Быковский Валерий Фёдорович

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
{{{имя}}}
Портрет
Һөнәре: карап командиры
Хәрби дәрәжәһе:
Полковник ВВС СССР
Экспедициялары: Восток-5
Союз-22
Союз-31/Союз-29
Наградалары:

Иностранных государств:

СССР почта маркаларының берләштерелеүе, 1963. Восток-5 — Валерий Фёдорович Быковский, Восток-6 — Валентина Владимировна Терешкова.
Валерий Быковский (һулда) һәм Зигмунд Йен ергә килеп төшкәндән һуң, 1978.

Вале́рий Фёдорович Быко́вский () — 5-се СССР лётчик-космонавты, ике тапҡыр Советтар Союзы Геройы (1963, 1976), йыһанға дөйөм оҙайлығы 20 тәүлек 17 сәғәт 47 минут 21 секунд булған өс осош яһай. КК «Восток» йәки «Восход» йыһан караптарында осоусы берҙән-бер космонавт.

Биографияһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1934 йылдың 2 авгусында Мәскәү өлкәһе Павлов Посад ҡалаһында тыуған.

1-се кластан 6-сы класҡа тиклем ата-әсәһе, СССР Тимер юл Халыҡ Комиссариаты (НКПС) хеҙмәткәрҙәре менән Павлов Посад, Куйбышев, Сызрань, Мәскәү, Тәһран ҡалаларында йәшәй һәм шундағы мәктәптәрҙә уҡый[1]. 7-се кластан 10-сы класҡа тиклем Мәскәүҙең 1-се ирҙәр тимер юл мәктәбендә уҡый.

Мәскәү ДОСААФ Досааф аэроклубы мәктәбен, Пенза өлкәһе Каменка ҡалаһында 6-сы хәрби авиация осоусыларҙы башланғыс уҡытыу мәктәбен (ВАШПОЛ) (1953), Кача хәрби авиация осоусылар училищеһын (1955) һәм Н. Е. Жуковский исемендәге хәрби-һауа инженер академияһын и. Н. Е. Жуковский (дипломды 1968 йылдың ғинуарында БЕР урынлы һауа-космос ЛА-ҺЫНЫҢ ЯҒЫУЛЫҠ системаһы темаһы буйынса яҡлай, проектын тыңлаусы-космонавтар Гагарин һәм Титов ҡатнашҡан төркөм эшләгән Бер урынлы ЛА һауа-космос орбиталь самолётының шыйыҡ ракета двигателе яғыулыҡ системаһы темаһы буйынса диплом яҡлай[2]).

1955 йылда А. Ф. Мясников исемендәге Кача хәрби авиация осоусылар училищеһын тамамлағандан һуң осоусы-истребитель була һәм Мәскәү округының һауа оборонаһы истребитель полкында хеҙмәт итә.

Космонавтар отряды составына 1960 йылда Хәрби-Һауа Көстәре сафынан тәүге саҡырылыш ваҡытында беренселәрҙән булып инә. Космосҡа тәүге осошон 1963 йылдың 14-19 июнендә «Восток-5» карабы командиры сифатында яһай. Был осош Валентина Терешкова идара иткән «Восток-6» карабы осошо менән берлектә үтә һәм 4 тәүлек 23 сәғәт 6 минут дауам итә. Осош ваҡытында КПСС Үҙәк Комитеты космонавттың уны кандидатлыҡ стажын үтмәйенсә КПСС ағзаһы итеп ҡабул итеү үтенесен ҡәнәғәтләндерә. 1976 йылдың 15 сентябренән 23 сентябренә тиклем 7 тәүлек 21 сәғәт 52 минут 17 секунд дауам иткән үҙенең икенсе йыһан осошонда ул шулай уҡ «Союз-22» карабы командиры була. Өсөнсө осошон «Союз-31» карабында (1978 йылдың 26 авгусы — 3 сентябре) «Салют-6» орбиталь станцияһы бортында эшләү маҡсатында совет-немец экипажы командиры сифатында башҡарыла, «Союз-29» карабында әйләнеп ҡайта, бөтә осош 7 тәүлек 20 сәғәт 49 минут 4 секунд дауам итә. Йыһанға өс рейс яһаған ваҡытында йәмғеһе 20 тәүлек 17 сәғәт 47 минут 21 секунд сарыф итә. 1988 йылда космонавтар отрядынан китә.

