Стокгольм
Город | |||||
Стокгольм | |||||
---|---|---|---|---|---|
швед. Stockholm | |||||
|
|||||
59°20′ с. ш. 18°04′ в. д.HGЯO | |||||
Ил | Швеция | ||||
Лен | Стокгольм | ||||
Мэр | Карин Вангард | ||||
Тарихы һәм географияһы | |||||
Нигеҙләнгән | 1187 | ||||
Тәүге телгә алыу | 1252 | ||||
Элекке исеме | Агнафит | ||||
Майҙаны | 188 км² | ||||
Сәғәт бүлкәте | UTC+1:00, летом UTC+2:00 | ||||
Халҡы | |||||
Халҡы | 917 297 кеше (2016) | ||||
Тығыҙлығы | 4160 кеше/км² | ||||
Агломерация | 2 198 044[1] | ||||
Рәсми тел | [[швед теле]] | ||||
Һанлы идентификаторҙар | |||||
Телефон коды | +46 8 | ||||
Почта индексы | 100 00-200 00 | ||||
|
|||||
stockholm.se (швед.) (инг.) |
|||||
|
|||||
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа |
Стокгольм (швед. Stockholm [stɔkːhɔlm]) — Швецияның баш ҡалаһы һәм иң ҙур ҡалаһы. Балтик диңгеҙенең Меларен күле менән ҡушылған ҡылмыҡта урынлашҡан.
XIII быуаттан алып илдең ҙур иҡтисади үҙәге булып тора. Халҡы: 238 939 кеше (2017) (илдәге халыҡтың 9 %). Швецияның иң күп йәшәүселәр территорияһы — Стокгольм тәбиғәт зонаһында 1 252 020 кеше йәшәй (2005 йыл мәғлүмәте буйынса). Шул уҡ ваҡытта халыҡтың Стокгольм агломерацияһын 2 856 һаны 277 кеше тәшкил итә[2].
Стокгольмда Швеция короленең баш резиденцияһы урынлашҡан. Швеция хөкүмәте һәм риксдаг ултырыштары үткәрелә. Үҙен «Скандинавия баш ҡалаһы» итеп позициялай.[3].
Ҡала исеме[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольм исемен швед. stock — бағана, свая, швед. holme — утрау, «свая менән нығытылған утрау» йәки «бағанала утрау» тип тәржемә итергә мөмкин. Икенсе этимология буйынса, исем швед. stack — диңгеҙ ҡултығы, йәғни «диңгеҙ ҡултығындағы утрау» һүҙенән алынған.
Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Сагаларҙа Стокгольм урынлашҡан урын, Агнафит (король Агне хөрмәтенә ҡушылған ултыраҡ исеме) булараҡ телгә алына. 1187 йылда балыҡсылар ауылы урынында нығытылған пункт төҙөлә башлай. Беренсе ҡоролмалар Стадсхольмен утрауында барлыҡҡа килә. Стокгольм ҡалаһы тураһында беренсе тапҡыр 1252 йылда телгә алына. Ҡалаға нигеҙ һалыусы булып Ярло Биргер һанала.
Үҙенең уңышлы географик урыны арҡаһында, ул тиҙ арала сауҙа ҡалаһы кеүек йоғонтоға эйә була. XIV—XV быуатта Стокгольм халҡының дүрттән бер өлөшөн һәм магистраттың яртыһын немецтар тәшкил итә. 1471 йылдан һуң ғына шведтар үҙҙәренә ҡала менән идаралыҡ итеүҙә төп позицияларын кире ҡайтара ала.
XV быуат аҙағында Стокгольмда Швецияны Даниянан бойондороҡһоҙлоҡ яуларға өндәп, Швецияның милли геройы Стен Стур ҙур антидат ихтилалын күтәрә. 1520 йылдың 8 ноябрендә Дания короле бөтә ихтилал башлаусыларҙы язаларға бойора. Был ваҡиғалар Швецияның милли фажиғәһенә әйләнә һәм Стокгольм ҡанлы мунса тип атала.
