Үзбәк Совет Социалистик Республикаһы

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Үҙаллы дәүләт (1924—1925)
СССР составындағы союздаш Республика (1925—1991)
Үзбәк Совет Социалистик Республикаһы
үзб. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси
Флаг (1952—1991) Герб (1978—1992)
Флаг (1952—1991) Герб (1978—1992)
Девиз: «Бөтә илдәрҙең пролетарийҙары, берләшегеҙ!»
үзб. «Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз!»
Гимн: «Үзбәк ССР-ы гимны»
үзб. Ўзбекистон Совет Социалист Республикасининг давлат мадҳияси
Үзбәк ССР-ы СССР картаһында
Үзбәк ССР-ы СССР картаһында
← Turkestan Autonomous SSR Flag.gif
← Bukhara 08.png
← Flag of Khiva (1923-1924).svg
Flag of Uzbekistan.svg →
Баш ҡала Бохара (1925)
Самарканд (1925—1930)
Ташкент (1930 йылдан)
Эре ҡалалары Ташкент, Сәмәрҡәнд, Бохара, Наманган, Фирғәнә, Андижан, Термез, Ҡаршы (ҡала), Коканд, Үргәнес, Нуҡус, Джизак, Навои
Телдәр Үзбәк теле и урыҫ теле
Рәсми тел Үзбәк теле и урыҫ теле
Дин Атеистик дәүләт
Аҡса берәмеге СССР һумы (үзб. Сўм)
Майҙаны 447,4 мең км²
(СССР-ҙа 5-се урын)
Халҡы 19,905,000 (1989)
(СССР-ҙа 3-сө урын)
Идара итеү формаһы Совет социалистик республикаһы
Интернет-домен .su
Телефон коды +7
Наградалары Ленин ордены  — 1939 Ленин ордены  — 1956 Ленин ордены  — 1980 Октябрь Революцияһы ордены — 1974 Орден Дружбы народов  — 1972
Дәүләт башлыҡтары
 • 1925 — 1938 Юлдаш Ахунбабаевич Ахунбабаев (тәүге етәксе)
Үзбәк ССР-ы Президенты
 • 1990 — 1991 Ислам Абдуганиевич Каримов (һуңғы етәксе)
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Үзбәк Совет Социалистик Республикаһы ({{рус. Узбекская Советская Социалистическая Республика,үзб. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси, хәҙерге орфографияла O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi), ҡыҫҡаса Үзбәк ССР-ы (үзб. Ўзбекистон ССР) һәм УзССР (үзб. ЎзССР), шулай уҡ Сове́т Үзбәкста́ны (үзб. Совет Ўзбекистони тип атала) — совет республикаһы, Советтар Союзының союздаш республикаларының береһе.

СССР-ҙа милли-территориаль бүленеш һөҙөмтәһендә 1924 йылдың 27 октябрендә барлыҡҡа килә[1].

1991 йылдың 31 авгусында Үзбәк ССР-ы СССР-ҙан айырылып сыға һәм Үзбәкстан итеп үҙгәртелә.

Ҡырғыҙ Совет Социалистик Республикаһы, Төркмән Совет Социалистик Республикаһы, Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы, Тажик Совет Социалистик Республикаһы һәм Афғанстан менән сиктәш була.

Үзбәк Совет Социалистик Республикаһының ойошторолоуы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1924 йылдағы административ-территориаль реформа һөҙөмтәһендә Хәрәзм Социалистик Совет Республикаһы һәм Бохара Социалистик Совет Республикаһы тарҡатыла, уларҙың территорияһында, шулай уҡ РСФСР составына ингән элекке Төркөстан АССР-ы территорияһында ике яңы союздаш республика — Төркмән ССР-ы һәм Үзбәк ССР-ы ойошторола. Үзбәк ССР-ы составына Бохара ССР-ының күпселек өлөшө, Хорезм ССР-ы, шулай уҡ Сәмәрҡәнд өлкәһе, Фирғәнә өлкәһенең күп өлөшө һәм Төркөстан АССР-ы Һырдаръя өлкәһенең Ташкент өйәҙе инә.