Быковский «Союз-2» карабы экипажы командиры була, ул 1967 йылдың 24 апрелендә элегерәк ебәрелгән «Союз-1» карабы менән тоташыу һәм «Союз-2» экипажының икенсе һәм өсөнсө ағзаларын (Алексей Станиславович Елисеев һәм Евгений Васильевич Хрунов) «Союз-1» карабына ҡайтарыу өсөн күсереү өсөн старт алырға тейеш була. «Союз-1» карабында асыҡланған етешһеҙлектәр арҡаһында «Союз-2» старты туҡтатыла.

1965—1969 йылдарҙа Быковский Совет космонавтары төркөмөн етәкләй, улар Союз 7К-Л1 «Зонд» йыһан карабында Айҙы урап осоу һәм уға Л3 йыһан карабын ултырыу совет программалары буйынса осорға әҙерләнә.

«Зонд-7» пилотлы карабының айҙы урап үтеү программаһы буйынса осошо 1968 йылдың 8 декабренә тәғәйенләнә. Яҡынса тәғәйенләүҙәр буйынса, Быковский төп экипаж командиры була. Әммә осош, экипаждар КПСС Үҙәк Комитеты Политбюроһына, СССР өҫтөнлөгөн тәьмин итеү өсөн Айға кисекмәҫтән осорға рөхсәт һорап, ғариза яҙһа ла, туҡтатыла (американдар 1968 йылдың 21-27 декабрендә шундай уҡ осош планлаштырған була).

Быковский шулай уҡ икенсе (айға төшөү) программаһы буйынса айға экипаж командирын төшөрөргә тейешле экспедициялар башҡарыу экипаждары береһенең командиры була,

1973 йылда космонавтар әҙерләү Үҙәге ҡарамағындағы ЭПАС проектын тормошҡа ашырыу буйынса махсус бүлекте етәкләй.

1978 йылдың 26 авгусында «Союз-31» совет йыһан карабы командиры сифатында ГДР-ҙың беренсе һәм берҙән-бер космонавты Зигмунд Йен менән бергә «Салют-6» орбиталь станцияһына барыу экспедицияһын яһай. Ул «Союз-29» йыһан карабында төшә. Осош 7 тәүлек 20 сәғәт 49 минут 4 секунд дауам итә. Был берлектәге осоштан һуң Валерий Быковский Берлиндың почётлы граждандары исемлегенә индерелә.

Статистика[3][үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

# Старт карабы Старт, бөтә донъя координацияланған ваҡыт (UTC) Экспедиция Ултырыу карабы Ултырыу, UTC Налёт Асыҡ космосҡа сығыу Асыҡ космоста үткәргән ваҡыт
1 Восток-5 14.06.1963, 11:58 Восток-5 Восток-5 19.06.1963, 11:06 4 тәүлек 23 сәғәт 7 минут 0 0
2 Союз-22 15.09.1976, 09:48 Союз-22 Союз-22 23.09.1976, 05:24 7 тәүлек 21 сәғәт 52 минут 0 0
3 Союз-31 26.08.1978, 14:51 Салют-6 (4П) Союз-29 03.09.1978, 11:40 7 тәүлек 20 сәғәт 49 минут 0 0
Барлығы 20 тәүлек 17 сәғәт 48 минут 0 0

1988 йылдан 1990 йылға тиклем Берлинда совет Фән һәм мәҙәниәт йорто директоры булып эшләй.


Вафаты

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

2019 йылдың 27 мартында вафат була. Хушлашыу 29 мартта сәғәт 12-лә Йондоҙло ҡаласыҡтың Космонавтар йортонда үтә. Быковский шул уҡ көндө Мәскәү эргәһендәге үҙе йәшәгән Леониха ауылында (Щёлковский район, Лосино-Петровский ҡала округы) ерләнә[4].


