Магадан

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Ҡала
Магадан
Старицкий ярымутрауы тауынан Магадан ҡалаһы күренеше
Старицкий ярымутрауы тауынан Магадан ҡалаһы күренеше
Флаг Герб
Флаг Герб
59°34′ с. ш. 150°48′ в. д.HGЯO
Ил Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты Магадан өлкәһе
Ҡала округы Магадан ҡалаһы
Мэр города Гришан Юрий Фёдорович[1]
Тарихы һәм географияһы
Нигеҙләнгән 1929 йылда
Ҡала с 1939 йылдан
Майҙаны 295[2] км²
Диңгеҙ кимәленән бейеклеге 70 метр
Климат субарктик, диңгеҙ
Сәғәт бүлкәте МСК+8[4] и VLAT[4]
Халҡы
Халҡы
Тығыҙлығы 302,35 кеше/км²
Милли составы урыҫтар 84,1%, украиндар 6,5%, эвендар 1,7%, белорустар 0,8%, татарҙар 0,9%, коряктар 0,6%, ительмендәр 0,4%, чукчалар 0,2%, камчадалдар 0,2%, юкагирҙар 0,05%, чувандар 0,04% [3]
Катойконим магадандар, магаданлы, магаданка
Рәсми тел Урыҫ
Һанлы идентификаторҙар
Телефон коды +7 4132
Почта индексы 685000
Код ОКАТО 44 401
Код ОКТМО 44 701 000 001
magadangorod.ru  (рус.)
Магадан (Рәсәй)
Точка
Магадан
Red pog.svg
Мәскәү
Чукотский автономный округКамчатский крайЯкутияХабаровский крайКамчатский крайГижигинская губаПенжинская губаЗалив ШелиховаТауйская губаОхотское мореОльский городской округОльский городской округОльский городской округМагаданОмсукчанский городской округСеверо-Эвенский городской округСреднеканский городской округСусуманский городской округХасынский городской округТенькинский городской округЯгоднинский городской округМагадан (Магадан өлкәһе)
Рәсем тураһында
Точка
Точка
Магадан
Логотип РУВИКИ.Медиа РУВИКИ.Медиа файлдары

Магада́н (элек шулай уҡ реф. тик. Магоданъ[6]) — Рәсәйҙең төньяҡ-көнсығышындағы порт-ҡала. Магадан өлкәһенең һәм шул уҡ исемле ҡала округының административ үҙәге.

Халҡы — 89 193[7] кеше. (2024), 2024 йылда — 89 193 кеше. Магаданда Магадан өлкәһе халҡының 66 проценттан ашыуы йәшәй (2022 йыл).

Охот диңгеҙенең Тауи ҡултығы ярындағы ҡалҡыулыҡтар тирәләй, Старицкий ярымутрауын материк менән Нагаев һәм Гертнер ҡултыҡтары араһында тоташтырыусы муйында урынлашҡан. Климаты — ҡырыҫ, йәй ҡыҫҡа, аҡ төндәр осоро була.

«Хеҙмәт даны ҡалаһы» маҡтаулы исемен йөрөтә[8].

Магаданға 1929 йылда Колыма крайының файҙалы ҡаҙылмаларын үҙләштереү өсөн эшселәр ҡасабаһы булараҡ нигеҙ һалына, 1939 йылдан алып ҡала статусында. Магаданка йылғаһы ҡаланы ике өлөшкә бүлә. Ҡала округы сиктәрендә иң ҙур йылға — Дукча, уның үҙәне ҡала иҡтисады өсөн мөһим ауыл хужалығы һәм рекреацион әһәмиәткә эйә. Тарихи үҙәкте 1950-се йылдарҙа Ленинград архитекторҙары проекты буйынса неоклассицизм стилендә төҙөлгән биналар ансамблдәре барлыҡҡа килтерә.

Этимологияһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡалаға 1933 йылда нигеҙ һалына.

