Уяҙытамаҡ

Уяҙытамаҡ
	Ауыл
Уяҙытамаҡ
	54°22′16″ с. ш. 53°25′10″ в. д.HGЯO
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Туймазы районы
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	▲625 кеше (2020);
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	452779
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 251 835 004
ОКТМО коды	80 651 435 116
ГКГН номеры	0525086

Уяҙытамаҡ (рус. Уязытамак) — Башҡортостандың Туймазы районындағы ауыл. 2009 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны 565 кеше^[2]. Ҡарат ауыл Советы составына инә. Почта индексы — 452779, ОКАТО коды — 80251835004.

Тарихы

Уяҙытамаҡ ауылы — ҡыр-йыландар торамаһы, тәүҙә Уяҙы, һуңынан Уяҙытамаҡ (Уяҙы йылғаһының тамағы) тип атала. 1748 йылдың 14 декабрендә килешеү буйынса улар «башҡалар менән» бергә яһаҡлы татар Смайл Уразметовты үҙ аҫаба ерҙәренә индерәләр. 1786 йылдың 10 майындағы килешеүгә ярашлы, башҡорттар-ҡыр-йыландар ауылдарына 80 йылға яһаҡлы татарҙар Ғабдулатиф һәм Мортаза Ғәбделкәримовтарҙы һәм Әмир Ермәковты 10 йән менән, аҫабаларға ихатанан йылына 15 тин түләү шарты менән, ҡабул итә. Мәскәү ауылынан килгән яһаҡлы татарҙар типтәрҙәр ҡатламына күскән^[3]..

Малсылыҡ, игенселек, сана эшләү менән шөғөлләнгәндәр. 1870 йылда ауылда мәсе, ике йорт хужаһының һәр береһендә бер тирмән булған. 1834 йылда 248 башҡорт 32 бот ужым, 928 бот ярауай иген, 8 бот картуф сәсә. 1906 йылда мәсет, 3 һыу тирмәне, тимерлек, мөгәзәй теркәлгән^[4]. Ауылда 1795 йылда 66 башҡорт, 10 яһаҡлы татар; 1816 йылда 40 йортта 78 ир-ат башҡорт, 12 ир-ат яһаҡлы татар, 38 ир-ат типтәр; 1834 йылда 26 йортта 248 башҡорт, 58 ир-ат типтәр; 1850 йылда 162 ир-ат башҡорт, 59 ир-ат типтәр; 1859 йылда 193 ир-ат башҡорт, 93 ир-ат типтәр; 1870 йылда 90 йортта 656 башҡорт; 1905 йылда бөтәһе 192 йортта 544 ир-ат һәм 575 ҡатын-ҡыҙ; 1920 йылда 268 йортта 706 ир-ат һәм 768 ҡатын-ҡыҙ башҡорт һәм типтәрҙәр йәшәгән^[3].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	1474
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	1172
1959 йыл 15 ғинуар	1106
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	597
2002 йыл 9 октябрь	557
2010 йыл 14 октябрь	593

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса күпселек милләттәр башҡорттар (48 %), татарҙар (47 %)^[5].

Географик урыны

Алыҫлығы:^[6]

Район үҙәгенә тиклем (Туймазы): 36 км
Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ҡарат): 4 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Туймазы): 36 км.

Урамдары

Урам исеме^[7]:

Имәнлек урамы (рус. улица Дубки)
Йондоҙло урамы (рус. улица Звездная)
Йәшел урам (рус. улица Зеленая)
Ҡыҙыл Түбә урамы (рус. улица Красный холм)
Туғай тыҡрығы (рус. переулок Луговой)
Нурлы урамы (рус. улица Лучистая)
Йәштәр урамы (рус. улица Молодежная)
Тыныслыҡ урамы (рус. улица Мира)
Йәйғорло урамы (рус. улица Радужная)
Алһыу шәфәҡ урамы (рус. улица Розовых закатов)
Урман урамы (рус. улица Лесная)
Туғай урамы (рус. улица Луговая)
Һабантуй урамы (рус. улица Сабантуй)
Ҡояшлы (урамы) (рус. улица Солнечная)
Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)
Таң урамы (рус. улица Утренняя)
Үҙәк урам (рус. улица Центральная)
Таҙа ысыҡ урамы (рус. улица Чистых Рос)
Көньяҡ СНТ биләмәһе (рус. территория СНТ Южный)

Билдәле шәхестәре

Әҡбәров Ниғмәтулла Сибәғәтулла улы (рус. Акбаров Нигматулла Сибагатуллович; 1913-19.11.1986)^[8] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы 60-сы гвардия кавалерия полкы 1-се эскадроны ҡылыссыһы. Ҡыҙылармеец. Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы Уяҙытамаҡ ауылында тыуған.
Баҙамшин Рөстәм Әхмәр улы Өфө авиация институтын тамамлай (1973), инженер-электромеханик. Техник фәндәр докторы (2000), профессор (2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002). СССР уйлап табыусыһы.

Һылтанмалар

Иҫкәрмәләр

↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya
↑ Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы 2016 йылдың 4 март көнөндә архивланған.
↑ ¹ ² Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 251. — ISBN 978-5-295-04683-4.
↑ ¹ ² Уяҙытамаҡ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)
↑ Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
↑ «Налог Белешмәһе» системаһында Уяҙытамаҡ ауылы
↑ Дорога памяти. Акбаров Нигматулла 2022 йылдың 27 ноябрь көнөндә архивланған.

[_bb269f5efc12a657-1] ttps://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya

[белешмә_китабы-2] Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы 2016 йылдың 4 март көнөндә архивланған.

[ИСДБ|страница=251-3] ¹ ² Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 251. — ISBN 978-5-295-04683-4.

[БЭ2013|94336-4] ¹ ² Уяҙытамаҡ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[справочник-5] Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка) (рус.)

[ATU-6] Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.

[7] «Налог Белешмәһе» системаһында Уяҙытамаҡ ауылы

[8] Дорога памяти. Акбаров Нигматулла 2022 йылдың 27 ноябрь көнөндә архивланған.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]