Грушин Пётр Дмитриевич

РУВИКИ — интернет энциклопедия мәғлүмәте
Пётр Дмитриевич Грушин
Файл:Grushin Petr Dmitrievich 1986.JPG
Тыуған көнө 2 (15) ғинуар 1906
Тыуған урыны Вольск ҡалаһы, Һарытау губернаһы, Рәсәй империяһы
Вафат көнө 29 ноябрь 1993({{padleft:1993|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:29|2|0}}) (87 йәш)
Вафат урыны Мәскәү, Рәсәй
Ил
Ғилми даирәһе ракета техникаһы
Эшләгән урыны «Факел» машиналар төҙөү конструктор бюроһы
Альма-матер Ленинград политехник институты; Мәскәү авиация институты
Ғилми дәрәжәһе техник фәндәр докторы (1959)
Ғилми исеме профессор (1966)
профессор (1991)
Награда һәм премиялары

Пётр Дми́триевич Гру́шин (2 [15] ғинуар 1906, Вольск — 29 ноябрь 1993, Мәскәү) — совет һәм Рәсәй ғалимы, авиаконструктор һәм ракета техникаһы өлкәһендә конструктор, СССР Фәндәр академияһы академигы (1966).

КПСС ҮК ағзаһы (1966—1986). Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы. Ленин һәм СССР Дәүләт премияһы лауреаты.

Биографияһы

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Гру́шин Пётр Дми́триевич 1906 йылдың 15 ғинуарында Һарытау губернаһының Вольск ҡалаһы ситендә тыуған. Атаһы балта оҫтаһы булып эшләй, ғаиләлә 7 бала була.

Башланғыс белемде 1914 йылда сиркәү-мәхәллә мәктәбендә һәм Вольск ҡала училищеһында ала. Артабанғы уҡыуын Ильич исемендәге профессиональ техник мәктәптә (1921 йылда) дауам итә.

Гру́шин П. Д. 1925 йылдан Марксштадттың «Возрождение» заводында, Волга буйы), Волск ҡалаһындағы күн һәм ремонт заводтарында эшләй.

Ул осоусы булырға хыяллана, Һамар хәрби осоусылар училищеһына уҡырға инергә тырышып ҡарай, ләкин медицина комиссияһы тарафынан яраҡһыҙ тип табыла. 1928 йылда комсомол комитеты тарафынан Ленинградҡа политехник институттың караптар төҙөү факультетына, гидроавиация белгестәрен әҙерләү бүлегенә уҡырға ебәрелә. 1930 йылдан гидроавиация бүлеге Мәскәү авиация институтына күсерелә. Гру́шин П. Д. бик яҡшы уҡый, тырыш, ныҡышмалы, дәртле уҡыусы булараҡ ҡылыҡһырлана, конструкторға хас сифаттарын, стандарт булмаған фекерләүҙе, анализға, дөйөмләштереүгә ынтылышын, билдәле ғалимдар фекеренә ҡаршы килгән ҡыйыу ҡарарҙар ҡабул итергә әҙер булыуын күрһәтә. Уҡыуын 1932 йылдың майында тамамлай һәм самолёттар төҙөү буйынса инженер-механик дипломы ала. Еңел моторлы «Бригадный» самолеты темаһына диплом проектын курсташтары Д. Бабадом һәм А. Мараказов менән яҙа. Был проект Осоавиахим Үҙәк Комитеты конкурсында беренсе премияға лайыҡ була.

Авиаконструктор[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Сталь-МАИ
Октябрёнок

Институтты тамамлағандан һуң, Бөтә Союз авиация берекмәһенең яңы конструкциялар бюроһында авиалайнерҙар конструкторы А. Лавиль етәкселегендә, 39-сы авиазаводтың Үҙәк конструкторлыҡ бюроһына килә. Һуңынан Д. П. Григорович саҡырыуы буйынса Мәскәү авиация институтына ҡайта, унда 101-се кафедраһында (Самолеттар эшләү) һәм МАИ конструктор бюроһының баш конструкторы булып эшләй. «Сталь-МАИ» үтә алыҫ араға осоусы самолёт проекты[1], У-2 самолетын модернизациялау, тандем аэродинамик схемалы еңел самолёт, «Октябрёнок»[2] йәки «Күк бөрсәһе» (беренсе үҙ аллы эше), МАИ-3 штурмовигы[3], BB-MAИ бомбардировщигы төҙөү өҫтөндә эшләй[4].