Атамаһының килеп сығышы әлегә тиклем аныҡ билдәле түгел. Бер версия буйынса, ул монгодан тигән эвен телендәге һүҙҙән килеп сыҡҡан — «диңгеҙ ултырмалары», икенсе версия буйынса — монголдарҙан — «ҡыуарған ағас»; ул саҡта монгодан — «ҡоро ағастар тупланмаһы»; өсөнсө версия — ҡасандыр бында йәшәгән ярлы эвен Магда ҡушаматынан[9].

Е. М. Поспелов фекеренсә, исемде эвенлы Магда исеме менән бәйләгән версия ышаныслы түгел[10].

Тарихы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Ленин проспекты

XX быуатта, ҡиммәтле металдар сығарыу өсөн яңы урындар эҙләү менән бәйле, урыҫ хөкүмәтенең Чукотка һәм Охот диңгеҙе ярҙары буйҙарына ҡыҙыҡһыныуы арта. Рәсәй сиктәренә бер нисә экспедиция ебәрелә, әммә алтын табылмай. 1915 йылда Среднекана бассейнында Бориска ҡушаматлы старатель Шафиғуллин алтын таба. 1926 йылда С. В. Обручев экспедицияһы метал ятҡылығының уңайлы геологик шарттарын билдәләй.

Ике йылдан Ю. А. Билибиндың Беренсе Колыма экспедицияһы Колыманы ентекле өйрәнеүгә башланғыс һала. Төбәк иҡтисады тураһында тулы ентекле мәғлүмәттәр И. Ф. Молодыхтың гидрографик экспедицияһында бирелә, ул Нагаев бухтаһын порт төҙөү өсөн уңайлы һәм юл төҙөлөшөнөң башланғыс нөктәһе итеп тәҡдим итә.

1929 йылдың 22 июнендә торлаҡ йорттар, мәктәп, ветеринария пункты, дауахана һәм интернат биналары төҙөлә башлай[11].

Буласаҡ ҡала урынында Магадан ҡасабаһы 1929 йылда нигеҙләнгән. 1930—1934 йылдарҙа ул Охот-Эвен милли округының үҙәге була.

1931 йылдың 11 ноябрендә ВКП(б) Үҙәк Комитетының «Колыма тураһында» ҡарары сығарыла, уға ярашлы Колымала алтын табыу өсөн «ВКП(б) Үҙәк Комитетына туранан-тура буйһонған махсус трест» ойошторорға ҡушыла. 1931 йылдың 13 ноябрендә Үрге Колыма районында «Дальстрой» юл һәм сәнәғәт төҙөлөшө дәүләт тресы ойошторола[12]. Дальстройҙың ғәмәлдәге һәм планлаштырылған эштәрен тәьмин итеү маҡсатында элек даими халыҡ бөтөнләй тиерлек булмаған территорияларҙа ОГПУ-ның 1932 йылдың 1 апрелендәге 287/с[13] һанлы бойороғо нигеҙендә Төньяҡ-Көнсығыш холоҡ төҙәтеү-хеҙмәт лагеры ойошторола. Тотҡондарҙың беренсе этабы (100 кешенән дә кәм булмай) 1932 йылдың 4 февралендә Нагаев ҡултығына «Сахалин» пароходында дәүләт тресының башҡа ирекле ялланған хеҙмәткәрҙәре һәм хәрбиләштерелгән һаҡсылары менән бергә килә. «Дальстрой» отчетына ярашлы, 1932 йылда 13 мең эшсе көсөнән 9,9 мең кеше тотҡон һәм 3 мең ирекле ялланған булған; 1932 йылда Колымаға 1387 кеше килгән һәм материкка 872 кеше киткән.

1931 йылдың ноябрендә «Славстрой» пароходында Алыҫ Көнсығыш армияһының демобилизацияланған һалдаттары килгәс, халыҡ һаны 500-ҙән 2000 кешегә тиклем етә. Палаткалы ҡаласыҡ — «ситса» ҡаласыҡ барлыҡҡа килә, ә палатка урамы Алыҫ Көнсығыш армияһы командующийы В. К. Блюхерҙың исеме менән аталған (хәҙер — Нагаев урамы).