Ғаиләһе

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Атаһы — Фёдор Федотович Быковский (1908—1981), НКВД хеҙмәткәре (һуңынан СССР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Именлек хеҙмәте комитеты), СССР тимер юлдар министрлығы хеҙмәткәре, 1959 йылдан хаҡлы ялда була.
  • Әсәһе — Клавдия Ивановна (1909—19??), йорт хужабикәһе.
  • Ҡатыны — Валентина Михайловна (ҡыҙ фамилияһы — Сухова) (1938 йылғы), Йондоҙло ҡаласыҡ музейыда эшләгән:
    • Улы — Валерий (22.02.1963 03.05.1985), хәрби-транспорт авиацияһы осоусыһы, авиаһәләкәттә һәләк була. Татьяна Рождественскаяға (космонавт Валерий Рождественскийҙың ҡыҙы)өйләнгән;
    • Улы — Сергей (12.04.1965), РФ Ҡораллы Көстәренең лётчик-истребителе;
    • Һеңлеһе — Маргарита Фёдоровна Михеева (Быковская) (1931 йылғы), Мәскәүҙә Халыҡ-ара инвестиция банкы референты.

Хәрби званиелары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Наградалары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

СССР һәм Рәсәй Федерацияһының дәүләт наградалары:

СССР Юғары Советы Президиумының 1963 йылдың 22 июнендәге Указы, Ленин ордены Һәм «Алтын Йондоҙ» миҙалы — «Восток-5» спутник-карабында оҙайлы йыһан осошон тормошҡа ашырған өсөн[5],

    • СССР Юғары Советы Президиумының 1976 йылдың 28 сентябрендәге Указы, Ленин ордены һәм «Алтын Йондоҙ» миҙалы — «Союз — 22» йыһан карабында орбиталь осошто уңышлы тормошҡа ашырғаны һәм шул уҡ ваҡытта күрһәткән батырлығы һәм ҡаһарманлығы өсөн[6].
  • Дуҫлыҡ ордены (2011 йылдың 12 апреле) — ватан пилотлы космонавтикаһын үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне һәм күп йыллыҡ емешле йәмәғәт эшмәкәрлеге өсөн[7].
  • Ленин ордены (1978 йылдың 10 сентябре) — Салют-6 Союз орбиталь ғилми-тикшеренеү комплексында йыһанға осоуҙы уңышлы тормошҡа ашырғаны һәм шул уҡ ваҡытта күрһәткән батырлығы һәм ҡаһарманлығы өсөн.
  • Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1961 йылдың 17 июне) — ракета сәнәғәте, фән һәм техника үҫешендә өлгәшкән ҙур уңыштары, донъяла беренсе совет кешеһенең йыһанға Восток спутник — карабында осоуын уңышлы тормошҡа ашырыуы өсөн[8].
  • Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1976 йылдың 15 ғинуары).
  • СССР дәүләт премияһы (1989, авторҙаштары менән)[9].
  • «Сиҙәм ерҙәрен үҙләштергән өсөн» миҙалы (1963 йыл).
  • СССР-ҙың лётчик-космонавты — «Восток-5» спутник-карабында оҙайлы йыһан осошо өсөн[10].
  • Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең йыһан эшмәкәрлеге өлкәһендәге Ю. А. Гагарин исемендәге премияһы (2011 йылдың 13 декабре) — ватан пилотлы космонавтикаһын үҫтергәне, тәүге пилотлы осоштарҙы тормошҡа ашырыуҙа шәхсән ҡатнашҡаны, йыһан эшмәкәрлеге өлкәһендә халыҡ-ара хеҙмәттәшлекте үҫтергәне, ватан космонавтикаһы аҙаныштарын популярлаштырғаны өсөн[11].
  • Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Почёт грамотаһы (2003 йылдың 12 июне) — пилотлы космонавтика үҫешенә ҙур шәхси өлөш индергәне өсөн[12].
  • Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Почёт грамотаһы (2008 йылдың 27 июне) — пилотлы космонавтиканы үҫтереүгә һәм йыһан тикшеренеүҙәре өлкәһендә халыҡ-ара хеҙмәттәшлекте нығытыуға ҙур шәхси өлөш индергәне өсөн[13].
  • Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Рәхмәт хаты (2009 йылдың 17 июле) — ватан пилотлы космонавтикаһын булдырыуҙа һәм үҫтереүҙәге ҡаҙаныштары өсөн, шулай уҡ тыуған көнөнә 75 йыл тулыу айҡанлы[14].
  • 9 юбилей миҙалы.