1634 йылдан алып Швед батшалығының рәсми баш ҡалаһы булыу арҡаһында, XVII быуатта башҡа ҡалаларға ҡарағанда күпкә тиҙерәк үҫешә.
XVIII быуат башында (1713—1714) ул тағун эпидемияһынан зыян күрә. 1721 йылда, Рәсәй менән һуғыш ваҡытында ҡаланың төньяҡ райондары етди зыян күрә, ә үҫеш туҡтала. XVIII быуат биналары — заманса Стокгольмдың иң боронғо биналарының береһе. Иҫке ҡаланың (Норрмальм) төньяғында урынлашҡан биҫтәләрҙең күпселек өлөшө 1751 йылда янғын ваҡытында юҡ ителә.
XIX быуаттың беренсе яртыһына Стокгольмдың әһәмиәте кәмей. XIX быуаттың икенсе яртыһында ул үҙенең иҡтисадын тергеҙә һәм үҫешен яңырта. Етештереүҙең яңы төрҙәренең килеп сығыуы ҡаланы эре сауҙа һәм хеҙмәтләндереү үҙәгенә әйләндерә.
1901 йылда Стокгольм Нобель комитеты ултырышы үткәрелә, йыл һайын Нобель премияһы лауреаттарын бүләкләү тантанаһы.
1912 йылда бында йәйге Олимпия уйындары үткәрелә.
Король һарайы янында һәр көн үҙәгендә ҡарауыл алмашы церемонияһы үтә.
Климаты[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Климаты: уртаса диңгеҙ, һалҡынса йәй һәм йомшаҡ ҡыш менән. Метеорологтарҙың күҙәреүҙәр тарихында ҡаты һыуыҡтар ҙа, эҫе лә теркәлгән булмаған. Түбән киңлектәрҙә ятҡан Мәскәү, Ҡазан, Өфө, Минск, Харьков һәм башҡа Консығыш Европа ҡалаларына ҡарағанда ҡыш күпкә ҡыш йылыраҡ һәм йомшағыраҡ. Был Гольфстримдың йоғонто көслө булыуы менән аңлатыла. Ҡалала йәй һалҡын, температураһы 25 °C-тан һирәк күтәрелә.
Ҡала климаты | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
Абсолют максимум, °C | 12,5 | 15,7 | 18,3 | 27,0 | 31,6 | 35,0 | 37,3 | 35,1 | 27,9 | 20,9 | 13,4 | 12,4 | 37,3 |
Уртаса максимум, °C | 0,3 | 0,6 | 4,1 | 10,3 | 16,3 | 20,0 | 22,9 | 21,4 | 16,2 | 10,2 | 4,7 | 1,4 | 10,7 |
Уртаса температура, °C | −2,3 | −2,5 | 0,2 | 4,9 | 10,3 | 14,4 | 17,4 | 16,5 | 12,0 | 7,2 | 2,5 | −0,9 | 6,6 |
Уртаса минимум, °C | −5,1 | −5,5 | −2,8 | 0,7 | 5,6 | 10,0 | 14,9 | 16,4 | 9,1 | 6,1 | 5 | −3,7 | 3,1 |
Абсолют минимум, °C | −16 | −11,8 | −9 | 3,2 | 4,6 | 9,3 | 13,4 | 2,6 | −3,9 | −10 | −2,3 | −10 | −16 |
Яуым-төшөм нормаһы, мм | 39 | 27 | 26 | 30 | 30 | 45 | 72 | 66 | 55 | 50 | 53 | 46 | 539 |
Һыу температураһы, °C | 3 | 2 | 2 | 2 | 5 | 10 | 15 | 16 | 13 | 9 | 6 | 4 | 7 |
Сығанаҡ: Погода и Климат, World Climate Guide |
Халҡы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольм төбәге 20 % ил граждандарының йорто булып тора һәм Швецияның 25 % ЭТП-һын тәьмин итә[4].