Шул уҡ ваҡытта Үзбәк ССР-ының көньяҡ өлөшөндә Тажик АССР-ы барлыҡҡа килә.

1925 йылда берҙәм административ бүленеш индерелә. Республика 7 өлкәгә бүленә: Сәмәрҡәнд, Ташкент, Фирғәнә, Зарафшан, Сурхандаря, Ҡашҡаҙаря, Хорезм[2]. Өлкәләр 33 өйәҙҙән тора. Республиканың баш ҡалаһы — Сәмәрҡәнд ҡалаһы.

1926 йылда өлкә бүленеше округ бүленеше менән алмаштырыла. Андижан, Бохара, Зеравшан, Ҡашҡа-Даръя, Сәмәрҡәнд, Сурхан-Дарья, Ташкент, Фирғәнә, Ходжент (1929 йылда бөтөрөлә), Хорезм округтары ойошторола.

1929 йылда Тажик АССР-ы Тажик ССР-ы итеп үҙгәртелә һәм Үзбәк ССР-ы составынан сыға.

1930 йылда округтар бөтөрөлә. Үзбәк ССР-ы 9 ҡаланан, 73 райондан, 1696 ауыл советынан тора башлай. 1930 йылда республиканың баш ҡалаһы Сәмәрҡәндтән Ташкентҡа күсерелә.

1936 йылда РСФСР составындағы Ҡарағалпаҡ АССР-ы Үзбәк ССР-ына бирелә.

1956 йылда Үзбәк һәм Ҡаҙаҡ ССР-ының сиктәре үҙгәрә[3].

Халҡы 1979 йылда[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1979 йылға өлкәләр буйынса милләттәр[4]
Өлкә Майҙаны, км² Халҡы Үзбәктәр Урыҫтар Тажиктар Ҡаҙаҡтар Татарҙар Ҡырым татарҙары Ҡырғыҙҙар Төркмәндәр Ҡарағалпаҡтар Корейҙар Украиндар әзербайжандар
Ҡарағалпаҡстан 905 550 285 400 212 87 118 243 926 7699 48 655 281 809 9200
Хәрәзм 747 011 697 965 14 625 176 11 206 8503 800
Бохара 1 267 450 934 555 137 451 19 728 70 242 40 437 11 493 10 744
Сәмәрҡәнд 1 782 385 1 398 839 118 477 86 557 75 315 6504 11 917
Ҡашҡадаръя 1 124 342 975 006 33 585 55 054 26 371 12 469
Сурхандаръя 896 747 694 580 38 801 113 032 18 516 13 685
Джизак 512 127 382 173 34 021 7752 35 515 18 671 15 307
Һырдаръя 447 748 250 081 66 501 32 085 17 722 32 908 12 296 8449
Ташкент 1 759 369 718 477 676 219 9500 21 175 127 100 30 355 41 750
Ташкент 1 792 672 835 790 313 181 67 467 208 002 171 122 73 981 21 286 15 347
Фирғәнә 1698 493 1327 884 129 355 87 306 57 388 37 201
Андижан 1 354 875 1 150 417 52 496 20 577 37 793 56 959
Наманған 1 100 538 917 840 29 659 95 275 26 941 14 797
Бөтәһе 15 389 307 10 569 007 1 665 658 933 560 619 083 648 764 142 182 86 559 294 002 163 062 89 346 41 963

