Әрмән Совет Социалистик Республикаһы

Әрмән Совет Социалистик Республикаһы
	СССР составындағы союз республикаһы (1936 — 1990/91) (1936—1990/91)
Әрмән Совет Социалистик Республикаһы
	әрм. Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն
Әрмән ССР-ы флагы; (1952—1990)	Әрмән ССР-ы гербы; (1937—1992)
	Девиз: «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՛ք»
	Гимн: «Әрмән ССР-ының дәүләт гимны»; әрм. Հայկական ԽՍՀ օրհներգ
← → 5 декабрь 1936 — 23 август 1990
Баш ҡала	Ереван
Телдәр	әрмән, урыҫ
Рәсми тел	Әрмән теле и урыҫ теле
Дин	атеизм
Аҡса берәмеге	СССР һумы
Майҙаны	29,8 мең км²; СССР-ҙа 15-се
Халҡы	3,28 млн кеше; СССР-ҙа 13-сө
Идара итеү формаһы	Совет республикаһы
Сәғәт бүлкәте	+4
Наградалары
Дәүләт ҡоролошо формаһы	Унитар
Дәүләт башлыҡтары
Хәрби революцион комитет рәйесе
• 1920	Саркис Иванович Касьян (тәүгеһе)
Юғары Совет рәйесе
• 1990	Левон Акопович Тер-Петросян (һуңғыһы)
	РУВИКИ.Медиа файлдары

Әрмән Совет Социалистик Республикаһы (рус. Армя́нская Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика, әрм. Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն), шулай уҡ Әрмән ССР-ы булараҡ билдәле(әрм. Հայկական ԽՍՀ) йәки Совет Әрмәнстаны (әрм. Խորհրդային Հայաստան) — 1936 йылдың 5 декабренән 1990 йылдың 23 авгусына тиклем СССР составында булған совет республикаларының береһе^[2].

Рәсми атамаһы

1922—1936 йылдарҙа республиканың рәсми исеме рус телендә «Социалистическая Советская Республика Армения», «Социалистическая Советская Республика Армении»^[3] (әрм. Սոցիալիստական Խորհրդային Հայաստանի Հանրապետություն), 1936 йылдан СССР Конституцияһына ярашлы «Армянская Советская Социалистическая Республика»^[4], ә әрмән телендә «Ҳайастани Социалистакан Хорҳәрдайин Ҳанрапетуҭюн» (әрм. Հայաստանի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետություն) тип йөрөтөлә. Һуңынан «Әрмән ССР-ы» тип үҙгәртелә (әрм. Հայկական ԽՍՀ). Әрмән ССР-ының урыҫ телендәге рәсми атамаһы артабан үҙгәрмәй, ә әрмән телендә атамаһы тағы ике тапҡыр үҙгәрә.

Тарихы

Әрмән ССР-ы 1920 йылдың 29 ноябрендә ойошторола.

1922 йылдың 12 мартынан Кавказ аръяғы Социалистик Федератив Совет Республикаһының өлөшө булып тора. 1922 йылдың 30 декабренән уның составында СССР-ға ҡушыла. 1936 йылдың 5 декабренән союздаш республика булараҡ СССР составына инә.

1990 йылдың 23 авгусында Әрмән ССР-ының Юғары Советы Әрмәнстандың бойондороҡһоҙлоғо тураһында Декларация ҡабул итә, был бойондороҡһоҙ дәүләтселекте раҫлау процесының башланыуы була. Әрмәнстан Республикаһының бөтә территорияһында тик Әрмәнстан Республикаһының Конституцияһы һәм закондары ғына ғәмәлдә булыуы һәм шулай уҡ Әрмәнстан Ҡораллы Көстәрен булдырылыуы тураһында иғлан ителә^[2].

1991 йылдың 21 сентябрендә СССР-ҙан сығыу тураһында референдум үткәрелә^[5]. Күпселек граждандар ыңғай яуап бирә^[6].

1991 йылдың 23 сентябрендә Әрмәнстан Юғары Советы референдум йомғаҡтары буйынса республиканың бойондороҡһоҙлоғон раҫлай^[7].

Административ бүленеше

1988 йылда Әрмән ССР-ының административ-территориаль бүленеше

Әрмән ССР-ының административ бүленеше бер нисә тапҡыр үҙгәртелә. 1970 йылда республикала 34 район, 23 ҡала һәм 28 ҡала тибындағы ҡасаба була^[8].