Стокгольмдың географик атамаһы ваҡыт үтеү менән үҙгәрә. XIX быуат башында ул рәсми рәүештә өс райондан тора, бөгөн уны ҡала үҙәге тип атайҙар, яҡынса 35 км² йәки хҡаланың хәҙерге майҙанынан 1/5 тәшкил итә. Артабанғы ун йыллыҡта Стокгольмға башҡа райондар ҙа инә, мәҫәлән, 1913 йылда ҡушылған Бранчюрка, ул саҡта 25 000 кеше иҫәпләнә, ә Спанга 1949 йылда ҡушыла. 1971 йылда Ханста районы ҡушылыуы менән ҡаланың тәүге аныҡ сиктәре барлыҡҡа килә. 1982 йылда ҡалаға тағы бер сателлит — Соллетун ҡушыла, шул ваҡыттан алып ҡала сиктәре рәсми үҙгәрмәй[5].
- 1750 йылдаи алып беҙҙең көндәргә тиклем Стокгольм халҡы
Йыл | Стокгольм | Швеция | Илдең халҡында Стокольмдың өлөшө, %-ҙа |
---|---|---|---|
1750 | 60 018 | 678 1 780 | 3,4 |
1800 | 517 75 | 2 347,303 | 3,2 |
1850 | 93 070 | 541 482 3 | 2,7 |
1900 | 624 300 | 441 5 136-сы | 5,9 |
1910 | 323 342 | 5 522 403 | 6,2 |
1920 | 440 419 | 489 5 904 | 7,1 |
1930 | 213 502 | 142 191 6 | 8,2 |
1940 | 590 503 | 371 432 6 | 9,3 |
1950 | 143 744 | 829 041 7 | 10,6 |
1960 | 294 808 | 161 500 7 | 10,8 |
1970 | 486 740 | 091 782 8 | 9,2 |
1980 | 647 214 | 8 937 317 | 7,8 |
1985 | 659 030 | 358 8 139 | 7,9 |
1990 | 674 452 | 590 630 8 | 7,9 |
1995 | 711 119 | 837 496 8 | 8,0 |
2000 | 348 750 | 792 882 8 | 8,4 |
2005 | 771 038 | 752 047 9 | 8,5 |
2007 | 269 788 | 058 9 127 | 8,6 |
2000 йылда Стокгольм зоналары 11 муниципалитетҡа бүленгән (Стокгольм — 750 000 кеше; Худдинг — 94 209; Ярфелл — 60 254; Соло — 56 605; Соллетун — 53 715; Ботчюрка — 48 268; Ханниг — 40 151; Тюрес 483 36; Сунлбюберг — 868 33; Нацка — 25 170; Дандерюд — 600 24) һәм бөтәһе 1 200 000 кеше самаһы һанала. Бөтә Стокгольм агломерацияһы 26 муниципаль берәмектән тора, уларҙың халҡы 1 900 000 кеше тәшкил итә.
Иҡтисад[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Күпселек халыҡ хеҙмәтләндереү өлкәһендә эшләй, 85 % эш урындарын тәшкил итә. Ауыр индустрияның булмауы Стокгольмды донъялағы иң таҙа ҡалаларҙың береһе итә[6].
Һуңғы тиҫтә йылдарҙа яңы технологиялар уйлап табыу һәм әйләнешкә индереү менән шөғөлләнгән компанияларҙа күп һанлы вакансиялар булдырыла. Бында бөтә донъяға билдәле булған IBM, Ericsson һәм Electrolux компаниялары урынлашҡан. Стокгольмдың төньяғының, Таҙа районында, абруйлы IT-үҙәге урынлашҡан.