Халҡы 1989 йылда[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1989 йылға өлкәләр буйынса милләттәр[5]
Өлкә Майҙаны, км² Халҡы Үзбәктәр Урыҫтар Тажиктар Ҡаҙаҡтар Татарҙар Ҡырым татарҙары Ҡырғыҙҙар Төркмәндәр Ҡарағалпаҡтар Корейҙар Украиндар Төрөктәр
Ҡарағалпаҡ АССР-ы 164 900 1 212 207 397 826 19 846 128 318 739 7 769 27 60 244 389 146 9 174
Хәрәзм 6 300 1 012 313 957 623 12 179 255 14 155 7 829 27 5 960 910 6 434
Бохара 142 100 1 622 484 1 226 967 133 197 50 920 91 126 36 835 9 781 8 147 15 739 3 226 12 870 1 500
Сәмәрҡәнд 24 500 2 281 872 1 764 872 113 522 209 161 8 185 35 044 3 368 6 504 14 226 18 495
Ҡашҡадаръя 28 400 1 595 760 1 399 238 37 579 79 876 21 184 7 175 19 722 649
Сурхандаръя 20 800 1 249 879 993 244 37 846 160 837 3 732 16 996 54 18 225 3 707
Һырдаръя 25 600 1 297 949 923 534 88 415 58 947 71 406 33 947 19 016 29 326 16 730 18 655
Ташкент 400 2 060 206 910 334 701 326 14 857 30 607 129 236 13 516 3 621 43 973 59 988
Ташкент 15 200 2 143 462 1 075 486 313 855 89 625 266 365 106 160 64 880 10 086 76 178 26 558 43 168
Фирғәнә 7 100 2 148 737 1 735 011 123 826 114 482 32 726 22 833 43 552 6 504 11 100 13 582
Андижан 4 200 1 721 337 1 506 993 44 658 24 509 24 870 9 781 70 446 4 707 5 000
Наманған 7 900 1 470 871 1 252 218 27 229 129 963 15 235 11 640 16 177 3 676 3 000
Бөтәһе 447 400 19 810 077 14 142 475 1 653 478 933 560 808 227 467 829 188 772 174 907 121 578 411 878 183 140 153 197 106 302
Үзбәк ССР-ының картаһы, 1.12.1938

Мәғариф[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Совет власы урынлаштырылғас, уҡытыу туған телдә алып барылған милли мәктәптәр булдырыла. 1939 йылға грамоталылыҡ кимәле 78,7 процентҡа, ә 1970 йылда 99,7 процентҡа тиклем күтәрелә. 1976 йылда мәктәпкәсә йәштәге балалар учреждениеларында 560 мең бала тәрбиәләнә[6].

1975/76 уҡыу йылында 9,7 мең дөйөм белем биреү мәктәбе (3,8 миллион уҡыусы), 273 һөнәри-техник уҡыу йорто (117 мең уҡыусы), 187 урта махсус уҡыу йорто (185,2 мең уҡыусы), 42 юғары уҡыу йорто (246,6 мең студент) була. Иң эре университеттар: Ташкент университеты, Ташкент педагогия институты, Ташкент медицина институты, Ташкент ауыл хужалығы институты, Сәмәрҡәнд университеты[6].

Етәкселәре[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Төп мәҡәлә: Үзбәкстан башлыҡтары исемлеге

Наградалары[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Ленин орденыЛенин орденыЛенин орденыОктябрь Революцияһы орденыОрден Дружбы народов

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  1. ↑ Узбекистан / Баранчиков Е. В., Алексеева Н. Н., Болелов С. Б., Дмитриев С. В., Нестёркин В. Д., Нечаев В. С., Линдер В. И., Джандосова З. А., Джумаев А. Б., Погадаев В. А. // Большая российская энциклопедия [Электронный ресурс]. — 2004.
  2. ↑ Узбекистан. Административное деление. Дата обращения: 17 февраль 2018. Архивировано 24 февраль 2018 года.
  3. ↑ Указ Президиума ВС СССР от 13.02.1956 о частичном изменении границы между Казахской ССР и Узбекской ССР
  4. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР // demoscope.ru
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР // demoscope.ru
  6. ↑ 6,0 6,1 СССР. Узбекская ССР. Дата обращения: 26 март 2020. Архивировано 26 март 2020 года.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

  • Узбекская Советская Социалистическая Республика: Энциклопедия в одном томе / Гл. ред. акад. АН УзССР К. А. Зуфаров. — Ташкент: Главная редакция УзСЭ, 1981. — 560 с. — 75 000 экз.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]


Ҡалып:Узбекская ССР

Ҡалып:История Узбекистана

https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Үзбәк_Совет_Социалистик_Республикаһы&oldid=2217207 ҡабул ителгән