Тау эшселәре һәм геологтар аҙыҡ-түлеккә һәм ҡорамалдарға мохтаж була, ә йөк ташыу Ольск һуҡмағы буйлап алып килепп, артабан Мальта һәм Бахапча буйлап ағыҙыу күп ваҡытты ала, шуға күрә Охот диңгеҙе ярҙарынан тау райондарына тиклем юл төҙөлә башлай.

1933 йылдың 4 мартында дауахана асыла, ул Магадан, Нагаев һәм яҡындағы тораҡ пункттар халҡын хеҙмәтләндерә. Тәүҙә терапия бүлеге эшләй башлай[14].

1930-сы йылдар аҙағында Колыма крайы ГУЛАГ лагерҙары урынлашҡан урынға әйләнә. Тиҫтәләрсә мең тотҡон алтын сығарыу эштәрендә мәшғүл була. Бынан тыш, 1937—1938 йылдарҙа НКВД тройкаһы ҡарары буйынса меңәрләгән тотҡон атып үлтерелә. Александр Солженицын үҙенең «ГУЛАГ архипелагы» тигән китабында уны «ГУЛАГ системаһында һалҡынлыҡ һәм ҡанһыҙлыҡ полюсы» тип атай.

1939 йылдың 14 июлендә эшселәр ҡасабаһы ҡала итеп үҙгәртелә[15]. Был дата Магадандың барлыҡҡа килгән йылы тип иҫәпләнә.

Сталин үлгәндән һуң, 1953 йылда Колыма тотҡондары яйлап илдең башҡа төбәктәренән репрессия ысулдары (юғары эш хаҡы, льготалар) менән түгел, ә иҡтисади йәлеп ителгән эшселәр һәм белгестәр менән алмаштырыла башлай.

1953 йылдың 3 декабрендә СССР Юғары Советы Президиумы «Магадан өлкәһен ойоштороу тураһында» указ сығара[16], ә 1954 йылдың 26 апрелендә СССР Юғары Советы раҫлай[17]. Магадан административ, иҡтисади, ғилми һәм мәҙәни үҙәккә әүерелде. Лагерь-ҡаланың тышҡы йөҙө тиҙ үҙгәрә.

1954 йылда Магадан — Мәскәү даими һауа бәйләнеше башлана (Ил-12 самолетында осош 48 сәғәт дауам итә). Өс йылдан һуң өлкәлә үҙешмәкәр телевидение студияһы сигналдарын ҡабул иткән телевизор күрһәтә башлай.

1955 йылда ҡала дауаханаһы нигеҙендә өлкә дауаханаһы асыла.

Физик-географик ҡылыҡһырлама

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Магадан картала
Ҡала пляжы

Географик урыны[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ҡала Нагаев һәм Гертнер бухталары араһында, Охот диңгеҙе ярында урынлашҡан. Магадандан Мәскәүгә тиклем ара — 10 210 км[18]. Магадандан көньяҡта Владивосток ҡалаһы урынлашҡан, уға тиклем ара 5000 саҡрым самаһы тәшкил итә.

Магадан МСК+8 сәғәт бүлкәтендә урынлашҡан. UTC ваҡытына ҡарата айырмаһы — +11:00 сәғәт[19]. Ҡулланылған ваҡытҡа һәм географик оҙонлоҡҡа ярашлы[20]уртаса ҡояш ваҡыты Магаданда 12:57 сәғәттә башлана.