Стокгольм — эре финанс үҙәге. Бында Скандинавия банкыларының: Swedbank, Handelsbanken, һәм Banken Skandinaviska Enskilda ҙур штаб-фатирҙары урынлашҡан. Skandia һәм Trygg-Hansa страховкалау компаниялары ла бар. Билдәле Стокгольм (Stockholmsbörsen) фонд биржаһы ла Стокгольмда. Дөйөм алғанда, бөтә Швеция компанияларының 45%-ы үҙҙәренең штаб-фатирҙарын ошо ҡалала урынлаштырған[7]. Ҙур H&M компанияһы шулай уҡ Стокгольм ҡалаһында урынлашҡан.
Туризм һуңғы 15 йыл эсендә ҡала иҡтисадында мөһим роль уйнай башлай. 1991—2004 йылдарҙа Швецияның баш ҡалаһын күрергә теләүсе туристар һаны ныҡ арта. Ҡунаҡтар өсөн күңел асыу йорттары һәм ҡунаҡханалар һаны күбәйә. Стокгольмға йыл һайын яҡынса 7,5 миллион турист килә[8].
Стокгольмдың эре компаниялар хеҙмәткәрҙәре һаны[9]:
Транспорт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
1950 йылдан ҡалала дөйөм оҙонлоғо 105,7 км булған өс линияла 100 станция иҫәпләнгән метрополитен эшләй.
Ҡалала үҙ-ара бәйләнмәгән трамвай линияһы һәм ҡала яны өс тимер юл транспорт системаһы, уларҙың береһе тар колеялы (891 мм) бар. Шуныһы ҡыҙыҡлы: бөтә транспорт маршрутының дөйөм рельсовый нумерацияһы бар (7, 12, 21, 22 — трамвай; 10, 11, 13, 14, 17-19 — метро; 25-29, 35-37 — тимер юл маршруттары). Бынан тыш, автобустар һәм йылға транспорты эшләй.
Стокгольмда 3 аэропорт эшләй. Унан 42 км алыҫлыҡта Стокгольм-Арланда халыҡ-ара аэропорты урынлашҡан. Шулай уҡ ҡала эргәһендә Бромма аэропорты һәм ҡаланан көньяҡтараҡ 95 км алыҫлыҡта урынлашҡан Скавста аэропорты эшләй.
Фән һәм мәғариф[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Беренсе ҙур уҡыу йорттары һәм ғилми үҙәктәр Стокгольмда XVIII быуатта нигеҙләнә. Бында төрлө ғалимдарҙың тикшеренеүҙәре үткәрелә, шуның менән бер рәттән төрлө һөнәрҙәргә өйрәтеү ҙә бара, мәҫәлән, астрономия һәм медицинала. Шул ваҡытта Стокгольм обсерваторияһы төҙөлә. Медицина белеме Каролина институтында тупланған. Король технология институты (Högskolan Tekniska Kungliga, йәки KTH) 1827 йылдарҙа төҙөлгән һәм Скандинавияның иң ҙур технология институты булып тора. Бында 13 000 яҡын студент уҡый. Стокгольм университеты 1878 йылда нигеҙ һалына, 1960 йылда ғына тулы юғары уҡыу йорттарының статусын ала. 2004 йылда университетта 35 000 студент уҡый. Тәбиғәт фәндәре институттары төҙөлә, уларҙың иң билдәлеһе Швед тәбиғәт тарихы музейы, һәм trädgården Bergianska ботаника баҡсаһы. 1909 йылда илдең шәхси юғары уҡыу йорттарының береһе — Стокгольм иҡтисад мәктәбе төҙөлә.
