Рамаҙан

Рамаҙан (ғәр. رمضان‎)
Төрө	Ислам
Башҡа төрлө	Рамадан (ғәр. رمضان‎)
Шулай уҡ	Ураҙа
Мәғәнәһе	ураҙа тотоу
Ҡабул ителгән	Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)
Билдәләнә	мосолмандар
Башлана	Рамаҙан айында 1-нән 29 (30) тиклем
Дата	Рамаҙан
Байрам саралары	мәсет, ғаилә
Традициялар	мәсеттә намаҙ уҡыу, ифтар, Ҡөръән аҡыу, саҙаҡа өләшеү
Бәйле	Ураҙа
РУВИКИ.Медиа файлдары

Рамаҙан (ғәр. رمضان‎ [ra.ma.dˤaːn], йәки Рамаза́н (төр. Ramazan [ɾɑmɑˈzɑn]; рус. Рамазан) — мосолмандар өсөн исламдың биш нигеҙенең береһе булып торған мотлаҡ ураҙа (саум) тота торған ай. Мосолман календарының туғыҙынсы айы. Мосолмандар өсөн фарыз булған ураҙа (саум) айы, исламдың биш нигеҙенең береһе булып тора.

Айҙың оҙонлоғо — 30 көн. Ул ай календарына (Ислам календары) бәйле. Ураҙа таң атҡандан (иртәнге азандан һуң) башлана һәм ҡояш байығас (киске азандан һуң) тамамлана. Ураҙалағы тәүге 10 көн — рәхмәт көндәре, икенсе 10 көн — мәғфирәт (ғәфү итеү), өсөнсө 10 көн — Аллаһтың рәхмәтенә ирешеү көндәре тип атала.

Ҡояш календары менән сағыштырғанда, Рамаҙан даталары үҙгәреп тора һәм йыл һайын яҡынса ун көнгә алға күсә, сөнки ул Айға бәйле күсмә байрам.

Төп аспекттар

Рамаҙан — бөтә гонаһтарҙан арыныу, күңелдәрҙе сафландырыу, миһырбанлылыҡ, шәфҡәтлек, йомартлыҡ һәм изге ниәттәр ҡылыу айы.

Рамаҙан фазиләтенә арналған бер хәҙистә Пәйғәмбәр ғәләйһис-сәләм түбәндәгесә әйткән:

Өммәтем ябай айҙа ҡылған бер изге ғәмәл өсөн бер сауап ала, әммә Рамаҙанда иһә Аллаһ бер изге ғәмәл өсөн ете йөҙгә хәтлем һәм унан да күберәк әжер бирә. Фарыз ғибәҙәттәренең береһе өсөн башҡа айҙарҙа ҡылған етмеш фарыздың сауабын, нәфелдәре өсөн иһә башҡа айҙарҙа ҡылған фарыздың сауабын бирә.

Аллаһы Тәғәлә был изге айҙа бөтә мосолмандарға ураҙа тоторға бойорған. Изге Ҡөрьәндә «Бәҡара» сүрәһенең 183-сө аятында түбәндәгесә әйтелгән:

Әй, иман килтергән кешеләр, һеҙҙән алдағы ҡәүемдәргә фарыз булған кеүек, һеҙгә лә ураҙа фарыз булды, ураҙаларығыҙҙы тотоғоҙ, бәлки, һеҙ тәҡүәләрҙән булырһығыҙ.

Рамаҙан айының фарыз ураҙаһы 29 йәки 30 көн дауам итә.

