • 1957 йылдың 13 июне — Ленин ордены: үҙ ирке менән Рәсәйгә ҡушылыу уңайынан һәм сәнәғәт, ауыл хужалығы, мәҙәниәт өлкәһендәге уңыштар өсөн

    1957 йылдың 13 июне — Ленин ордены: үҙ ирке менән Рәсәйгә
    ҡушылыу уңайынан һәм сәнәғәт, ауыл хужалығы, мәҙәниәт өлкәһендәге уңыштар өсөн

  • 1959 йылдың 21 марты — Октябрь Революцияһы ордены: коммунистик төҙөлөштәге уңыштар өсөн һәм республиканың 50 йыллығы уңайынан

    1959 йылдың 21 марты — Октябрь Революцияһы ордены: коммунистик төҙөлөштәге уңыштар өсөн һәм республиканың 50 йыллығы уңайынан

  • 1972 йылдың 29 декабре — Халыҡтар Дуҫлығы ордены: СССР-ҙың 50 йыллығы айҡанлы һәм халыҡтар дуҫлығын нығытыуҙағы уңыштар өсөн

    1972 йылдың 29 декабре — Халыҡтар Дуҫлығы ордены: СССР-ҙың 50 йыллығы айҡанлы һәм халыҡтар дуҫлығын нығытыуҙағы уңыштар өсөн