Стокгольмда һынлы сәнғәт, музыка институттары һәм башҡа уҡыу йорттары бик күп. 1771 йылда Стокгольмда нигеҙләнгән Король юғары музыка мәктәбе донъялағы боронғо музыка мәктәптәренең береһе, ә Король һынлы сәнғәт университеты 1735 йылда асыла. Ул тарихи Швед король сәнғәт академияһы менән бәйләнгән. Швед мимика һәм ым-ишара академияһы Король драма театрының дауамы булып тора. Унда билдәле актриса Грета Гарбо эшләгән. Башҡа мәктәптәр ойошторола: «Констфак» (1844 йылда барлыҡҡа килгән) дизайн мәктәбе, Стокгольм университетының опера колледжы (1968 йылда нигеҙ һалына, әммә уның боронғо тамырҙары бар), Университет бейеү колледжы һәм Университет музыкаль белем биреү колледжы.
«Сёдертёрн» колледжы күп профилле институт кеүек 1995 йылда көньяҡ Стокгольмда барлыҡҡа килә. Ул ҡаланың төньяғында урынлашҡан уҡыу йорттарына альтернатива була.
Шулай уҡ эшләйҙәр:
- Карлберг хәрби академияһы, тәүге урында тороусы донъялағы боронғо хәрби академия. 1792 йылда нигеҙ һалына һәм Карлберг Һарайында урынлаша.
- «Эрст-Скендал» университет колледжы ;
- Стокгольм теология мәктәбе (Teologiska Högskolan, Stockholm);
- Швед сәләмәтлек һәм спорт мәктәбе (Gymnastik — och idrottshögskolan, йәки GIH);
- Стокгольм мәғарифы институты (i Stockholm Lärarhögskolan).
Мәҙәниәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольм үҙенең бай мәҙәниәте менән билдәле. Бында танылған кешеләр йәшәгән һәм эшләгән, төрлө мәҙәни учреждениялар нигеҙләнгән. Ул 1998 йылда Европа мәҙәниәтенең баш ҡалаһы итеп һайлана.
Театрҙар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Стокгольм Король операһы ;
- Король драма театры;
- Халыҡ операһы;
- Стокгольм хәҙерге заман бейеү театры;
- Ҡытай театры;
- «Ёета Леён» музыкаль театры.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольмда билдәле шағир һәм композитор Микаэль Карл Бельман (1740—1795), драматург һәм рәссам Август Стриндберг (1849—1912), новелласы Седерберг Яльмар (1869—1941), балалар яҙыусыһы Астрид Линдгрен (1907—2002) йәшәй һәм эшләй. Уларҙың орининал эштәре һаман ҡалала һаҡлана. Швед мәҙәниәтенә нобель премияһының әҙәбиәт буйынса лауреаты Эйвинд Юнсон (1900—1976), шулай уҡ популяр композитор һәм шағир Тобой Эверт (1890—1976) ҙур өлөш индергән. Новелласы Фогельстрем Пер Андерс (1917—1998) Стокгольмың XIX һәм XX быуат урталарындағы тормошо тураһында тарихи хикәйәләр яҙа.
XVI быуатта швед королдәре китап, манускрипт һәм географик карталар коллекцияларын йыйыуҙы башлай, әлеге көндө был йыйылыштар, ҙурлығы буйынса донъяла — 17се һәм Европала — 10-сы урында булған, Швеция Милли китапханаһы булараҡ билдәле.
Фестивалдәр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Йыл һайын ноябрҙә ҡалала бик күп фестивалдәр үтә:
- халыҡ-ара кинофестиваль,
- Стокгольм мәҙәни фестивале,
- Балтик фестивале,
- Стокгольм боронғо музыка фестивале,
- Стокгольм джаз фестивале,
- Sound of Stockholm хәҙерге заман сәнғәте фестивале
- Popaganda рок-фестивале.
Музейҙар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольм — Европан билдәле музей үҙәге. Ҡалал бөтәһе 80-дән ашыу музей иҫәпләнә. Уларға йыл һайын 9 миллионға тиклем кеше килә.