1940 йылда Харьковтағы 135-се авиация заводының баш конструкторы вазифаһына күсерелә, унда ББ-1 (Су-2) бомбардировщигын сериялы етештереүҙе тәьмин итеү, ДИС-135 (Гр-1) ике моторлы истребителдәр эшләү өҫтөндә эшләй[5].

Һуғыш башланғас, авиаконструктор Семён Лавочкиндың урынбаҫары итеп тәғәйенләнә. 21-се (Горький) һәм 381-се (Мәскәү) авиазаводтарында яңы Ла-5 һәм Ла-7 истребителдәрен сериялы етештереүҙе ойоштороу барышында үҙен талантлы етәксе итеп күрһәтә, ике Ленин ордены менән бүләкләнә.

Һуғыштан һуң авиация сәнәғәте министрлығында һәм реактив технологиялар буйынса махсус комитетта эшләй. 1948 йылдың көҙөнән — Мәскәү авиация институты деканы һәм ғилми-тикшеренеү проректоры.

Ракетасы[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

1951 йылдың июненән яңынан Семён Лавочкиндың «Беркут» (С-25) зенит комплексының В-300 ракетаһын эшләп бөтөрөү һәм һынау өсөн беренсе урынбаҫары итеп тәғәйенләнә.

Лавочкин Пётр Грушин тураһында: «Принципиаль һәм теүәл. Яҡынса ҡабул ителгән ҡарарҙарҙы яратмай. Мин был кешегә ышанам. Ул машинаны айырым өлөштәрҙә түгел, ә тулы күрә һәм тоя», — тип яҙа[6].

1953 йылдың 20 ноябрендә СССР Министрҙар Советының 2838-1201-се указы менән Мәскәү эргәһендәге Химкиҙа ракета техникаһының һәм зенит менән идара ителеүсе ракеталарҙың яңы моделдәрен эшләү өсөн ОКБ-2-нең 2-се Махсус конструкторлыҡ бюроһы (1967 йылдан алып «Факел» машиналар эшләү конструкторлыҡ бюроһы) ойошторола. Петр Дмитриевич «Баш конструктор — Проект бюроһы начальнигы» вазифаһында уның етәксеһе итеп тәғәйенләнә. Проект бюроһы составына М. Р. Бисноватаның КБ-1 һәм ОКБ-293 ракета белгестәре инә. Ошо ваҡыттан алып 1980-се йылдар аҙағына тиклем авиаконструкторҙың исеме күҙҙән юғала, уның эштәре тураһында СССР етәкселегендәге сикле кешеләр генә белә.

Грушиндың тәүге эше — С-75 комплексы өсөн В-750 ракетаһы — уңыш килтерә, унда бер-береһенә тап килмәгән талаптар: хәрәкәтсәнлек, юғары етештереүсәнлек, ышаныслылыҡ, эшләү еңеллеге, конструкцияның арзанлығы һәм етештереүсәнлеге тормошҡа ашырыла.

1959 йылдың 7 октябрендә Ҡытай территорияһы өҫтөндә С-75 донъяла беренсе тапҡыр бейектә осоусы РБ-57Д самолет-шымсыһын бәреп төшөрә, Ҡытай өҫтөндә осоштар туҡтатыла.

1960 йылдың 1 майында СССР территорияһында бейектән осоусы U-2 америка разведка самолеты бәреп төшөрөлә. Был халыҡ-ара ғауға тыуҙыра һәм СССР өҫтөнән осоштар туҡтатыла.