• Ураҙа мәсеттә иртәнге азан әйтелгәс, таң атыу менән башлана, ҡояш байып, мәсеттә киске азан яңғырағас, тамамлана.
• Ураҙа тотоусы иртәнге ашты (сәһәр) таң атҡансы тамамларға, киске ашты ифтар ваҡыты ингәс башларға тейеш. Һыу, хөрмә менән ауыҙ асыу кәңәш ителә.
• Йәшә намаҙы уҡылғас, һәр көн мосолмандар йәмәғәт менән тарауих, ирекле намаҙ уҡырға тейеш — был намаҙ һигеҙ йәки егерме рәҡәғәттән тора.
• Рамаҙан айының һуңғы ун көнө — Ҡәҙер кисе.
• Рамаҙан (ғәрәпсә — Ид әл-Фитр) йәки Ураҙа байрамы (төркисә) шәүәл айының беренсе көнөндә үткәрелә һәм ул Рамаҙан айының тамамланыуын билдәләй. Байрам мәсеттә байрам намаҙы уҡыуҙан башлана, намаҙға тиклем мосолмандар фитыр-саҙаҡаһын бирергә тейеш.

Ваҡыты

Ислам ай календары буйынса йылдың һәр айы яңы ай сыҡҡандан һуң бер көн үткәс башлана. Ай календары григориан календары менән сағыштырғанда ҡыҫҡараҡ — айырма яҡынса ун бер көн тәшкил итә. Был Рамаҙан айының башы һәм аҙағы даталарының григориан календары буйынса ун бер көнгә алға күсеүенә сәбәпсе була.

Мосолман илдәрендә Рамаҙандың беренсе көнө төрлөсә иҫәпләнә: ҡайһы бер илдәр уның башланыуын астрономик иҫәпләүҙәр ярҙамында билдәләй, башҡа илдәр уны ай фазаларына ҡарап иҫәпләй.

Маҡсаты

Рамаҙан айында ураҙа тотҡан мосолмандар тулыһынса тән ихтыяждарынан баш тарта, уның төп мәғәнәһе — дин тотоусылар Аллаһҡа рухи ныҡлығын һәм имандарының көслө булыуын күрһәтә. Рухи һәм тән ураҙаһы күңелгә һәм тәнгә ыңғай йоғонто яһай.

Ураҙа тотоу кешенең эске тойғоларын, дәрттәрен һәм нәфсеһен тыя белеү өсөн ҡаралған. Йыл һайын Рамаҙан айы дауамында кеше башҡаларҙы рәнйетергә мөмкин булған барлыҡ ғәмәлдәрҙән, уйҙарҙан һәм теләктәрҙән арынырға, тышҡы һәм эске сафлыҡты һаҡларға тырыша. Әгәр мосолман ураҙа ваҡытында Аллаһ тыйған ғәмәлдәрҙе ҡылһа, уның ураҙаһы ҡабул булмауы ихтимал. Әгәр кеше насарлыҡтарҙан һәм гонаһлы ғәмәлдәрҙән баш тартмаһа, Аллаһ уның ашауҙан һәм эсеүҙән тыйылыуына мохтаж түгел.

Йыл һайын Рамаҙан айында мосолмандар намаҙға башҡа ваҡыттарға ҡарағанда яуаплыраҡ ҡарай, Ҡөрьәнде йышыраҡ уҡырға тырыша, изге ғәмәлдәр ҡыла, сәҙаҡа йәки зәкәт бирергә ынтыла.

Әгәр йылдағы башҡа айҙарҙа ҡайһы бер мосолмандар намаҙҙарын ҡалдырһа, Рамаҙан айында улар ҡәтғи рәүештә биш ваҡыт намаҙҙы үтәй башлай. Шуға күрә Рамаҙан айының килеүе гонаһлы кешегә Аллаһтың рәхмәтенә ирешеү өсөн ҙур мөмкинлек булып тора.

Ураҙаның мотлаҡ шарты

Рамаҙан ураҙаһын тоторға теләгән мосолмандың тәүге эше — ниәт ҡылыу.