- Швеция милли музейында сәнғәт әйберҙәренең ҙур коллекциялары һаҡлана: 16 000 картина һәм 30 000 ҡул эше. Был коллекцияға Густав Вас XVI быуатта нигеҙ һала. Коллекция донъяға билдәле сәнғәт эшмәкәрҙәренең, атап әйткәндә, Рембрандт һәм Антуан Ватто менән хеҙмәттәре тулыландырыла. Бөтә был эштәр, швед эшмәкәрҙәренең хеҙмәттәре менән бергә швед мәҙәни мираҫының ҙур өлөшөн тәшкил итә. Музейҙа Александр Рослин, Андерс Цорн, Юхан Сергель, Карл Ларссон, Карл Фредрик Хилл, Эрнст Юзефсон һәм башҡаларҙың эштәрен күрһәтелгән.
- Хәҙерге заман сәнғәте музейы Европала XX быуаттың иң яҡшы сәнғәт коллекцияһын һаҡлай. Бында Пикассо, Сальвадор Дали кеүек авторҙарҙың эштәре бар.
- Скансен — асыҡ һауала этнографик музей комплексы. Бында Швецияның төрлө төбөктәренән биналар йыйылған.
- Төньяҡ илдәрҙең музейы (Төньяҡ музейы) (museet Nordiska) — төньяҡ илдәрҙең мәҙәниәте музей[10].
- Юнибакен — Астрид Линдгрен әҫәрҙәренә арналған балалармәҙәни күңел асыу үҙеге[11].
- «Ваза» карабы — 1628 йылда батҡан хәрби карап, Хәҙер ул өҫкә күтәрелгән һәм музей кеүек эшләй.
- Король һарайы — швед короле ғаиләһенең резиденцияһы.
- Риддархольмен сиркәүе — Стокгольмдың тарихи үҙәгендәге сиркәү, 1950 йылға тиклем швеция монархтарының кәшәнәһе.
- Стокгольм ҡала музейы.
- Боронғо милли ҡомартҡыларҙың швед музейы (дәүләт тарихи музейы) эре археологик коллекция тота.
- Швеция дәүләт тәбиғәт музейы (Натуралистик музейы) (museet Naturhistoriska) туранан-тура дәүләт тәбиғәт музейын, «Космонов» кинотеатрын (Cosmonova), донъялағы иң ҙур экранлы «Имакс» кинотеатрын да үҙ эсенә ала[12].
- Король ирекле сәнғәт академияһы.
- Ливрусткаммарен — Кунглиг Слоттет (Slottet Kungliga) бинаһының подвалында урынлашҡан иң боронғо швед музейы[13].
- Шеппсхольмен утрауында урынлашҡан Архитектура музейы[14].
- Юргордень — сәнғәт галереяһында принц Евгений "Вальдемарсудд"тың йорт-музейы.
- Армия музейы.
- Нобель музей — Нобель премияһына, уға нигеҙ һалыусы Нобелгә һәм Нобель премияһы лауреаттарына арналған музей[15].
- Транспорт музейы[en] бик күп транспорт сараларын йыйған һәм Стокгольмда XIX быуаттан башлап хәҙерге көндәргә тиклем йәмәғәт транспротының үҫеше тураһында һөйләй[16].
- Урта быуат Музейы.
- Музыка һәм театр музейы. Музыка ҡоралдары һәм марионеткалар коллекцияһы[17].
- Алкоголь музейы (Spritmuseet)[18].
- АББА музейы[19].
- Астрид Линдгрентың фатир-музейы
Музыка[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Стокгольмда 1975, 2000 һәм 2016 йылдарҙа Евровидение конкурсы уҙғарыла.
