Ҡурғаш (Ҡыйғы районы)

Кургашево
	Ауыл
Кургашево
	башҡ. Ҡурғаш
	55°22′07″ с. ш. 58°45′30″ в. д.HGЯO
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы районы
Ауыл биләмәһе	Ләүйылға ауыл Советы
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	↘279 кеше (2010)
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	452500
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 236 840 004
ОКТМО коды	80 636 440 116

Ҡурғаш (рус. Кургашево) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Ләүйылға ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 279 кеше^[2]. Почта индексы — 452500, ОКАТО коды — 80236840004.

Географик урыны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 11 км
Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ләүйылға): 7 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 36 км

Ҡурғаш ауылы район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 11 километрҙа һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа 36 километрҙа урынлашҡан^[3].

Тарихы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡурғашйылға тип аталған ауылға XVIII быуаттың 2-се яртыһында Себер даруғаһы Әйле улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. XX быуаттың 1930-сы йылдарынан — Ҡурғаш ауылы тип атала.

1795 йылда ике ауыл: Ҙур Ҡурғаш һәм Бәләкәй Ҡурғаш тип аталған. 18 йортта 49 ир-ат һәм 59 ҡатын-ҡыҙ, барлығы 108 кеше иҫәпкә алынған.

1816 йылда 22 йортта 114 кеше, 1834 йылда — 23 йортта 136 кеше (икенсе Ҡурғашйылғала — 11 йортта 66 кеше),

1842 йылда 136 кешегә 33 сирек ужым һәм 195 сирек яҙғы икмәк сәселгән. 24 йортта 220 ат, 224 һыйыр, 60 һарыҡ, 24 кәзә аҫыралған. Солоҡсолоҡ (60 солоҡ) һәм умартасылыҡ (24 умарта) менән шөғөлләнгәндәр^[4]^[5].

1846 йылда Ҡурғашйылғаға бер үк Троицк өйәҙендәге Сирбай ауылынан 64 кеше күсерелә.

Биләмә берәмектәренә инеүе[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Дыуан улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	1-се йорт	4-се Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	1-се йорт	4-се Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	1-се йорт	4-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	1-се йорт	4-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Ҡошсо улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	биләмәһе	Үрге Ҡыйғы өйәҙе	Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан)	РСФСР
1926	Ҡошсо улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Ләүйылға ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Ләүйылға ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Ләүйылға ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1859 йылда — 52 йортта 226 кеше йәшәгән. 1859 йылғы X рәүиз мәғлүмәттәре буйынса 102 ир-ат йән башына ер бүленгән.

1861 йылда ер бүлемдәрен яңынан бүлеп биреү тормошҡа ашырылған. Сәсеү әйләнеше системаһыҙ, 5—6 лет йылдан һөрөнтө ерҙәрҙе шөйтөм (перелог) итеп ҡалдырғандар. Төп ер эшкәртеү ҡоралы — һабандар.

1865 йылда 48 йортта — 293 кеше. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет булған^[3].

1885 йылдан ерҙе йән башына (126 рәүиз йәне) ер бүлеүгә күскәндәр^[4].

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1906 йылда запас иген һаҡлай торған мөгәзәй теркәлгән. Сар-ҡайраҡтар эшләү менән шөғөлләнгәндәр.

1920 йылда 67 йортта 161 ир-ат һәм 187 ҡатын-ҡыҙ теркәлгән^[4].

Ҡурғаш ауылында төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар^[3].

Халыҡ һаны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡурғаш ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	328
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	227
1959 йыл 15 ғинуар	261
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	310
2002 йыл 9 октябрь	357
2010 йыл 14 октябрь	279	139	140	49,8	50,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Урамдары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Мәжит Ғафури урамы (рус. Мажита Гафури (улица)
Йәштәр урамы (рус. Молодёжная (улица)
Салауат Юлаев урамы (рус. Салавата Юлаева (улица)
Зәки Вәлиди урамы (рус. Заки Валиди (улица)^[6]

Тирә-яҡ мөхит[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар: Әй,

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тәбиғәт һәйкәлдәре: көньяҡҡа табан Аверкин соҡоро, көньяҡ-көнбайышҡа — Һикеяҙ мәмерйәләр комплексы (Силәбе өлкәһе), Әй фонтаны бар.

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 189—191 с. (История д. Тугузлы)
Хисамитдинова Ф. Г. Башкирская ойконимия XVI—XIX вв. Уфа, Башкирское книжное издательство, 1991

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡурғаш (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
↑ Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Ҡурғаш (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
↑ ЦГИА Ф. 138. Оп. 2. Д. 345, 485, 773; Ф. 172. Оп. 1. Д. 25. Д. 111 (1811 г.). Л. 425—427. Ф. 2. Оп. 1. Д. 5584
↑ Карта д. Кургаш. Улицы

[2010F-1] Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.

[2] Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)

[БЭ2013|86051-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Ҡурғаш (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[ИСДБ|страницы=536—537-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.

[5] ЦГИА Ф. 138. Оп. 2. Д. 345, 485, 773; Ф. 172. Оп. 1. Д. 25. Д. 111 (1811 г.). Л. 425—427. Ф. 2. Оп. 1. Д. 5584

[6] Карта д. Кургаш. Улицы

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]