Иртәнге сәхәрҙән һуң әйтелгән ниәт

Ураҙа тотор алдынан түбәндәге һүҙҙәрҙе (ғәрәпсә) уҡып, тел менән ниәт ҡылыу мөстәхәб һанала:

نَوَيْتُ أَنْ أَصُومَ شَهْرِ رَمَضَانَ مِنَ الْفَجْرِ إِلَى الْمَغْرِبِ خَالِصًا لِلَّهِ تَعَالَى Уҡылышы: [Нәүәйтү ән әсуумә саумә шәһри рамадаанә минәл-фәжри иләл-мәғриби хаалисан лилләәһи тәгааләә] Мәғәнәһе: Аллаһ ризалығы өсөн, ихласлыҡ менән, таң атҡандан алып, ҡояш байыуға тиклем Рамаҙан ураҙаһын тоторға ниәт ҡылдым

Был ураҙаның мотлаҡ шарттарының береһе. Мосолман һәр төндә йә төнгө намаҙҙан һуң, йә иртәнге намаҙҙан алда үҙенең ниәтен тел менән әйтергә йәки күңелендә ҡабатларға тейеш. Күпселек мәзһәбтәр ураҙа ниәтен көн һайын яңыртыу мотлаҡ тип иҫәпләй. Әммә ҡайһы бер дин белгестәре, әгәр мосолман ай башында ғына ниәт ҡылһа ла, был етерлек буласаҡ, тип һанай. Ниәт ҡылғанда Рамаҙан ураҙаһын тотоу тураһында аныҡ әйтергә кәрәк.

Рамаҙанда сәхәр ашау өсөн тороу йәки был ниәт менән йоҡларға ятыу үҙе лә ниәт булып тора. Әгәр кеше ураҙа тотмаҫҡа ниәт итеп торһа, ураҙа ниәте булмай.

Кисен ауыҙ асҡанда уҡыла торған доға

Башта хөрмә йәки һыу менән ауыҙ асалар, шунан түбәндәге доға уҡыла:

اَللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَبِكَ آمَنْتُ وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَعَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ فَاغْفِرْ لِى يَا غَفَّارُ مَا قَدَّمْتُ وَمَا أَخَّرْتُ Уҡылышы: [Әллааһүммә ләкә съумтү үә бикә әәмәннтү үә ғәләйкә тәүәккәлтү үә ғәләә ризкъыйкә әфтъартү фәғъфир лии йәә ғәффәәру мәә ҡаддәмтү үә мәә әххъартү] Мәғәнәһе: Аллаһым, был ураҙамды Һинең ризалығың өсөн тоттом, Һиңә генә иман килтерҙем һәм Һиңә тәүәккәл иттем. Һин биргән ризыҡ менән ауыҙ асам. Әй, гонаһтарҙы ярлыҡаусы Аллаһым, минең бөтә гонаһтарымды ярлыҡай күр.

Ураҙаның этаптары

Рамаҙан айының бөтә тәүлектәрен шартлы рәүештә этаптарға бүлергә мөмкин:

• Көндөҙгө ваҡыт – тыйылыу осоро: был ваҡыт эсендә ашау, эсеү һәм енси мөнәсәбәт тыйыла. Көндөҙгө ваҡыт таң атҡандан башлана.
• Төнгө ваҡыт – ул ҡояш байыған мәлдә, мәғриб (киске) намаҙы уҡылғандан һуң башлана. Төндә ашау-эсеү рөхсәт ителә.

Мосолмандар өсөн ураҙаның ҡасан башланыуын һәм тамамланыуын дөрөҫ билдәләү мөһим, сөнки ураҙаны иртән таң атҡас башларға йәки ҡояш байығансы тамамларға ярамай.

Ураҙаны боҙған ғәмәлдәр

Ураҙаны көндөҙ, яҡты ваҡытта башҡарылған түбәндәге ғәмәлдәр боҙа:

• ураҙа тотор алдынан ниәт әйтмәү;
• ашау йәки эсеү;
• тәмәке тартыу, тәмәке еҫкәү;
• енси мөнәсәбәткә инеү;
• үҙ ихтыяры менән ҡоҫоу.

Ураҙаны боҙмаҫ ғәмәлдәр

Көндөҙ, яҡты ваҡытта башҡарылған түбәндәге ғәмәлдәр ураҙаны боҙмай:

• һатып алынасаҡ ризыҡты тәмләп ҡарау;
• балаға аҙыҡ сәйнәп биреү;
• күҙгә сүрмә һөртөү;
• тештәрҙе таҙартыу;
• ҡан алыу;
• һөлөк ҡуйҙырыу;
• ғөсөл ҡойоноу;
• мунсаға инеп, ныҡ тирләү.