Архитектура[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ҡала үҙәгенең бәләкәй генә утрауында урынлашҡан иң боронғо район — Гамластан тип атала (Gamla Stan, Иҫке ҡала). Бында Стокгольм төҙөлә башлаған бик күп урындарҙы табып була. Бында Немец сиркәүе кеүек билдәле булған биналар, шулай уҡ төрлө йорттар һәм һарайҙар урынлашҡан: Аҡһаҡалдар йорто, Бунд йорто, Тессиндар йорто һәм Оксеншерна һарайы. Ҡалала иң иҫке бина булып XIII быуатта төҙөлгән Риддархольм сиркәүе һанала. 1697 йылдың янғыны урта быуаттар баш замогын Тре-Крунурҙы юҡ итә, Стокгольм король һарайын үҙгәртеп барокко стилендә төҙөйҙәр. Стокгольм соборы, элекке замок менән бер рәттән, Стокгольм епархияның үҙәге булып тора. Собор XIII быуатта төҙөлһә лә, биш быуат тороп, ҡырҡа үҙгәртеп ҡоролоуына ҡарамаҫтан, боронғо ҡоролма тип иҫәпләнмәй. Ул да барокко стилендә биҙәлгән.
Ҡаланы әүҙем ҙурайтыу XV быуатта уҡ башлана. Ул ваҡытта Стокгольм хәҙерге иҫке ҡаланың сиктәренән сыға. Хәҙер Седермальмда индустрия дәүеренә тиклемге бер нисә генә бина табырға мөмкин. Илде индустриялаштырыу осоронда Швецияның баш ҡалаһы бик тиҙ үҫешә, архитектура пландары Европаның ҙур ҡалалары: Берлин һәм Венанан алына. Был ваҡытта ҡалала барлыҡҡҡа килгән бик күп биналарҙы хәҙерге көндәрҙә лә күрергә мөмкин. Швед короле операһына нигеҙ һалына, Страндвегенда бай кешеләр өсөн биналар төҙө үҫешә.
XX быуат башында, шул иҫәптән архитектурала ла патриотик кәйеф көсәйә. Архитекторҙар милли оҡшашлыҡ эҙләп урта быуат, шулай уҡ ренессанс дәүерҙәренең элементтарын швед бинларында тергеҙә. Иң билдәле булып 1911—1923 йылдарҙа Рагнар Эстберг (швед. Ragnar Östberg) проекты буйынса төҙөлгән ҡала үҙәгендәге Стокгольм ратушаһы була. Унда әлеге көндәргә тиклем туристик объекты булған, көн дә экскурсиялар уҙғарылған, ҡала үҙидараһы ултырышы үткәрелә. Ратушала Концерт йортонда (швед. Konserthuset) Нобель премияһы тапшырыу хөрмәтенә банкет ойошторола. Ошо уҡ йылдарҙа ҡаланың бейек доминаттарының береһе — Энгельбрект сиркәүе төҙөлгән.
1930 йылдарҙа Гуннар Асплундтың новаторлыҡ проектттары буйынса төҙөү Стокгольм йәмәғәт китапханаһы һәм Урман зыяраты булдырыла. Һәр швед китапхана хеҙмәттәре менән абсолют бушлай файҙалана ала. Зыярат урманы — швед баш ҡалаһы сиктәрендә урынлашҡан Бөтә донъя мираҫының берҙән-бер ҡомартҡыһы.
1930 йылдарҙа модернизм Стокгольмда үҫеш һәм киңәйтеү символы була. Йердет кеүек яңы торлаҡ райондары төҙөлә. Накка районы янында урынлашҡан Кварнхольмендә сәнәғәт производствоһы мануфактуралар төҙөй. Метрополитендың барлыҡҡа килеүе 1950 йылдарҙа биҫтәләр үҫешенә яңы импульс ала. Веллингбю һәм Фарст райондары тиҙ күтәрелә. 1960 йылдарҙа был райондарҙың үҫеше дауам итә, әммә эшселәр йәшәгән элекке блоктар, шулай уҡ завод биналары, стокгольмсыларҙың ризаһыҙлығын тыуҙыра.