1987 йылда республика буйһоноуындағы 37 район һәм 22 ҡала иҫәпләнә^[9].

Иҡтисады

Ауыл хужалығы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1986 йылда республикала 505 совхоз, 281 колхоз иҫәпләнә. Ауыл хужалығы ерҙәре 1,3 млн га тәшкил итә, шуларҙан:

һөрөнтө ер — 0,5 млн га
көтөүлек — 0,6 млн га.

Игенселек ауыл хужалығында яҡынса 53 % тәшкил итә һәм башлыса Арарат тигеҙлегендә, Ширак яйлаһында һәм Севан күле районында тупланған. Һуғарылған ерҙәр майҙаны — 0,305 млн га (1986 йыл).

Үҫемлекселектә төп урында виноград(1986 йылда 240 мең т. йыйыла), емеш-еләк, техник (тәмәке, шәкәр сөгөлдөрө, герань) һәм йәшелсә-баҡса культураларын үҫтереү тора.

Малсылыҡ һөт-ит малсылығына һәм һарыҡсылыҡҡа махсуслаша. Мал һаны (1987 йылға, миллион башта): эре мөгөҙлө мал — 0,9, һарыҡ һәм кәзә — 1,9.

Сәнәғәте

Сәнәғәттең төп тармаҡтары:

машиналар эшләү һәм металл эшкәртеү
химия һәм нефть химияһы
еңел
төҫлө металлургия
төҙөлөш материалдары етештереү.

Етәкселәре

Әрмән ССР-ы ҡала советы депутаты билдәһе

Әрмәнстан Коммунистар партияһы Үҙәк Комитетының беренсе секретары	Эшләү осоро
Алиханян Геворк Саркисович	1920—1921
Лукашин Сергей Лукьянович	1921—1922
Иоаннисян Ашот Гарегинович	1922—1927
Осепян Гайк Александрович	1927—1928
Костанян Айказ Аркадьевич	1928—1930
Ханджян Агаси Гевондович	1930—1936
Аматуни Аматуни Семёнович	1936—1937
Арутинов Григорий Артемьевич	1937—1953
Товмасян Сурен Акопович	1953—1960
Заробян Яков Никитович	1960—1966
Кочинян Антон Ервандович	1966—1974
Демирчян Карен Серобович	1974—1988
Арутюнян Сурен Гургенович	1988—1990
Мовсесян Владимир Мигранович	1990—1990
Погосян Степан Карапетович	1990—1991
Саркисян Арам Гаспарович	1991—1991

Дәүләт башлығы	Эшләү осоро	Вазифа
Касьян Саркис Иванович	1920—1921; 1928—1930	Хәрби революцион комитет рәйесе
Мясникян Александр Федорович	1921—1922	Халыҡ комиссарҙары советы рәйесе
Амбарцумян Саркис Саакович	1922—1925	Үҙәк Башҡарма комитет рәйесе
Каринян Арташес Баласиевич	1925—1928	-«-
Ананян Армен Артемович	1930—1933
Мартикян Серго Николаевич	1933—1936
Анесоглян Геворг Сарибекович	1936—1937
Папян Мацак Петросович	1937—1938; 1938—1954	Юғары Совет Президиумы рәйесе
Акопджаня, Хачик Мисакович	1938—1938	-»-
Арушанян Шмавон Минасович	1954—1963
Арутюнян Нагуш Хачатурович	1963—1975
Саркисов Бабкен Есаевич	1975—1985
Восканян Грант Мушегович	1985—1990
Тер-Петросян Левон Акопович	1990—1991

Дәүләт башлығы	Эшләү осоро	Вазифа
Лукашин Сергей Лукьянович	1922—1925	Халыҡ комиссарҙары советы рәйестәре
Амбарцумян Саркис Саакович	1925—1928; 1937—1937	-«-
Тер-Габриэлян Саак Мирзоевич	1928—1935
Гулоян Арам Арамович	1935—1937
Пирузян Арам Сергеевич	1937—1945
Саркисян Агаси Соломонович	1945—1947	1946 йылдан — Министрҙар Советы рәйесе
Карапетян Саак Карапетович	1947—1952	-»-
Кочинян Антон Ервандович	1952—1966
Мурадян Бадал Амаякович	1966—1972
Арзуманян Григорий Агафонович	1972—1976
Саркисян Фадей Тачатович	1977—1989
Маркарьянц Владимир Суренович	1989—1990
Манукян Вазген Микаэлович	1990—1991