Ураҙа тотоуҙан азат ителеүселәр

Рамаҙан айында ҡайһы бер кешеләр ураҙа тотоуҙан азат ителә. Улар:

• бәлиғ булмаған балалар;
• психик сирҙәре һәм тайпылыштары булған мосолмандар;
• һаулығы буйынса ураҙа тота алмаусылар. Һауыҡҡас, улар ҡалдырып киткән көндәр өсөн каза ураҙаһын тоторға тейеш;
• йөклө һәм бала имеҙеүсе ҡатын-ҡыҙҙар. Ураҙа тотор өсөн баланы имеҙеүҙән туҡтатыу ярамай;
• йәшәгән урынынан 80 км алыҫлыҡҡа киткән юлсыларға ураҙа тотмау рөхсәт ителә.

Ҡазаға ҡалған ураҙа

Мосолмандар Рамаҙан айында етди сәбәпһеҙ ураҙаны боҙһа, был гонаһ һанала. Улар был гонаһтан һаҡланырға тейеш.

Бурысты түләүҙең формалары һәм күләме түбәндәгеләрҙән ғибәрәт:

• Ураҙа алдан уйлап боҙолмаһа, хайҙ (күрем) һәм ауыр ауырыу кеүек нигеҙле сәбәп булһа, ул ваҡытта каза ураҙаһы тотоу кәрәк. Был ураҙаның һәр көнө айырым тотола йәки мохтаждарға билдәле күләмдә фидия түләү менән ҡаплана. Был эш йыл дауамында башҡарылырға мөмкин.
• Әгәр мөселман етди сәбәп менән ураҙаһын ҡалдырһа, киләһе Рамаҙанға тиклем каза ураҙаһын тота ала.
• Әгәр көндөҙ енси мөнәсәбәт булған булһа, был ураҙаны боҙа. Был осраҡта бер көн ураҙа урынына 60 көн ураҙа тоторға кәрәк.

Рамаҙан айында изге эштәр ҡылыу

Изге Ҡөрьән һәм Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең хәҙистәрендә әйтелеүенсә, Рамаҙан айында изге ғәмәлдәр ҡылыу айырыуса мөһим. Аллаһ Илсеһе хәбәр итеүенсә, был айҙа изге ғәмәлдәрҙең сауабы 700 тапҡырға арттырыла.

Шулай уҡ пәйғәмбәр әйткәнсә, Рамаҙан айында шайтан сылбырҙар менән бығауланған була, шуға күрә мөселмандар өсөн изге ғәмәлдәр ҡылыу еңелерәк, сөнки шайтан уларға ҡаршы килә алмай.

Рамаҙан айында ураҙа тотҡан мосолмандар мөмкин тиклем күберәк Ҡөрьән уҡырға, өҫтәмә намаҙҙар ҡылырға, мохтаждарға саҙаҡа бирергә, шулай уҡ башҡа изге ғәмәлдәр башҡарырға тырыша.

Аллаһ Үҙенең Китабында былай тип әйткән:

Яҡшылыҡ эшләргә ашығығыҙ, тәүбә ҡылырға ашығығыҙ, йәннәткә ынтылыусыларҙан булығыҙ. Ул йәннәттең киңлеге ер һәм күктәрҙеке кеүек. Ул йәннәттәр тәҡүәләр өсөн әҙерләнде. «Әл-Ғимран» сүрәһе, 133-сө аят

Сәхәр

Рамаҙан айында иртәнге аш **сәхәр** тип атала. Мөһим шарт: сәхәр иртәнге намаҙ (әл-фәжр) башланғансы, йәғни таң атҡансы ашалып бөтөргә тейеш.

