Буранбай

Ауыл
Буранбай
рус. Буранбаево
52°38′19″ с. ш. 57°59′52″ в. д.
Ил	Рәсәй Федерацияһы
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Баймаҡ
Ауыл советы	Таулыҡай
Тарихы һәм географияһы
Сәғәт бүлкәте	UTC+6:00
Халҡы
Халҡы	↘417 кеше (2010)
Һанлы идентификаторҙар
Почта индексы	453678
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 206 846 002
ОКТМО коды	80 606 446 106

Буранбай (рус. Буранбаево) — Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районындағы ауыл. 2009 йылдың 1 ғинуарына халыҡ һаны 447 кеше булған. Почта индексы — 453678, ОКАТО коды — 80206846002.

Тарихы

XVIII быуат уртаһында барлыҡҡа килгән. Башта Әликәш исеме менән йөрөтөлә, һуңынан — башҡорт ихтилалдары башлыҡтарының береһе булған Кинйәбулаттың исемен йөрөтә. 1786 йылғы губерна картаһында Әликәш ауылы күрһәтелгән. Әликәш Һөйөндөков — Бөрйән улусы старшинаһы, Кинйәбулат Әликашевтың атаһы. Атаһы старшиналыҡ иткән саҡта ауыл уның исемен йөрөткән. Әликаш (1679—1755) — 1755 йылғы ихтилалы ҡатнашыусыһы, Ырымбур губернаһында ҡаты язалауҙан һәләк була. Уның улы Бикбулат XVIII уртаһынан улус старшинаһы була. Карателдәр командаһы яҡынлашҡас, 1755 йылдың 22 майында Бикбулат уларҙың яғына күсә. Шул уҡ ваҡытта үҙенең Ишмебәт һәм Байморат улдарын Ҡаҙағстанға ихтилалға ҡушылырға өндәмәләр менән ебәрә.

Ауыл халҡынан 1812 йылғы Ватан һуғышында рядовойҙар Ҡурмаш Юлъяҡшин Һәм Мәксүт Ҡотоев көмөш миҙалдарға лайыҡ була.

Төп шөғөлдәре — малсылыҡ. 1839 йылда 59 йорттан (357 кеше) 50 көймәле арбала йәйләүгә сығалар, йәйләү урындары булып Аҡморон, Йылайыр, Һаҡмар йылғалары һанала. Уларҙың 714 йылҡы малы, 418 эре малы, 115 һарығы, 216 кәзәһе була. 70 дисәтинә ерҙә улар 24 бот ужым бойҙайы һәм 384 бот ярауай бойҙай сәскәндәр.

1930 йылда тораҡ пункты халыҡ сәсәне Буранбай Ҡотдосов хөрмәтенә Буранбай тип үҙгәртелә. 1795 йылда 67 йортта 490 кеше йәшәй, 1859 йылда — 59 йортта 389 кеше, 1920 йылда — 123 йортта 617 кеше, 1939 йылда — 362 кеше, 2000 йылда — 117 йортта 453 кеше. Мәсет булған.

Октябрь революцияһына тиклем халыҡ башлыса малсылыҡ менән шөғөлләнә. Профессор Ә. З. Әсфәндиәров мәғлүмәттәренә ярашлы, 1859 йылда 59 йортҡа 714 йылҡы малы, 418 һыйыр, 115 һарыҡ, 216 кәзә һәм 70 дисәтинә сәсеүлек ере тура килә.

1928 йылда Ленин исемендәге ауыл хужалығы артеле ойошторола, 1930 йылда артель колхоз итеп үҙгәртелә. Беренсе рәйестәре — Н. Хәмитов, Ш. Раев. 1939 йылда колхозда 125 йылҡы малы, 150 эре мал, шул иҫәптән 46 һыйыр, 210 һарыҡ, 56 кәзә иҫәптә тора.

1951 йылда колхоздарҙы эреләткән саҡта Ленин исемендәге һәм «Комсомол» колхоздары берләштерелә (Ленин исемендәге колхозы исеме аҫтында). Артабан бында колхоздың Буранбай бригадаһы була.

Буранбай ауылы — данлыҡлы, бөтә республикала билдәле ауыл. Уның феномены әле булһа ла асылмаған сер булып ҡала. Буранбай ере таланттарға — шағир-сәсәндәргә, бейеүселәргә, йырсы-ҡурайсыларға бай. Кемде генә алма, йә йырлай, йә бейей, йә шиғыр һөйләй, йә ҡурай тарта.