1965 йылдан С-75 ЗРК-лары Вьетнамда хәрби хәрәкәттәрҙә донъяла тәүге тапҡыр ҡулланыла. 200 (АҠШ мәғлүмәттәре) алып 2000 (СССР мәғлүмәттәре) самолет, шул иҫәптән 50-нән ашыу B-52 осоусы ҡәлғәһе юҡ ителә. Авиация ярҙамынан тыш Америка ғәскәрҙәре һөжүм операцияларын алып бара алмай, һуғыш оҙаҡҡа һуҙыла һәм был уның һөҙөмтәһен хәл итә.

Ғәмәлдә Грушин ракеталары авиацияны ҡулланыу тактикаһында революция яһай һәм ЗРК хәрби көс генә түгел, ә донъяла сәйәси йоғонто яһау һәм тотҡарлау ҡоралы була алыуын күрһәтә.

С-75 Двина комплексын булдырғаны өсөн Грушин Петр Дмитриевичҡа Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бирелә һәм Ленин ордены менән бүләкләнә. 1958 йылдың 30 декабрендә заводҡа дәүләт башлыҡтары Н. С. Хрущев һәм Л. И. Брежнев наградалар тапшырыу өсөн килә.

Грушин етәкселегендәге 38 йыл эсендә «Факел» ОКБ-һы алдынғы ракета фирмаларының береһенә әүерелә. Бында ракета техникаһының алдынғы өлгөләре эшләнә, улар донъяның 50-нән ашыу илендә ҡулланыла.

Файл:Могила академика Петра Грушина.JPG
Грушиндың Мәскәүҙәге Новодевичье зыяратында ҡәбере

1966 йылдың башында Петр Дмитриевич Грушин КПСС Үҙәк Комитеты ағзаһы, 1966 йылдың 1 июлендә СССР Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы итеп һайлана.

1981 йылда С-300П комплексын булдырған өсөн Петр Дмитриевич Грушин Социалистик Хеҙмәт Геройының икенсе йондоҙон ала.

1987 йылда Химкиҙа йәш техниктар өсөн «Интеграл» йортон төҙөү өсөн[7] бер нисә тиҫтә йыл дауамында тупланған 140 000 һум аҡсаһын тапшыра.

Химки ҡалаһында йәшәй, үҙенең конструкторлыҡ бюроһында һуңғы көндәренә тиклем эшләй. «Тормош бик матур үтте һәм үҙенең уңыштары өсөн ул, тәү сиратта, бала саҡтан тәрбиәләнгән тырышлыҡҡа һәм ауырлыҡтарҙы зарланмайынса күтәрә белеүгә бурыслымын» —, ти.

88 йәшендә, 1993 йылдың 29 ноябрендә вафат була. Мәскәүҙә Новодевичье зыяратында ерләнә[8]. 1993 йылдың 23 декабренән «Факел» Академик Грушин исемен йөрөтә.

Наградалары һәм премиялары

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  1. ↑ «Сталь-МАИ»
  2. ↑ «Октябрёнок»
  3. ↑ МАИ-3
  4. ↑ ББ-МАИ
  5. ↑ ДИС-135 (Гр-1)
  6. ↑ Cоздатель ракет для C-300 Военно-промышленный курьер (газета). — 2006. — № 2 (118) от 18 января)
  7. ↑ Дом юного техника «Интеграл» имени академика П. Д. Грушина. Дата обращения: 9 ғинуар 2022. Архивировано 9 ғинуар 2022 года.
  8. ↑ Могила П. Д. Грушина на Новодевичьем кладбище. Дата обращения: 30 октябрь 2013. Архивировано 2 ноябрь 2013 года.

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
  • Афанасьев П. П., Коровин В. Н., Светлов В. Г. П. Грушин. М., 2006.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | вики-тексты үҙгәртергә]
https://ba.ruwiki.ru/w/index.php?title=Грушин_Пётр_Дмитриевич&oldid=2478185 ҡабул ителгән