Сәхәрҙә ашап, ураҙа тотоу өсөн үҙегеҙҙе нығытығыҙ. Көндөҙ йоҡлап алығыҙ – был һеҙгә төндә тәһәжүд намаҙына торорға ярҙам итер. Таң атҡансы ашағыҙ, сөнки был бәрәкәтле. Мөхәммәт пәйғәмбәр.

Сәхәр таң атҡансы тамамланырға тейеш, шул ваҡытта ураҙа тотҡан кешегә Аллаһтан бирелгән бүләк – сауап күберәк буласаҡ. Әгәр кеше таңға тиклем ашап өлгөрмәһә, ул билдәле бер өлөш сауабын юғалта, сөнки сәхәр – Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең сөннәтенә бәйле ғәмәл.

Изге Ҡөрьәндә:

Таңдың аҡ ебе (төндөң) ҡара ебенән айырылғансы ашап-эсегеҙ, шунан һуң кискә тиклем ураҙа тотоғоҙ. «Әл-Бәҡара» сүрәһе, 2:187.

Мосолмандар сәхәрҙе Аллаһтың мәрхәмәте һәм бәрәкәте итеп ҡабул итергә тейеш: ваҡытында уянып, ашыҡмайынса ашап, шунан һуң иртәнге намаҙ уҡыу ҡеүәт өҫтәй.

Ифтар

Рамаҙан айында ураҙанан сығып, киске аш ашау. Татарҙар һәм башҡорттарҙа «ауыз асыу» тип атала. Был термин «ифтар» һүҙенең синонимы булып тора.

Ҡояш байығас, тоҙ йәки һыу менән ауыҙ асыу — **сөннәт**, хөрмә кеүек татлы емештәр менән ауыҙ асыу — **мөстәхәб**.

Ғәҙәттә, төп ризыҡ ашалғанға тиклем киске намаҙ — **ахшам** уҡыла. Ул 3 рәҡәғәт фарыздан һәм 2 рәҡәғәт сөннәттән тора һәм яҡынса 10 минут дауам итә.

Үтеү ваҡыттары

Ислам ай календары буйынса Рамаҙан яңы ай күренгәндән һуң башлана. Ай календары григориан календарынан 11 көнгә ҡыҫҡараҡ, шуға күрә йыл һайын Рамаҙан 11 көнгә иртәрәк башлана.

М	Беренсе көн	Һуңғы көн
2025	28 февраль (ҡояш байыу менән)	30 март
Рамаҙан айы

Доға ҡылыу

Ураҙа ваҡытында Ҡөрьән уҡыу башҡа айҙарға ҡарағанда артығыраҡ сауаплы һанала. Шулай уҡ ҙур сауаплы ғәмәлдәрҙең береһе — **тәрауих намаҙы**, ул Рамаҙан айында мәсеттәрҙә һәр төн уҡыла. Күпселек мосолмандар һәр төн Ҡөрьәндең 1/30 өлөшөн уҡып, ай аҙағына тиклем тулыһынса уҡып сығырға тырыша.

Рамаҙан айы календары (Өфө, 2025)

Өфөлә 2025 йылда Рамаҙан айы 28 февраль кисендә башлана һәм 29 март кисендә тамамлана. Ураҙа 1 марттан 29 мартҡа тиклем дауам итә. Ураҙа байрамы (Ғәйет) 30 мартта билдәләнә.

Ураҙа календары

Түбәндә Өфө ҡалаһы өсөн 2025 йылдың март айына намаҙ ваҡыттары күрһәтелгән.