Халыҡ һаны

Башҡорттар-100 % Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	417	203	214	48,7	51,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Баймаҡ): 23 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Үрге Таулыҡай): 10 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Сибай): 68 км

Атамаһы

• Буранбай сәсән иҫтәлегенә ХХ быуаттың 30 йылдарынан уның исемен йөрөтә.
• XVIII быуат башында ауылдың исеме «Әликәш» булыуы билдәле: Әликәш Һөйөндөк улы менән бәйле.
• XVIII быуат урталарынан «Кинйәбулат» исемендә теркәлгән. Олоҫ старшинаһы Кинйәбулат Әликәш улы менән бәйле. XIX быуат уртаһында бүлендек ауыл Яңы Кинйәбулат барлыҡҡа килгәс, Иҫке Кинйәбулат исеме менән йөрөтөлгән.

Билдәле шәхестәре

• Бикбулат Арҡаев (Әликәшев) (? — 1755) — башҡорт старшинаһы. 1755—1756 йылдарҙағы башҡорт ихтилалы етәкселәренең береһе.
• Буранбай сәсән — Буранбай Йәркәй сәсән (ысын исеме Ҡотдосов Буранбай Һөйөндөк улы; Һөйөндөков Буранбай Ҡотдос улы) (1781?—1868) — йырсы, ҡурайсы һәм сәсән.
• Рәйес Түләк (1959—2007) — башҡорт шағиры.
• Үтәбаев Мөхлис Суфиян улы (5.02.1888—28.12.1970) — дин әһеле, Башҡорт милли хəрəкəте эшмәкәре, 1919—1920 йылдарҙа Бөрйән-Түңгәүер кантоны секретары һәм рәйесе. Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы.
• Әликәш Һөйөндөков (1679—1755) — башҡорт старшинаһы. 1755—1756 йылдарҙағы башҡорт ихтилалы инициаторҙарының һәм ойоштороусыларҙың береһе.
• Әхмәр Үтәбай (29.01.1960) — башҡорт яҙыусыһы, шағир һәм журналист. Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты<
• Ғәйетбаев Әхиәт Ғиниәт улы (1964—9.04 2025), педагог, ҡурайсы, йәмәғәтсе. 2007 йылдан Өфөләге Ә. Исҡужин исемендәге 9-сы балалар музыка мәктәбе директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2002). Салауат Юлаев ордены кавалеры.
• Рәсих Хәмитов — Башҡортостандың атҡаҙанған металлургы
• М. Ғәйетбаев — Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған механизаторы, Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.
• А. Ҡотоев — Башҡортостандың атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре.
• Д. Хәмитов — Башҡортостандың атҡаҙанған юрисы.
• Үтәбаева Маһинур Мөхлис ҡыҙы — Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы.
• Ғөбәйҙуллин Зәкир Ҡаһарман улы (1.01.1949—2016), педагог, 1966—2009 йылдарҙа район мәктәптәрендә уҡытыусыһы һәм директор, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1995).
• Таһир Хәмитов — Өфө сәнғәт колледжының башҡорт уйын ҡоралдары бүлеге уҡытыусыһы, төрлө ҡурай бәйгеләре лауреаты
• Наил Ғәйетбаев — яҙыусы, драматург, Башҡортостандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, Рәсәйҙең атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре
• Хәбир Раев — Нефтекама ҡалаһында үткәрелгән «Дуҫлыҡ-2000» республика конкурсында ошо йырҙы башҡарып, гран-при яуланы
• Шәфҡәт Әбйәлилов — шағир
• Иҙел Аралбаев — Өфө филармонияһы йырсыһы
• Рәмил Ҡотосов — ҡурайсы, күп кенә бәйгеләрҙең еңеүсеһе.
• Марсель Ҡотоев — Өфө филармонияһы йырсыһы
• Мостафа Ҡотосов — бейеүсе, 1997 йылда Баймаҡта үткәрелгән Байыҡ конкурсында Гран-при яуланы
• Рәшиҙә Мәһә­ҙиева — «Ватандаш» журналының баш мөхәррире
• Ғаяз Ғәйетбаев — Сибай филармонияһы йырсыһы
• Юнир Һағынбаев — йырсы

Ҡурайсылар Йәмил Үтәбаев, Зәйнулла Раев, Ирғәле һәм Нурғәле Байрамғоловтар, Айтуған Усманов, Илгиз Ғәйетбаев, йырсылар, ағалы-ҡустылы Фәннүр һәм Фәттәх Аралбаевтар, Юнир Һағынбаев, Иршат һәм Азат Ҡарасуриндар, Нух Ҡотоев, бейеүселәр Зарифа Аралбаева, Хәбир Аралбаев, Фәйрүзә Абыҙгилдина, Азат Буранбаев, Рәфҡәт Әбйәлилов.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)
• Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с. (рус.)

Һылтанмалар

• Буранбай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 1 февраль 2022)
• Баймакский край. Краеведческое и энциклопедическое издание. Уфа: «Китап», 2002. 332 с.
• Буранбаево (Кинзебулатово, Аликашево)

Видеояҙмалар

• Буранбай феномены