Климаты[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Магадан климаты

Магаданға диңгеҙ һыҙаттары булған субарктик климат хас. Әммә ҡыш оҙон һәм һалҡын, Охот диңгеҙе йомшарта. Йәй ҡыҫҡа һәм һалҡынса, ел йыш сыға. Уртаса температура майҙа ғына 0 билдәһен үтә, ә октябрь башында нулдән түбән була. Йылдың иң йылы айы — августа уртаса көндөҙгө максимум 15 градус тәшкил итә, йылдың иң һыуыҡ айы — ғинуарҙа, уртаса тәүлек температураһы −16,4 градус.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 2,4 3,2 5,8 9,7 22,3 24,5 27,8 26,1 20,2 13,8 6,6 3,3 27,8
Уртаса максимум, °C −14,2 −12,5 −8 −1,6 4,9 11,3 14,8 15 10,4 1,7 −7,3 −12,8 0,1
Уртаса температура, °C −16,4 −15,4 −11,4 −4,6 1,8 7,8 11,8 12 7,5 −0,9 −9,8 −14,9 −2,7
Уртаса минимум, °C −18,5 −17,8 −14,4 −7,5 −0,5 5,2 9,6 9,7 5,1 −3,1 −12 −17 −5,1
Абсолют минимум, °C −34,6 −33,3 −30,8 −23,5 −10,8 −3 2,0 −1 −6,3 −21,1 −26,9 −37 −37
Яуым-төшөм нормаһы, мм 14 13 17 33 37 47 64 93 77 80 60 26 561
Һыу температураһы, °C −1,7 −1,7 −1,7 −1,5 1,1 7,4 12 12,1 8,7 4,4 −0,2 −1,7 3,1
Сығанаҡ: Погода и климат ЕСИМО
Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Уртаса максимум, °C −13,6 −13 −7,1 −0,9 5,6 11,5 16,1 15,0 10,8 1,6 −7,9 −11,3 0,6
Уртаса температура, °C −15,6 −15,3 −10 −3,7 2,8 8,8 13,4 12,6 8,2 −1,1 −9,9 −13,4 −1,9
Уртаса минимум, °C −17,5 −17,6 −13 −6,6 0,1 6,0 10,7 10,1 5,5 −3,5 −11,8 −15,4 −4,4
Сығанаҡ: pogodaonline.ru
Һыу температураһы (1977—2005 йылдар)
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C −1,5 −1,3 1,8 0,0 8,6 16,6 17,8 18,0 14,0 8,7 4,9 −0,3 18,0
Уртаса температура, °C −1,73 −1,73 −1,73 −1,49 1,09 7,40 12,0 12,1 8,65 4,36 −0,15 −1,7 3,12
Абсолют минимум, °C −1,8 −1,8 −1,8 −1,8 −1,8 −1 3,2 1,0 2,7 0,3 −1,8 −1,8 −1,8
Сығанаҡ: [21]

Халҡы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
Халыҡ иҫәбе
1939[22]1956[23]1959[24]1962[25]1963[26]1964[27]
27 313↗55 000↗62 225↗68 000↗72 000↗76 000
1965[28]1966[29]1967[30]1970[31]1971[32]1972[33]
↗79 000↗81 000↗82 000↗92 105↗95 000↗98 000
1973[34]1974[35]1976[36]1979[37]1982[38]1983[39]
↗101 000↗105 000↗113 000↗121 250↗131 000↗134 000
1984[40]1985[41]19861987[42]1989[43]1990[44]
↗138 000↗142 000↗143 978↗148 000↗151 652↗154 000
19911992[45]1993[46]1994[47]1995[48]1996
↗154 781↘152 000↘142 000↘135 000↘128 000↘124 100
1997[49]1998199920002001[50]2002[51]
↘123 000↘121 523↗121 720↘120 931↘120 600↘99 399
2003[52]2005[53]2006[54]2007[55]2008[56]2009[57]
↗99 400↗99 800↗100 000↗100 200↘99 600↘98 961
2010[58]201120112012[59]2013[60]2014[61]
↘95 982↘95 735→95 735↘95 463↘95 048↘94 344
2015[62]2016[63]2017[64]2018[65]2019[66]2020[67]
↘92 974↘92 081↗92 711↗92 782↘91 781↗92 052
2021[68]2023[69]2024[70]
↘90 757↘89 834↘89 193
50 000
100 000
150 000
200 000
1956
1965
1972
1982
1987
1993
1998
2003
2009
2013
2018
2024

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2020) мәғлүмәттәре буйынса, 2021 йылдың 1 октябренә ҡарата халыҡ һаны буйынса ҡала 185 урында[71] (Рәсәй Федерацияһы ҡалаларының 1118 ҡалаһы араһында[72]).

