Айҙарәле

Ауыл
Айҙарәле
53°22′54″ с. ш. 55°01′38″ в. д.
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Стәрлебаш районы
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	▼582 чел. (2021)
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	453190
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 248 805 001
ОКТМО коды	80 648 405 101
ГКГН номеры	0523902

Айҙарәле (рус. Айдарали) — Башҡортостан Республикаһының Стәрлебаш районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 711 кеше булған. Почта индексы — 453190, ОКАТО коды — 80248805001.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	711	345	366	48,5	51,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Стәрлебаш): 19 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Стәрлетамаҡ): 79 км

Ауыл тарихы

Ауылға Нуғай даруғаһы Күл-Иле-Мең улусы башҡорттарының аҫаба ерҙәрендә, Сәйет биҫтәһенең сауҙагәр татарҙары 1751 йылда нигеҙ һалғанлығы билдәле. 1865 йылда 72 йортта 400 кеше иҫәптә торған. Халыҡ игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгән. Ауылда мәсет, мәктәп, 2 һыу тирмәне булған. 1906 йылда 2 мөгәзәй теркәлгән. 20 быуаттың 30‑сы йылдарында Айҙарәле Яңы Айҙарәле һәм Тәтербаш-Ибрай ауылдары (икеһе лә — Айҙарәленең бүлендек ауылдары) менән хәҙерге исемен йөрөткән бер ауылға ҡушылған. Ауыл Тәтер йылғаһы буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 545 кеше; 1920—764; 1939—1150; 1959—1114; 1989—777; 2002—833; 2010—711 кеше иҫәпләнгән. Татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет бар..

Билдәле шәхестәре

• Батыршин Нәҡий Хурамша улы (11.04.1932—28.05.2002) — инженер-төҙөүсе, Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966). Маҡтаулы исемгә Ҡаҙағстан төҙөлөштәрендә эшләгәндә лайыҡ булған.
• Сәғетдинов Мөхәмәт Шәмсетдин улы (28.03.1936—5.01.2023), ғалим-иҡтисадсы, банк хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1979 йылдан Өфө авиация институты һәм Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы, 1992—2001 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының Милли банкы рәйесе. Башҡортостан Республикаһының беренсе саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. 1994–1999 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһының Президент советы ағзаһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының (1996) һәм Башҡорт АССР-ының (1986) атҡаҙанған иҡтисадсыһы.

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 26 март 2021)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 26 март 2021)

Һылтанмалар

• Айҙарәле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 26 март 2021)
• Айдарали на портале «Генеалогия и Архивы» (рус.) (Тикшерелеү көнө: 26 март 2021)