Рамаҙан	Аҙна көндәре	Март	Сәхәрҙең ахырҙаҡы ваҡыты	Иртәнге намаҙ	Өйлә намаһы	Икенде намаҙы	Аҡшам намаҙы Ифтар	Йәстү намаҙы
1	Шәмбе	1	6:06	6:26	13:30	16:55	18:52	20:32
2	Йәкшәмбе	2	6:03	6:23	13:30	16:57	18:54	20:34
3	Дүшәмбе	3	6:01	6:21	13:30	16:58	18:56	20:43
4	Шишәмбе	4	5:58	6:18	13:30	17:00	18:58	20:40
5	Шаршамбы	5	5:56	6:16	13:30	17:02	19:00	20:41
6	Кесе йома	6	5:53	6:13	13:30	17:04	19:02	20:43
7	Йома	7	5:51	6:10	13:30	17:05	19:04	20:45
8	Шәмбе	8	5:49	6:08	13:30	17:07	19:06	20:47
9	Йәкшәмбе	9	5:46	6:05	13:30	17:09	19:08	20:49
10	Дүшәмбе	10	5:44	6:02	13:30	17:10	19:10	20:52
11	Шишәмбе	11	5:41	5:59	13:30	17:12	19:12	20:54
12	Шаршамбы	12	5:39	5:57	13:30	17:14	19:14	20:56
13	Кесе йома	13	5:36	5:54	13:30	17:15	19:16	20:59
14	Йома	14	5:34	5:51	13:30	17:17	19:18	21:01
15	Шәмбе	15	5:31	5:48	13:30	17:19	19:20	21:03
16	Йәкшәмбе	16	5:28	5:45	13:30	17:21	19:22	21:05
17	Дүшәмбе	17	5:26	5:43	13:30	17:22	19:24	21:07
18	Шишәмбе	18	5:23	5:40	13:30	17:24	19:26	21:09
19	Шаршамбы	19	5:21	5:38	13:30	17:26	19:28	21:11
20	Кесе йома	20	5:18	5:35	13:30	17:27	19:30	21:14
21	Йома	21	5:16	5:33	13:30	17:29	19:32	21:16
22	Шәмбе	22	5:13	5:30	13:30	17:31	19:34	21:18
23	Йәкшәмбе	23	5:11	5:28	13:30	17:32	19:36	21:20
24	Дүшәмбе	24	5:08	5:25	13:30	17:34	19:38	21:23
25	Шишәмбе	25	5:06	5:23	13:30	17:36	19:40	21:25
26	Шаршамбы	26	5:03	5:20	13:30	17:37	19:42	21:27
27	Кесе йома	27	5:01	5:18	13:30	17:39	19:44	21:30
28	Йома	28	4:58	5:15	13:30	17:41	19:46	21:32
29	Шәмбе	29	4:56	5:13	13:30	17:42	19:48	21:34

Иғтибар итегеҙ, намаҙ ваҡыттары төрлө сығанаҡтарҙа бер аҙ айырылырға мөмкин. Шуның өсөн, иң теүәл мәғлүмәт өсөн урындағы мәсеткә йәки ислам үҙәгенә мөрәжәғәт итеү кәңәш ителә. Мәғлүмәт «Башҡортса дини календарь 2025» китабынан алынды.

Ураҙа байрамы

Дата	Сәхәр тамам	Ифтар (ауыҙ асыу)
30 март (Дүшәмбе)	03:06	20:05

Галерея

• 

  Ярлылар ауыҙ аса. Азимзаде Азим Аслан оглы (1880–1943).

• 

  Мәсеттә ауыҙ асыу

• 

  Рамаҙан айында матур итеп биҙәлгән һәм яҡтыртылған ярым ай - һилал

• 

  Рамаҙан айында уҡыла торған тәрәүих намаҙы 1996 йыл, Ҡая Көмбәҙе

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• • Бикташева Ф. М., Ғәлимова Ғ. Ғ., Абдулвәлиева А. Ш. Башҡортса дини календарь 2025. — Өфө: Китап, 2024. — 384 с. — 9000 экз.

урыҫ телендә

• Али-заде, А. А. [648 Рамадан] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8  (рус.).
• Гогиберидзе Г. М. Исламский толковый словарь. — Ростов н/Д: Феникс, 2009. — 266 с. — (Словари). — 3000 экз. — ISBN 978-5-222-15934-7.
• Ньюби Г. Краткая энциклопедия ислама = A Concise Encyclopedia of Islam / Пер. с англ.. — М.: Фаир-пресс, 2007. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-8183-1080-0.
• Резван Е. А. Рамадан // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 197—198. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Рамадан // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.) т. XXVI, с. 244