Административ реформа үткәрелгәндән һуң элек Магадан ҡалаһына ҡараған Уптар һәм Сокол тораҡ пункттары Магадана ҡалаһының халҡы иҫәбенә индерелмәй.

Билдәле шәхестәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Олькова Нина Ивановна — совет һәм Рәсәй театр актрисаһы. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы.

Иҡтисады

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Энергетика[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Магадан диңгеҙ сауҙа портында «Золотая Колыма» балкерынан күмер бушатыу

1933 йылда Магаданда ҡеүәте 672 кВт булған беренсе ҙур электр станцияһы төҙөлә.

Йылылыҡ энергияһын Магадан йылылыҡ үҙәге етештерә. Электр менән «Магаданэнерго», «Көньяҡ электр селтәрҙәре», «Магадан электроселтәрҙәре» тәьмин итә.

Сәнәғәте[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Тау ҡорамалдары етештерелә, балыҡ эшкәртеү предприятиелары, машиналар эшләү заводтары һәм башҡа сәнәғәт предприятиелары бар:

  • Магадан механика заводы
  • Магадан ағас эшкәртеү комбинаты
  • Магадан шиндар ремонтлау заводы
  • «Омолонск алтын мәғдәне компанияһы»
  • Феррометалдар компанияһы
  • «Колыма күмер компанияһы»
  • Магадан һөт заводы
  • Магадан икмәк заводы
  • Магадан балыҡ заводы
  • Алкоголһеҙ эсемлектәр етештереү буйынса Магадан заводы
  • Магадан эре панелле йорттар төҙөү заводы

    • Ремонт-механика заводы ауыр тау техникаһын һәм уға запас частар әҙерләй һәм етештерә, үҙенең продукцияһын Рәсәйҙең бөтә алтын табыу төбәктәренә, бер нисә БДБ иленә һәм Африка илдәренә оҙата. Советтан һуңғы осорҙа алтын табыу тармағының мөһим предприятиелары төҙөлә.

    Транспорт

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
    Аэропорт

    Автотранспорт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    Магадандандан өлкәнең төп ҡасабалары аша өлкәне Яҡут Республикаһы һәм «ҙур ер» менән тоташтырған Р504 «Колыма» федераль автомобиль юлы үтә.

    Тимер юл[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    Магаданда бөгөнгө көндә эшләп килгән тимер юлы юҡ.

    1940—1950-се йылдарҙа Магадан — Палатка линияһы эшләй.

    «Рәсәй тимер юлдары» Магаданға 2035 йылға тиклем Амур-Яҡут тимер юл магистраленең Түбәнге Бестей станцияһынан тимер юл төҙөү мөмкинлеген ҡарай, был файҙалы ҡаҙылмалар ятҡылыҡтары күп булған биләмәләрҙе үҙләштерергә булышлыҡ итәсәк[73][74].

    Диңгеҙ порты[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    Магадан порты — ҙурлығы буйынса илдең төньяҡ-көнсығышында (Петропавловск-Камчатскийҙан һуң)[75] икенсе диңгеҙ порты, йыл әйләнәһенә эшләй (декабрҙән майға тиклем бер йәки бер нисә боҙватҡыс, төркөмдө йәки караптар колоннаһын оҙатып бара).

    Туғандаш ҡалалары

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    Магадандың туғандаш ҡалалары, йәйәләрҙә хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыу датаһы күрһәтелгән[76]:

    Топографик карталар

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
    • Лист карты O-56-14 Магадан. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1991 год. Издание 1995 г.
    • Карта бите O-56-I Магадан. Масштаб: 1 : 200 000. Состояние местности на 1980 год. Издание 1987 г.