Сит ил наградалары:

  • Социалистик Хеҙмәт Геройы һәм Георгий Димитров ордены (Болгария Халыҡ Республикаһы, 1963 йыл).
  • ГДР Геройы (1978 йыл).
  • Ике Карл Маркс ордены (ГДР, 1976 йыл, 1978 йыл).
  • Хеҙмәт Геройы (Вьетнам Демократик Республикаһы, 1963 йыл.
  • I дәрәжә «Грюнвальд Тәреһе» ордены (Польша Халыҡ Республикаһы, 1963 йыл).
  • «Индонезия Республикаһы Йондоҙо» ордены (Индонезия, 1963 йыл).
  • «За укрепление братства по оружию» миҙалы (БХР).
  • «Халыҡ власына 25 йыл» миҙалы (Болгария).
  • III класлы «Братство по оружию» (ГДР).
  • «Братство по оружию» миҙалы (Польша).
  • Да Лаво миҙалы Халыҡ-ара авиация федерацияһы (ФАИ).
  • «За выдающееся отличие» алтын миҙалы һәм Швеция Король аэроклубының почётлы дипломы.

Башҡа наградалары һәм званиелары:

  • СССР Фәндәр Академияһыныың К. Э. Циолковский исемендәге алтын миҙалы.

Званиелары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Үҙе иҫән саҡта уҡ В. Ф. Быковский исеме менән Павлов Посад, Берлин, Калуга, Ржев, Целиноград[15], Бургас, Варна (Болгария), Серадз (Польша), Мирный (Яҡут АССР-ы), Каменка (Пенза өлкәһе), Хемниц (Германия) ҡалаларының поочётлы гражданы[16].

Хәтер

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Балашиха ҡалаһында В. Ф. Быковский урамы.

Үҙе иҫән саҡта уҡ В. Ф. Быковский исеме менән В. Ф. Быковский исеме менән Сыктывкар, Воскресенск, Павлов Посад, Якутск, Балашиха, Красноярск, Безенчук, Краматорск, Арциз, Кушнаренков, Лазурный, Шахты, Ҡостанай һәм Каменка ҡалалары урамдары аталған.

Бынан тыш, уның исеме менән Покров ҡалаһындағы ГПЗ-1 заводының «Московский подшипник» АЙ-енең пионер лагеры, 15,74 карат ауырлығындағы «Быковский» алмазы һәм 2019 йылдан академик Л. В. Киренский исемендәге Амгин лицейы юнармеецтар отряды (Рәсәй Федерацияһы Оборона Министрлығының Һауа-Космос көстәре Үҙәк офицерҙар клубының хәрби-патриотик тәрбиә биреү юнармеецтар үҙәгенең "Беренсе эскадрилья " клуб формированиеһы ағзаһы).

2020 йылдың 2 авгусында Павлов Посад ҡалаһында, йыһангирҙың ғаиләһе башланғысы менән, космонавт Павел Попович исемендәге фонд һәм ҡала округы хакимиәте ҡатнашлығында президент гранттары фонды аҡсаһына, космонавт В. Ф. Быковский музейы асыла. Экспозицияның төп өлөшө ғаиләһе тапшырған космонавттың шәхси әйберҙәренән тора[17].

2021 йылда Быковскийҙың атаһы Фёдор Федотовичтың улының йыһанға осоуы менән бәйле көндәлектәре нәшер ителә. Көндәлектәр Наталья Быковская лайыҡ булған «Мы рядом ради перемен» губернатор премияһы аҡсаһына нәшер ителә[18].