Әлбиттә, биҫтәләрҙең тиҙ үҫеше, ҡала үҙәге үҙгәреүен туҡтатмай. Ҡала үҙәгендә 5 башня бизнес- үҙәк урынлашҡан Сергельсторг майҙаны төҙөлә. Был майҙанды төҙөү өсөн 1960 йылдарҙа ҡала үҙәге таҙартыла, шул арҡала баҙарҙың тулыһынса бөтөрөлөүенә алып килә.Был ваҡытта ҡала театры һәм Швецияның Милли банкына нигеҙ һалына. Был биналарҙы төҙөү менән Петер Цельсинг шөғөлләнә.
Иҫтәлекле урындар араһында: Зәңгәр ҡапҡа, Стокгольм ратушаһы, Катаринахиссен (Какнестурнуть күтәргесле күҙәтеү майҙансығы), Стокгольм телебашняһы, Эрикссон-Глоб (Эрикссон Глобусы), алыҫтан күренгән диаметры 100 метр һәм бейеклеге 85 метр булған донъялағы иң бейек сфера ҡоролмаһы, Грем-Лунд күңел асыу паркы, Стокгольм метрополитетының күк линияһы.
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Хёторгсхаллен баҙары
- Эстермальм баҙары
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- ↑ Folkmängd i riket, län och kommuner efter kön och ålder 31 december 2014 2016 йылдың 23 ғинуар көнөндә архивланған.
- ↑ http://www.scb.se/hitta-statistik/statistik-efter-amne/befolkning/befolkningens-sammansattning/befolkningsstatistik/pong/tabell-och-diagram/kvartals--och-halvarsstatistik--kommun-lan-och-riket/kvartal-1-2017/
- ↑ Metzger, Jonathan и др. Sustainable Stockholm: Exploring Urban Sustainability in Europe’s Greenest City. — Routledge, 2013. — С. глава Stockholm's plans and visions. — ISBN 978-0-415-62212-7.
- ↑ Näringslivet i siffror 2007 йылдың 20 декабрь көнөндә архивланған. Stockholm Business Region website
- ↑ Stockholm Statistical Yearbook, 2006 (Stockholms statistiska årsbok för 2006) City of Stockholm website, May 2006. The numbers provided by Stockholm Office of Research and Statistics, or Utrednings- och statistikkontoret (USK), in Swedish. (USK official web information in English 2006 йылдың 26 сентябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Самая чистая европейская столица 2016 йылдың 4 март көнөндә архивланған.
- ↑ Näringslivet i siffror 2007 йылдың 20 декабрь көнөндә архивланған. — Stockholm Business Region website
- ↑ «Besöksnäring» 2007 йылдың 12 декабрь көнөндә архивланған. — Stockholm Business Region website
- ↑ Statistical Yearbook of Stockholm 2006, section Labour Market and Manufacturing, p. 244 pdf file
- ↑ Nordiska museet | Svenska trender och traditioner
- ↑ Barnaktiviteter i en sagovärld på Junibacken i Stockholm | Junibacken
- ↑ Startsida — Naturhistoriska riksmuseet 2007 йылдың 10 май көнөндә архивланған.
- ↑ Livrustkammaren | LSH 2008 йылдың 10 декабрь көнөндә архивланған.
- ↑ http://www.arkitekturmuseet.se 2017 йылдың 23 июль көнөндә архивланған.
- ↑ Нобелевский музей | Nobelmuseum.se 2013 йылдың 2 октябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Музей транспорта — Spårvägsmuseet
- ↑ About Musik- och teatermuseet | Musik- och teatermuseet 2013 йылдың 29 октябрь көнөндә архивланған.
- ↑ Spritmuseum
- ↑ Starting page | Abba The Museum
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Хомутецкий Н. Ф. Стокгольм / Союз архитекторов СССР, Ленингр. отд-ние. — Л.: Стройиздат, 1969. — 80 с. — (Архитектура и строительство городов мира). — 12 000 экз.
Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
- Stockholmtown — портал буйынса стокгольм тураһында швед-урыҫ 2011 йылдың 21 ғинуар көнөндә архивланған. // stockholmtown.com