    Иҫкәрмәләр

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
    1. ↑ Мэр города Магадана » Мэрия города Магадана. Дата обращения: 17 ғинуар 2022. Архивировано 18 ғинуар 2022 года.
    2. ↑ Сайт администрации города Магадана. Обновление материалов генерального плана 1994 г. Пояснительная записка. Дата обращения: 5 февраль 2012. Архивировано из оригинала 13 май 2013 года.
    3. ↑ Город Магадан: климат, экология, районы, экономика, криминал и достопримечательности | Не сидится - клуб желающих переехать. Дата обращения: 30 ноябрь 2014. Архивировано 18 декабрь 2014 года.
    4. ↑ 1 2 Федеральный закон от 05.04.2016 № 87-ФЗ (урыҫ) — 2016.
    5. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx
    6. ↑ Магодан // Большая советская энциклопедия : [в 66 т.] / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — 1-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
    7. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апрель 2024). Дата обращения: 2 май 2024.
    8. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 20.05.2021 № 304 "О присвоении почетного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести». Дата обращения: 21 май 2021. Архивировано 21 май 2021 года.
    9. ↑ Бирюков А.М. Магадан: фотоальбом. — Магадан: Магаданское книжное издательство, 1989. — С. 3. — 255 с. — ISBN 5-7581-0015-3.
    10. ↑ Поспелов, 2002, с. 251
    11. ↑ Головин О. С. География Магаданской области. Магадан, 1983 г. Дата обращения: 20 май 2010. Архивировано из оригинала 11 апрель 2012 года.
    12. ↑ Постановление Совета труда и обороны СССР от 13.11.1931 № 516 Об организации государственного треста по дорожному и промышленному строительству в районе Верхней Колымы «Дальстрой»
    13. ↑ Приказ ОГПУ от 01.04.1932 г. Об организации Северо-Восточного лагеря ОГПУ
    14. ↑ Календарь дат и событий по Магаданской области. Март 2023 г.
    15. ↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 14 июля 1939 г. Дата обращения: 12 июль 2022. Архивировано 11 сентябрь 2014 года.
    16. ↑ s:Указ Президиума ВС СССР от 3.12.1953 об образовании Магаданской области
    17. ↑ s:Закон СССР от 26.04.1954 Об утверждении Указов Президиума Верховного Совета СССР
    18. ↑ Расстояние Магадан - Москва на машине в километрах — Сервис расчета расстояний АТИ. ati.su. Дата обращения: 26 март 2021.
    19. ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3 июнь 2011).
    20. ↑ Время в Магадане, Магаданская область, Россия. Сколько сейчас времени в Магадане. dateandtime.info. Дата обращения: 18 октябрь 2017. Архивировано 18 октябрь 2017 года.
    21. ↑ ЕСИМО
    22. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_3.php.
    23. ↑ http://istmat.info/files/uploads/17165/narhoz_sssr_1956_svodnyy.pdf.
    24. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php.
    25. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    26. ↑ http://istmat.info/files/uploads/20395/narhoz_1962_naselenie.pdf.
    27. ↑ http://istmat.info/files/uploads/29217/narhoz_rsfsr_1963_naselenie.pdf.
    28. ↑ http://istmat.info/files/uploads/31715/naselenie-sssr-1965.pdf.
    29. ↑ http://istmat.info/files/uploads/20469/narhoz_1965_naselenie.pdf.
    30. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    31. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php.
    32. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15966/narhoz_rsfsr_1967_naselenie.pdf.
    33. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15966/narhoz_rsfsr_1967_naselenie.pdf.
    34. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    35. ↑ http://istmat.info/files/uploads/31648/naselenie-sssr-1973-bw-fr.pdf.
    36. ↑ http://istmat.info/files/uploads/41385/rossiyskiy_statisticheskiy_ezhegodnik_1998_g.pdf.
    37. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php.
    38. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15623/narodnoe_hozyaystvo_sssr_1922-1982.pdf.
    39. ↑ http://istmat.info/files/uploads/18486/narhoz_rsfsr_1982_naselenie.pdf.
    40. ↑ http://istmat.info/files/uploads/18113/narhoz_rsfsr_1981_naselenie.pdf.
    41. ↑ http://istmat.info/files/uploads/15982/narhoz_rsfsr_1984_naselenie.pdf.
    42. ↑ https://www.webcitation.org/6ibsmTCzx.
    43. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php.
    44. ↑ http://istmat.info/files/uploads/43527/rossiyskiy_statisticheskiy_ezhegodnik_2002.pdf.
    45. ↑ http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf.
    46. ↑ http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf.
    47. ↑ http://istmat.info/files/uploads/18276/stat._ezh._rf_1994_demografiya.pdf.
    48. ↑ http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf.
    49. ↑ http://istmat.info/files/uploads/45329/4naselenie.pdf.
    50. ↑ http://istmat.info/files/uploads/21317/nx_5.pdf.
    51. ↑ http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls.
    52. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    53. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    54. ↑ http://www.gks.ru/doc_2006/year06.zip.
    55. ↑ http://www.gks.ru/doc_2007/year07.zip.
    56. ↑ http://www.MojGorod.ru/magadan_obl/magadan/index.html.
    57. ↑ http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls.
    58. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-11.xlsx.
    59. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar.
    60. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
    61. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar.
    62. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar.
    63. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar.
    64. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
    65. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
    66. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
    67. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
    68. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx.
    69. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx.
    70. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx.
    71. ↑ с учётом городов Крыма
    72. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX).
    73. ↑ РЖД изучают возможность строительства железной дороги до Магадана. Дата обращения: 27 август 2020. Архивировано 1 август 2021 года.
    74. ↑ О Стратегии развития железнодорожного транспорта до 2030 года. Дата обращения: 27 август 2020. Архивировано 21 ғинуар 2022 года.
    75. ↑ Грузооборот морских портов России за 2012 г. // morport.com. Дата обращения: 21 июль 2014. Архивировано 15 сентябрь 2013 года.
    76. ↑ Города-побратимы. // cityadm.magadan.ru. Дата обращения: 29 май 2013. Архивировано из оригинала 4 июнь 2014 года.
    77. ↑ Барановичи и Магадан стали городами-побратимами // Новости Союза Беларуси и России. Дата обращения: 7 март 2021. Архивировано 27 июль 2021 года.