Кинематографта

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Шулай уҡ ҡарағыҙ

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ Биография В. Ф. Быковского на сайте РКК «Энергия» Архивная копия от 30 ноябрь 2020 на Wayback Machine.
  2. ↑ Белоцерковский С. М. Диплом Гагарина. — «Молодая гвардия», 1986. — 173 с.
  3. ↑ Statistics - Bykovsky Valeri Fyodorovich (ингл.). spacefacts.de. Дата обращения: 23 ғинуар 2018. Архивировано 8 ғинуар 2018 года.
  4. ↑ Умер космонавт Валерий Быковский. Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 10 август 2020 года.
  5. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1963 года № 1457—VI «О присвоении звания Героя Советского Союза лётчику-космонавту тов. Быковскому В. Ф.» Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 28 март 2019 года.
  6. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 28 сентября 1976 года № 4539—IX «О награждении Героя Советского Союза лётчика-космонавта СССР тов. Быковского В. Ф. орденом Ленина и второй медалью „Золотая Звезда“». Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 28 март 2019 года.
  7. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 434 «О награждении орденом Дружбы». Дата обращения: 13 апрель 2011. Архивировано 19 апрель 2011 года.
  8. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 10 сентября 1978 года № 8098—IX «О награждении дважды Героя Советского Союза лётчика-космонавта СССР тов. Быковского В. Ф. орденом Ленина». Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 28 март 2019 года.
  9. ↑ В 1989 году, в соавторстве с Б. В. Бурдиным, В. К. Воробьёвым и А. Н. Ворониным, В. Ф. Быковский был удостоен Государственной премии СССР за разработку тренажера сквозного моделирования динамики космического полёта на центрифуге. Дата обращения: 13 апрель 2015. Архивировано 24 сентябрь 2015 года.
  10. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1963 года № 1455—VI «О присвоении звания „Лётчик-космонавт СССР“ тов. Быковскому В. Ф.» Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 28 март 2019 года.
  11. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 13 декабря 2011 года № 2232-р «О присуждении в 2011 году премий Правительства Российской Федерации имени Ю. А. Гагарина в области космической деятельности». Дата обращения: 28 март 2019. Архивировано 28 март 2019 года.
  12. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 12 июня 2003 года № 778-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Быковского В. Ф. и Терешковой В. В.» Архивная копия от 28 март 2019 на Wayback Machine.
  13. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 27 июня 2008 года № 939 «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Быковского В. Ф.» Архивная копия от 28 март 2019 на Wayback Machine.
  14. ↑ Распоряжение Правительства Российской Федерации от 17 июля 2009 года № 1003-р «О поощрении Правительством Российской Федерации» Архивная копия от 28 март 2019 на Wayback Machine.
  15. ↑ Liste der Ehrenbürger von Berlin (нем.) // Wikipedia.
  16. ↑ Решение № 399-48/3 от 10.05.2018 Собрания представителей 3-го созыва г. Каменки Каменского района Пензенской области «О присвоении звания „Почётный гражданин города Каменки“ В. Ф. Быковскому»
  17. ↑ Музей космонавта Валерия Быковского. Путеводитель Подмосковья. Дата обращения: 16 февраль 2022. Архивировано 15 февраль 2022 года.
  18. ↑ Наталья Быковская стала лауреатом в специальной номинации губернаторской премии «Мы рядом ради перемен». Павлово-Посадские известия. Дата обращения: 16 февраль 2022. Архивировано 14 февраль 2022 года.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Герои звёздных трасс: Сборник / Составитель Д. Мамлеев.. — Изд. 2-е, доп. — М.: Известия, 1963. — 192, [34] с. — (Библиотека «Известий». Специальный выпуск). — 300 000 экз. (обл.)
  • Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382.
  • И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0.
  • Ракеты и люди — Б. Е. Черток, М: «Машиностроение», 1999г, — ISBN 5-217-02942-0;
  • «Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни» События и факты — А. И. Осташев, Королёв, 2001 г.[1];
  • «С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества» — под редакцией В. А. Лопота, РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014 г. ISBN 978-5-906674-04-3

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Быковский_Валерий_Фёдорович&oldid=2477150 ҡабул ителгән