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ 1990 йылға
  2. ↑ 1989 йылғы халыҡ иҫәбен алыу буйынса
  3. ↑ Башкортостан или Башкирия?/Юлдаш Юсупов - Проект ЗАМАН - первая некоммерческая информационная площадка в Башкортостане, которая объединяет людей науки и культуры. YouTube.com. Архивировано 18 июнь 2020 года.
  4. ↑ Текст Конституции БАССР от 23.06.1937 г. Дата обращения: 7 июнь 2022.
  5. ↑ 1 2 3 4 5 Республика Башкортостан // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  6. ↑ Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  7. ↑ Свод законов и нормативных правовых актов Башкортостана / пред. редколлегии: Толкачёв К.Б.. — Уфа: Секретариат Государственного Собрания — Курултая — Республики Башкортостан, 2008. — Т. XVII. — С. 13—44. — 512 с. — ISBN 978-5-85051-451-8.
  8. ↑ Касимов С. Ф. Большая Башкирия // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 История башкирского народа. Том 5 // Институт истории, языка и литературы Уфимского научного центра РАН. Дата обращения: 7 июнь 2015. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года.
  10. ↑ Сайфуллин Ш. С. Связь // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  11. ↑ Кульшарипов М. М., Ямалов М. Б. Индустриализация // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  12. ↑ Гарипова Г. Р. Репрессии политические // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  13. ↑ Калашников Ю. В. Союз Советских Социалистических Республик // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  14. ↑ Еникеев З. И. Конституция Республики Башкортостан // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  15. ↑ В годы Великой Отечественной войны | XX век | История — 450 лет в составе России. Архивировано 8 февраль 2009 года.
  16. ↑ Бикмеев М. А. История создания и развития военного комиссариата Республики Башкортостан // Ватандаш. — № 12. Архивировано 1 июнь 2017 года.
  17. ↑ Издательство «КИТАП» | «Герои тыла»: итоги 2009 года. Архивировано 19 июнь 2013 года.
  18. ↑ Башкортостан / М. Г. Шарце (Органы государственной власти), М. Н. Петрушина (Природа), М. Д. Горячко (Население, Хозяйство), С. В. Кузьминых, Р. З. Янгузин (Исторический очерк), А. Н. Прокинова (Здравоохранение), В. Х. Ганиев (Литература), С. А. Рахимова (Театр) // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 3). — ISBN 5-85270-331-1.
  19. ↑ Был ҡарар РСФСР-ҙың халыҡ депутаттары съезы тарафынан 1991 йылдың 24 майында раҫлана һәм РСФСР-ҙың 1978 йылғы Конституцияһының 71-се статьяһына үҙгәреш индерә. РСФСР-ҙың 1991 йылдың 24 майындағы «РСФСР Конституцияһына (Төп Законға) үҙгәрештәр һәм өҫтәмәләр тураһында» Законы Архивная копия от 23 ғинуар 2018 на Wayback Machine
  20. ↑ Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики». Данный закон вступил в силу с момента опубликования в Российской газете 16 мая 1992 года.
  21. ↑ РСФСР. Административно-территориальное деление на 1 января 1981 года. — М.: Известия, 1981. — 511 с.
  22. ↑ Постановление ВЦИК от 20.08.1930 «Об административном делении автономной Башкирской ССР». Дата обращения: 27 февраль 2018. Архивировано из оригинала 25 февраль 2018 года.
  23. ↑ Административно-территориальное устройство // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  24. ↑ Постановление ВЦИК от 31.01.1935 «О новой сети районов Башкирской АССР». Дата обращения: 25 июль 2013. Архивировано 4 март 2016 года.
  25. ↑ Амиров Р. В. Промышленное строительство // Башҡорт энциклопедияһы. — Уфа: Башҡорт энциклопедияһы (ғилми-нәшриәт комплексы), 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • А. А. Валидов — организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917—1920). Документы и материалы. Ч. 1 / Сост.: Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов. — Уфа: Китап, 2005. — 392 с. — ISBN 5-295-03702-9.
  • Еникеев З. И., Еникеев А. З. История государства и права Башкортостана. — Уфа: Китап, 2007. — 432 с. — ISBN 978-5-295-04258-4.
  • Очерки по истории Башкирской АССР / Под ред.: А. П. Смирнова, Н. В. Устюгова, А. И. Харисова, Г. Ф. Шафикова, Р. Г. Кузеева; Академия наук СССР, Башкирский филиал. Институт истории, языка и литературы. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1956. — Т. I, часть первая. — 304 с. — 10 000 экз.
  • История административно-территориального деления Республики Башкортостан (1708—2001): Сборник документов и материалов. — Уфа: Китап, 2003. — 536 с.
  • Гатауллин Р. Ш. Динамика административно-территориального подчинения исторического Башкортостана // Материалы IV Всероссийской научно-практической конференции «Организация территории: Статика, динамика, управление» / БГПУ им. Акмуллы, Башкортостанстат. — Уфа: Башкортостанстат, 2007. — 288 с.
  • Уральская историческая энциклопедия / Под ред. В. В. Алексеева. — Екатеринбург: Уральское отделение РАН, 1999.
  • Образование Башкирской Автономной Советской Социалистической Республики: сборник документов и материалов / Акад. наук СССР, Башк. филиал, Ин-т истории, яз. и лит., ЦГА БАССР, Партархив Батик, обком КПСС ; сост. : Л. А. Вагапова, Г. X. Гумеров, Р. У. Кузыев [и др.]; под ред. Б. X. Юлдашбаева ; отв. сост. и авт. «Введения» Б. Х. Юлдашбаев. — Уфа : Башкнигоиздат, 1959. — 990 с.
  • Юлдашбаев Б. Х. Борьба З. Валиди за государственность башкир и рождение «Советской автономии» // Международная научная конференция по проблеме «История и культура народов Евразии : древность, средневековье и современность» («Первые Валидовские чтения»), 22-24 сентября 1992 года. — Уфа, 1992. — С.10-14. — (Востоковедение в Башкортостане : История и культура ; Вып. 2).
  • Юлдашбаев Б. Х. Башкиры и Башкортостан : XX век : Этностатистика. — Уфа : Башкортостан, 1995. — 105 с.
  • Юлдашбаев Б. Х. Зарубежная советология о башкирском национализме и образовании автономной Республики Башкортостан = The foreign sovitology about bashkir nationalism and the establishment of the autonomic republic of Bashkortostan… // Учредительный курултай автономного Башкортостана (декабрь 1917 года). Документальные материалы. — Уфа, 1997. — С. 91-115.
  • Юлдашбаев Б.Х. Учредительный курултай автономного Башкортостана (декабрь 1917 года) : Документальные материалы с приложением. — Уфа : Гилем, 1997. — 120 с.
  • Юлдашбаев Б. Х. Национально-государственное устройство Башкортостана (1917—1925 гг.). Документы и материалы : ТТ. 1-4. — Уфа : Китап, 2002—2009. 3672 с.
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Башҡорт_Автономиялы_Совет_Социалистик_Республикаһы&oldid=2541310 ҡабул ителгән