    Әҙәбиәт

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
    • Магадан: Путеводитель-справочник / Колл. авторов: С. В. Будникова, С. П. Ефимов, В. В. Мищенко, А. Г. Козлов, Л. И. Комарова, О. М. Сокол, К. И. Стельмах; Сост.Л. И. Комарова; Худож. В. Н. Манчук. — Магадан: Магаданское кн. изд-во, 1989. — 224 с. — 30 000 экз. — ISBN 5-75-81-0048-X. (в пер.)
    • Магадан. Конспект прошлого / Сост. и авт. вступ. статей А. Г. Козлов — Магадан: Магаданское кн. изд-во, 1989
    • Важенин Б. П. Магадан: к историческим истокам названия — Магадан: СВКНИИ ДВО РАН, 2003
    • Козлов А. Г. Магадан: возникновение, становление и развитие административного центра Дальстроя (1929—1945) — Магадан : СВКНИИ ДВО РАН, 2007
    • Добротворский Н. В. Как магаданцы на Новый год белугу пилили. Сборник краеведческих зарисовок. Магадан: Новое магаданское кн. изд-во, 2010
    • Добротворский Н. В. Назад — в будущее Магадана. Краеведческие зарисовки об истории столицы Колымы. Магадан: Новое магаданское кн. изд-во, 2016
    • Добротворский Н. В. О бухте Нагаева, Магаданском парке и мамонтенке Диме. Сборник краеведческих статей. Магадан: Изд-во магазина «Магаданские сувениры», 2016
    • Кудрин В. Н. В память о Магадане. Набор открыток со стихами. Магадан: Новое кн. изд-во, 2010
    • Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

    Һылтанмалар

    [үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

    Ҡалып:Населённые пункты городского округа город Магадан

    https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Магадан&oldid=2585446 ҡабул ителгән